Luận án tiến sĩ về chủ đề và đối thể trong cấu trúc ngữ nghĩa câu đơn tiếng Việt

• Tác giả: Hồ Thị Kim Ánh
• Người hướng dẫn: GS.TS Đỗ Việt Hùng
• Trường học: Trường Đại Học Sư Phạm Hà Nội
• Chuyên ngành: Ngôn Ngữ Học
• Đề tài: Chủ Thể Và Đối Thể Trong Cấu Trúc Ngữ Nghĩa Của Câu Đơn Tiếng Việt
• Loại tài liệu: Luận Án Tiến Sĩ
• Năm xuất bản: 2020
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• MỞ ĐẦU
• 0.1. Lí do chọn đề tài
• 0.2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
• 0.2.1. Mục đích nghiên cứu
• 0.2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
• 0.3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu và nguồn ngữ liệu
• 0.3.1. Đối tượng nghiên cứu
• 0.3.2. Phạm vi nghiên cứu và nguồn ngữ liệu
• 0.4. Phƣơng pháp nghiên cứu
• 0.5. Ý nghĩa và đóng góp của luận án
• 0.5.1. Về mặt lí luận
• 0.5.2. Về mặt thực tiễn
• 0.6. Bố cục của luận án
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN
• 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu
• 1.1.1. Tình hình nghiên cứu về cấu trúc nghĩa biểu hiện
• 1.1.1.1. Trên thế giới
• 1.1.1.2. Ở Việt Nam
• 1.2. Tiểu kết chương 1
• 2. CHƯƠNG 2: ĐẶC ĐIỂM CỦA CHỦ THỂ, ĐỐI THỂ TRONG CẤU TRÚC NGHĨA BIỂU HIỆN CỦA CÂU ĐƠN TIẾNG VIỆT
• 2.1. Đặc điểm của chủ thể
• 2.1.1. Đặc điểm chung của chủ thể
• 2.1.2. Các diện đối lập cơ bản trong phạm trù chủ thể
• 2.2. Đặc điểm của đối thể
• 2.2.1. Đặc điểm chung của đối thể
• 2.2.2. Các diện đối lập cơ bản trong phạm trù đối thể
• 2.3. Khung vị từ với hai tham thể chủ thể, đối thể
• 2.3.1. Vài nét về khái niệm khung vị từ
• 2.3.2. Một số khung vị từ phổ biến với hai tham thể chủ thể, đối thể
• 2.4. Sự tương ứng giữa chủ thể, đối thể với chủ ngữ, bổ ngữ
• 2.4.1. Trường hợp trùng nhau giữa chủ thể, đối thể với chủ ngữ, bổ ngữ
• 2.4.2. Trường hợp không trùng nhau giữa chủ thể, đối thể với chủ ngữ, bổ ngữ
• 2.5. Tiểu kết chương 2
• 3. CHƯƠNG 3: VAI TRÒ CỦA CHỦ THỂ, ĐỐI THỂ TRONG CẤU TRÚC NGHĨA BIỂU HIỆN CỦA CÂU ĐƠN TIẾNG VIỆT
• 3.1. Vai trò cụ thể hóa nghĩa phái sinh cho vị từ hạt nhân
• 3.2. Vai trò cụ thể hóa một nghĩa phái sinh cho vị từ hạt nhân
• 3.3. Vai trò cụ thể hóa nhiều nghĩa phái sinh cho vị từ hạt nhân
• 3.4. Vai trò cụ thể hóa đặc trưng ngữ pháp - ngữ nghĩa cho vị từ hạt nhân
• 3.5. Vai trò cụ thể hóa đặc trưng ngữ pháp cho vị từ hạt nhân
• 3.6. Vai trò cụ thể hóa đặc trưng ngữ nghĩa cho vị từ hạt nhân
• 3.7. Tiểu kết chương 3
• DANH MỤC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• NGUỒN NGỮ LIỆU

I. Giới thiệu về nghiên cứu ngữ nghĩa câu đơn tiếng Việt

Nghiên cứu ngữ nghĩa câu đơn tiếng Việt tập trung vào việc phân tích cấu trúc ngữ nghĩa của câu, đặc biệt là mối quan hệ giữa chủ đề và đối thể. Câu đơn, với vai trò là đơn vị ngữ pháp cơ bản, chứa đựng những thông tin quan trọng về sự tình mà con người muốn diễn đạt. Việc hiểu rõ ngữ nghĩa của câu đơn không chỉ giúp nâng cao khả năng giao tiếp mà còn hỗ trợ trong việc dạy và học ngôn ngữ. Cấu trúc ngữ nghĩa của câu đơn được xây dựng dựa trên mối quan hệ giữa vị từ và các tham thể, trong đó chủ thể và đối thể là hai thành phần chính. Nghiên cứu này nhằm làm rõ vai trò của chúng trong việc hiện thực hóa ý nghĩa của câu.

1.1. Đặc điểm của chủ thể và đối thể

Chủ thể và đối thể trong câu đơn tiếng Việt có những đặc điểm riêng biệt. Chủ thể thường là người hoặc vật thực hiện hành động, trong khi đối thể là người hoặc vật chịu tác động của hành động đó. Sự phân biệt này không chỉ giúp xác định vai trò của từng thành phần trong câu mà còn ảnh hưởng đến cách hiểu ngữ nghĩa của câu. Ví dụ, trong câu "Cô ấy đọc sách", "Cô ấy" là chủ thể và "sách" là đối thể. Việc phân tích các đặc điểm này giúp làm rõ hơn về cấu trúc ngữ nghĩa của câu đơn và cách mà các thành phần tương tác với nhau.

II. Phân tích ngữ nghĩa của câu đơn

Phân tích ngữ nghĩa của câu đơn tiếng Việt liên quan đến việc xác định các vai nghĩa của chủ thể và đối thể trong cấu trúc ngữ nghĩa. Các nhà nghiên cứu đã chỉ ra rằng, ngữ pháp tiếng Việt có những đặc điểm riêng biệt trong việc thể hiện mối quan hệ giữa các thành phần trong câu. Cấu trúc ngữ nghĩa không chỉ đơn thuần là sự kết hợp của các từ mà còn là sự phản ánh của các sự tình trong thực tế. Việc nghiên cứu ngữ nghĩa câu đơn giúp làm rõ hơn về cách mà ngôn ngữ phản ánh thực tại và cách mà con người hiểu và diễn đạt thế giới xung quanh.

2.1. Vai trò của chủ thể và đối thể trong ngữ nghĩa

Chủ thể và đối thể không chỉ đóng vai trò trong việc xác định cấu trúc ngữ pháp mà còn ảnh hưởng đến ý nghĩa của câu. Chủ thể thường mang tính chủ động, trong khi đối thể thường mang tính bị động. Sự tương tác giữa chúng tạo ra các nghĩa phái sinh cho vị từ, từ đó làm phong phú thêm ngữ nghĩa của câu. Ví dụ, trong câu "Anh ấy cho tôi một cuốn sách", chủ thể là "Anh ấy" và đối thể là "tôi". Sự phân tích vai trò của chúng giúp hiểu rõ hơn về cách mà ngôn ngữ thể hiện các mối quan hệ xã hội và hành động trong thực tế.

III. Ý nghĩa và ứng dụng thực tiễn của nghiên cứu

Nghiên cứu ngữ nghĩa câu đơn tiếng Việt không chỉ có giá trị lý thuyết mà còn có nhiều ứng dụng thực tiễn. Việc hiểu rõ về chủ thể và đối thể trong cấu trúc ngữ nghĩa giúp cải thiện khả năng giao tiếp và dạy học ngôn ngữ. Các kết quả nghiên cứu có thể được áp dụng trong việc biên soạn giáo trình, tài liệu học tập và nghiên cứu ngôn ngữ. Hơn nữa, việc phân tích ngữ nghĩa còn giúp nâng cao nhận thức về ngôn ngữ và văn hóa, từ đó góp phần bảo tồn và phát triển ngôn ngữ tiếng Việt.

3.1. Đóng góp của nghiên cứu vào lĩnh vực ngôn ngữ học

Nghiên cứu này đóng góp vào lĩnh vực ngôn ngữ học bằng cách làm rõ hơn về mối quan hệ giữa ngữ pháp và ngữ nghĩa trong tiếng Việt. Các kết quả nghiên cứu không chỉ bổ sung vào kho tàng tri thức về ngôn ngữ mà còn mở ra hướng nghiên cứu mới cho các nhà ngôn ngữ học. Việc phân tích sâu về ngữ nghĩa của câu đơn giúp nâng cao hiểu biết về cách mà ngôn ngữ hoạt động và cách mà con người sử dụng ngôn ngữ để diễn đạt ý tưởng và cảm xúc.