Nghiên Cứu Kiến Thức, Thái Độ và Thực Hành Phòng Chống Bệnh Sán Lá Gan Nhỏ Tại Xã Hà Vinh và Hà Dương, Huyện Hà Trung, Thanh Hóa

• Tác giả: Nhữ Văn Hùng
• Người hướng dẫn: TS. Phạm Đức Phúc
• Trường học: Trường Đại Học Y Tế Công Cộng
• Chuyên ngành: Y Tế Công Cộng
• Đề tài: Kiến Thức, Thái Độ, Thực Hành Phòng Chống Bệnh Sán Lá Gan Nhỏ
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2021
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CẢM ƠN
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU
• 1.1. Tổng quan về sán lá gan nhỏ
• 1.1.1. Đặc điểm sinh học của sán lá gan nhỏ
• 1.1.2. Đặc điểm dịch tễ của sán lá gan nhỏ
• 1.1.3. Tác hại của bệnh sán lá gan nhỏ
• 1.1.4. Chẩn đoán và điều trị bệnh sán lá gan nhỏ
• 1.1.4.1. Chẩn đoán bệnh sán lá gan nhỏ
• 1.1.4.2. Điều trị
• 1.1.5. Công tác phòng chống bệnh sán lá gan nhỏ tại Việt Nam
• 1.1.6. Thực trạng kiến thức, thái độ, thực hành PC bệnh SLGN
• 1.1.6.1. Trên thế giới
• 1.1.6.2. Tại Việt Nam
• 1.2. Thông tin chung về địa bàn nghiên cứu
• 1.3. Khung lý thuyết nghiên cứu
• 2. CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.1. Đối tượng nghiên cứu
• 2.2. Thời gian và địa điểm nghiên cứu
• 2.3. Thiết kế nghiên cứu
• 2.4. Phương pháp chọn mẫu
• 2.5. Phương pháp thu thập số liệu
• 2.6. Công cụ thu thập số liệu
• 2.7. Biến số nghiên cứu
• 2.8. Tiêu chuẩn đánh giá. Nhập liệu và phân tích số liệu
• 2.9. Đạo đức nghiên cứu
• 3. CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
• 3.1. Đặc điểm nhân khẩu học của NTGNC
• 3.2. Mô tả thực trạng KAP phòng chống bệnh SLGN của NTGNC
• 3.3. Các yếu tố liên quan đến KAP về phòng chống SLGN của NTGNC
• 4. CHƯƠNG 4: BÀN LUẬN
• KẾT LUẬN
• KHUYẾN NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC 1: Bộ câu hỏi phỏng vấn
• PHỤ LỤC 2: Bảng tiêu chuẩn đánh giá KAP của NTGNC
• PHỤ LỤC 3: Phiếu đồng ý tham gia nghiên cứu
• PHỤ LỤC 4: Kế hoạch nghiên cứu
• PHỤ LỤC 5: Hình ảnh thu thập số liệu tại thực địa

I. Tổng Quan về Bệnh Sán Lá Gan Nhỏ Thanh Hóa Dịch Tễ Tác Hại

Bệnh sán lá gan nhỏ (SLGN) là một vấn đề sức khỏe cộng đồng quan trọng, đặc biệt tại các vùng như Thanh Hóa, nơi có tập quán ăn uống truyền thống liên quan đến cá sống. Theo WHO, trên thế giới có khoảng 51 triệu người nhiễm SLGN do ăn thực phẩm tái sống chứa ấu trùng sán. Tại Việt Nam, ước tính có khoảng 1 triệu người nhiễm bệnh. Nhiễm SLGN kéo dài có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng như viêm đường mật, ung thư đường mật và thậm chí tử vong. Nghiên cứu tại Thanh Hóa cho thấy tỷ lệ nhiễm sán lá gan nhỏ vẫn còn cao, đòi hỏi các biện pháp phòng chống bệnh sán lá gan nhỏ hiệu quả. Dự án FOODTINC đang nỗ lực giảm thiểu tác động của bệnh thông qua các hoạt động truyền thông và can thiệp.

1.1. Dịch tễ học sán lá gan nhỏ Phân bố và đường lây nhiễm

SLGN, đặc biệt loài Clonorchis sinensis, phổ biến ở các nước châu Á như Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản và Việt Nam. Tại Việt Nam, sán lá gan nhỏ được tìm thấy ở 32 tỉnh thành. Nguồn bệnh chủ yếu là người và vật nuôi (chó, mèo, lợn) thải trứng ra môi trường. Đường lây nhiễm chính là do ăn cá sống hoặc chưa nấu chín như gỏi cá, lẩu cá, cá nướng. Vật chủ trung gian là các loài ốc và cá nước ngọt. Theo nghiên cứu, việc sử dụng chanh, ớt hoặc rượu khi ăn gỏi cá không tiêu diệt được ấu trùng sán lá gan nhỏ.

1.2. Tác hại của bệnh sán lá gan nhỏ Biến chứng và nguy cơ ung thư

Mặc dù không gây hại cấp tính, SLGN có thể tồn tại trong ống mật đến 26 năm và gây ra nhiều biến chứng sức khỏe nghiêm trọng. Tổ chức Nghiên cứu Ung thư Quốc tế (IARC) đã xếp C. viverrini vào nhóm tác nhân gây ung thư đường mật ở người. Nguy cơ ung thư đường mật ở người nhiễm SLGN cao hơn so với người nhiễm virus viêm gan B hoặc C. Chính vì vậy, việc phòng chống bệnh sán lá gan nhỏ là vô cùng quan trọng để bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

II. Thực Trạng Đáng Báo Động Nghiên Cứu Bệnh Sán Lá Gan Nhỏ ở Thanh Hóa

Mặc dù đã có nhiều nỗ lực, tình hình nhiễm sán lá gan nhỏ tại Thanh Hóa vẫn còn là một vấn đề đáng lo ngại. Kết quả khảo sát cho thấy tỷ lệ nhiễm sán lá gan nhỏ ở người dân vẫn ở mức cao, đặc biệt là ở các xã có thói quen ăn gỏi cá. Bên cạnh đó, kiến thức và thực hành phòng chống bệnh sán lá gan nhỏ của người dân còn nhiều hạn chế. Nghiên cứu tại xã Hà Vinh năm 2016 cho thấy tỷ lệ người nhiễm sán lá gan nhỏ là 25.5%. Dự án FOODTINC (2018-2019) cũng ghi nhận tỷ lệ nhiễm cao tại Hà Vinh (41.1%) và Hà Dương (26.5%). Điều này cho thấy sự cần thiết phải tăng cường các hoạt động truyền thông, giáo dục sức khỏe để nâng cao nhận thức và thay đổi hành vi của người dân.

2.1. Tỷ lệ nhiễm sán lá gan nhỏ cao Kết quả từ các nghiên cứu dịch tễ

Các nghiên cứu dịch tễ học đã chỉ ra rằng tỷ lệ nhiễm sán lá gan nhỏ có sự khác biệt giữa các vùng và nhóm dân cư khác nhau. Tại các vùng có tập quán ăn gỏi cá, tỷ lệ nhiễm thường cao hơn. Ví dụ, nghiên cứu tại huyện Nghĩa Hưng (Nam Định) cho thấy tỷ lệ nhiễm là 35.5%. Ở các tỉnh miền núi phía Bắc, tỷ lệ người ăn gỏi cá chiếm 60-84%, và tỷ lệ nhiễm sán lá gan nhỏ ở người là 37-40%. Cá cũng có tỷ lệ nhiễm ấu trùng sán cao (44.4-92.9%).

2.2. Hạn chế trong kiến thức và thực hành Đánh giá từ các khảo sát KAP

Các khảo sát về Kiến thức, Thái độ và Thực hành (KAP) cho thấy kiến thức của người dân về nguyên nhân, tác hại và cách phòng chống bệnh sán lá gan nhỏ còn hạn chế. Nhiều người chưa biết rằng ăn cá sống là nguyên nhân gây bệnh hoặc không nhận thức được sự nguy hiểm của bệnh. Thực hành vệ sinh an toàn thực phẩm và an toàn vệ sinh ăn uống cũng chưa được đảm bảo. Điều này đòi hỏi các chương trình giáo dục sức khỏe cần tập trung vào việc cung cấp thông tin chính xác và thay đổi hành vi nguy cơ.

III. Giải Pháp Hiệu Quả Phương Pháp Phòng Chống Bệnh Sán Lá Gan Nhỏ Ở Thanh Hóa

Để giảm thiểu gánh nặng của bệnh sán lá gan nhỏ tại Thanh Hóa, cần triển khai đồng bộ các biện pháp can thiệp. Các biện pháp này bao gồm tăng cường truyền thông giáo dục sức khỏe, cải thiện vệ sinh an toàn thực phẩm, điều trị cho người nhiễm bệnh và kiểm soát vật chủ trung gian. Đặc biệt, cần tập trung vào việc thay đổi thói quen ăn uống nguy cơ, khuyến khích người dân từ bỏ thói quen ăn gỏi cá. Sự phối hợp chặt chẽ giữa các ban ngành, đoàn thể và cộng đồng là yếu tố then chốt để đạt được hiệu quả bền vững.

3.1. Truyền thông giáo dục sức khỏe Nâng cao nhận thức cộng đồng

Tăng cường truyền thông giáo dục sức khỏe (TTGDSK) là biện pháp quan trọng để nâng cao nhận thức của người dân về bệnh sán lá gan nhỏ. TTGDSK cần tập trung vào việc cung cấp thông tin về đường lây truyền, tác hại và cách phòng chống bệnh sán lá gan nhỏ. Các hình thức TTGDSK có thể bao gồm: phát tờ rơi, tổ chức hội thảo, chiếu phim, sử dụng loa đài truyền thanh và mạng xã hội. Cần chú trọng đến việc xây dựng thông điệp truyền thông dễ hiểu, phù hợp với trình độ dân trí và văn hóa của người dân.

3.2. Cải thiện vệ sinh an toàn thực phẩm Giảm nguy cơ lây nhiễm

Cải thiện vệ sinh an toàn thực phẩm (VSATTP) là biện pháp quan trọng để giảm nguy cơ lây nhiễm sán lá gan nhỏ. Cần kiểm soát chặt chẽ quá trình nuôi trồng, chế biến và bảo quản cá. Khuyến khích người dân nuôi cá trong ao hồ sạch, không sử dụng phân tươi để bón. Hướng dẫn người dân rửa sạch cá trước khi chế biến và nấu chín kỹ trước khi ăn. Tăng cường kiểm tra VSATTP tại các chợ, nhà hàng và quán ăn.

3.3. Điều trị bệnh sán lá gan nhỏ Tiếp cận thuốc và điều trị kịp thời

Việc điều trị cho người nhiễm sán lá gan nhỏ là cần thiết để giảm gánh nặng bệnh tật và ngăn ngừa các biến chứng. Chính phủ cần đảm bảo người dân được tiếp cận với thuốc Praziquantel miễn phí hoặc với chi phí hợp lý. Các cơ sở y tế cần tăng cường năng lực chẩn đoán và điều trị bệnh sán lá gan nhỏ. Cần tổ chức các đợt khám sàng lọc và điều trị định kỳ tại các vùng dịch tễ.

IV. Nghiên Cứu về Kiến Thức và Thực Hành Phòng Chống Bệnh

Nghiên cứu này tập trung vào việc đánh giá kiến thức, thái độ và thực hành phòng chống bệnh sán lá gan nhỏ (SLGN) của người dân tại xã Hà Vinh và Hà Dương, huyện Hà Trung, tỉnh Thanh Hóa. Nghiên cứu sử dụng phương pháp phỏng vấn 228 người dân từ tháng 10/2020 đến 06/2021. Mục tiêu là xác định các yếu tố liên quan đến thực hành phòng chống bệnh sán lá gan nhỏ, từ đó đưa ra các khuyến nghị phù hợp. Các biến số nghiên cứu bao gồm kiến thức, thái độ, thực hành, đặc điểm nhân khẩu học và các yếu tố liên quan đến môi trường và thói quen ăn uống.

4.1. Phương pháp nghiên cứu Thiết kế chọn mẫu và thu thập số liệu

Nghiên cứu sử dụng thiết kế mô tả cắt ngang kết hợp với phương pháp phân tích định lượng. Mẫu được chọn theo phương pháp ngẫu nhiên phân tầng. Số liệu được thu thập thông qua phỏng vấn trực tiếp bằng bộ câu hỏi cấu trúc. Các biến số được mã hóa và phân tích bằng phần mềm thống kê SPSS. Nghiên cứu tuân thủ các nguyên tắc đạo đức trong nghiên cứu y sinh học.

4.2. Kết quả chính Thực trạng kiến thức thái độ và thực hành

Kết quả nghiên cứu cho thấy tỷ lệ người dân có kiến thức chung về phòng chống bệnh sán lá gan nhỏ còn thấp (2.2%). Chỉ có 12.7% người biết rằng ăn cá sống là nguyên nhân gây bệnh. Tuy nhiên, thái độ về phòng chống bệnh sán lá gan nhỏ của người dân khá tốt (57%). Vẫn còn 16.7% người dân ăn gỏi cá trong năm vừa qua. Nữ giới có thực hành phòng chống bệnh sán lá gan nhỏ tốt hơn nam giới.

4.3. Các yếu tố ảnh hưởng tới thực hành phòng chống bệnh sán lá gan nhỏ

Nghiên cứu cho thấy nữ giới thực hành phòng bệnh SLGN cao hơn 7.6 lần so với nam giới (p<0.001). Trong khi đó, nam giới thường ăn gỏi cá cao gấp 16.6 lần so với nữ giới (p<0.001). Các yếu tố khác như tuổi, trình độ học vấn, nghề nghiệp, điều kiện kinh tế gia đình, kiến thức và thái độ PC SLGN không có ý nghĩa thống kê với thực hành PC SLGN (p>0.05).

V. Ứng Dụng Thực Tiễn Đề Xuất Giải Pháp Phòng Chống Bệnh ở Thanh Hóa

Từ kết quả nghiên cứu, cần triển khai các biện pháp can thiệp cụ thể để cải thiện tình hình phòng chống bệnh sán lá gan nhỏ tại Thanh Hóa. Cần tập trung vào việc cung cấp thông tin cho người dân, đặc biệt là nam giới, về tác hại của việc ăn gỏi cá. Tăng cường vai trò của chính quyền địa phương và các tổ chức xã hội trong việc tuyên truyền và vận động người dân thay đổi hành vi. Đồng thời, cần cải thiện điều kiện vệ sinh môi trường và an toàn thực phẩm.

5.1. Thay đổi thói quen ăn uống Vận động từ bỏ gỏi cá

Vận động người dân từ bỏ thói quen ăn gỏi cá là một trong những biện pháp quan trọng nhất để phòng tránh bệnh sán lá gan nhỏ. Cần xây dựng các chiến dịch truyền thông mạnh mẽ để nâng cao nhận thức về tác hại của gỏi cá và khuyến khích người dân lựa chọn các món ăn an toàn hơn. Cần có sự vào cuộc mạnh mẽ của chính quyền địa phương và các tổ chức xã hội.

5.2. Tăng cường vai trò của cộng đồng Tham gia vào phòng chống

Cần tăng cường vai trò của cộng đồng trong công tác phòng chống bệnh sán lá gan nhỏ. Khuyến khích người dân tham gia vào các hoạt động tuyên truyền, giáo dục sức khỏe. Xây dựng mạng lưới tình nguyện viên để hỗ trợ các hoạt động phòng bệnh tại cộng đồng. Tạo điều kiện cho người dân tiếp cận với các dịch vụ xét nghiệm và điều trị bệnh.

VI. Kết Luận Hướng Đi Mới Cho Nghiên Cứu Phòng Chống Sán Lá Gan Nhỏ

Nghiên cứu này đã cung cấp cái nhìn tổng quan về kiến thức, thái độ và thực hành phòng chống bệnh sán lá gan nhỏ của người dân tại Thanh Hóa. Kết quả cho thấy cần tiếp tục nỗ lực để nâng cao nhận thức và thay đổi hành vi của người dân. Các nghiên cứu trong tương lai nên tập trung vào việc đánh giá hiệu quả của các biện pháp can thiệp và tìm kiếm các giải pháp sáng tạo để phòng chống bệnh sán lá gan nhỏ một cách bền vững. Bên cạnh đó, cần tăng cường hợp tác giữa các nhà khoa học, chính quyền địa phương và cộng đồng để đạt được mục tiêu chung là giảm thiểu gánh nặng của bệnh sán lá gan nhỏ.

6.1. Đề xuất nghiên cứu tiếp theo Đánh giá hiệu quả can thiệp

Các nghiên cứu tiếp theo cần tập trung vào việc đánh giá hiệu quả của các biện pháp can thiệp truyền thông, giáo dục sức khỏe. Cần sử dụng các phương pháp nghiên cứu chặt chẽ để đánh giá tác động của các biện pháp can thiệp đến kiến thức, thái độ, thực hành và tỷ lệ nhiễm bệnh. Cần chú trọng đến việc đánh giá hiệu quả kinh tế của các biện pháp can thiệp.

6.2. Hợp tác đa ngành Cùng chung tay phòng chống

Việc phòng chống bệnh sán lá gan nhỏ đòi hỏi sự hợp tác đa ngành giữa các nhà khoa học, bác sĩ, cán bộ y tế công cộng, cán bộ nông nghiệp, cán bộ giáo dục, chính quyền địa phương và cộng đồng. Cần xây dựng các cơ chế phối hợp hiệu quả để chia sẻ thông tin, nguồn lực và kinh nghiệm. Cần tạo điều kiện cho cộng đồng tham gia vào quá trình lập kế hoạch, thực hiện và đánh giá các hoạt động phòng bệnh.

Tổng quan nghiên cứu

Bệnh sán lá gan nhỏ (SLGN) là một trong những bệnh ký sinh trùng nguy hiểm, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng, đặc biệt tại các vùng nông thôn có tập quán ăn cá sống hoặc cá chưa nấu chín. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), trên toàn cầu có khoảng 51 triệu người nhiễm SLGN, trong đó Việt Nam ghi nhận khoảng 1 triệu người nhiễm, phân bố tại 32 tỉnh, thành phố. Tỷ lệ nhiễm SLGN tại các tỉnh miền Bắc và miền Trung dao động từ 0,3% đến 41,1%, với các điểm nóng như huyện Hà Trung, tỉnh Thanh Hóa. Nhiễm SLGN kéo dài có thể dẫn đến viêm đường mật, ung thư đường mật và tử vong.

Nghiên cứu được thực hiện tại hai xã Hà Vinh và Hà Dương, huyện Hà Trung, tỉnh Thanh Hóa trong giai đoạn từ tháng 10/2020 đến tháng 6/2021, với mục tiêu mô tả kiến thức, thái độ và thực hành (KAP) phòng chống bệnh SLGN của người dân, đồng thời xác định các yếu tố liên quan đến thực hành phòng chống bệnh. Qua khảo sát 228 người dân, nghiên cứu cung cấp số liệu cụ thể về mức độ hiểu biết và hành vi phòng bệnh, từ đó làm cơ sở cho các hoạt động can thiệp truyền thông và y tế cộng đồng.

Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện rõ qua việc đánh giá thực trạng KAP của người dân tại vùng dịch trọng điểm, góp phần nâng cao hiệu quả phòng chống bệnh, giảm thiểu nguy cơ lây nhiễm và tác động tiêu cực của SLGN đến sức khỏe cộng đồng. Kết quả nghiên cứu cũng hỗ trợ xây dựng các chính sách y tế phù hợp, tăng cường truyền thông giáo dục sức khỏe và cải thiện thực hành phòng bệnh tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên mô hình KAP (Knowledge, Attitude, Practice) nhằm đánh giá ba yếu tố chính ảnh hưởng đến hành vi phòng chống bệnh SLGN của người dân. Khung lý thuyết tập trung vào:

• Kiến thức (Knowledge): Hiểu biết về nguyên nhân, vòng đời, vật chủ trung gian, tác hại và biện pháp phòng chống bệnh SLGN.
• Thái độ (Attitude): Mức độ quan tâm, nhận thức về nguy cơ và sự sẵn sàng thực hiện các biện pháp phòng bệnh.
• Thực hành (Practice): Hành vi thực tế của người dân trong việc phòng chống bệnh, như thói quen ăn uống, xử lý thực phẩm và vệ sinh môi trường.

Ngoài ra, nghiên cứu còn xem xét các yếu tố nhân khẩu học (tuổi, giới, trình độ học vấn, nghề nghiệp), điều kiện kinh tế xã hội, và các yếu tố môi trường như nguồn nước, nhà vệ sinh, chăn nuôi gia súc, nuôi cá, ảnh hưởng đến thực hành phòng bệnh.

Phương pháp nghiên cứu

• Thiết kế nghiên cứu: Nghiên cứu cắt ngang phân tích được tiến hành tại hai xã Hà Vinh và Hà Dương, huyện Hà Trung, tỉnh Thanh Hóa.
• Cỡ mẫu: 228 người dân trên 18 tuổi, được chọn theo phương pháp chọn mẫu cụm có xác suất tỷ lệ với kích thước quần thể (PPS). Cỡ mẫu được tính dựa trên tỷ lệ người dân có kiến thức, thái độ, thực hành đạt về phòng bệnh SLGN, với độ tin cậy 95% và độ chính xác 9%.
• Phương pháp chọn mẫu: Chọn 6 thôn trong tổng số 14 thôn của hai xã, sau đó chọn ngẫu nhiên người dân trong các thôn theo khoảng cách mẫu xác định.
• Thu thập dữ liệu: Phỏng vấn trực tiếp sử dụng bộ câu hỏi có cấu trúc, gồm 20 câu hỏi về kiến thức, 6 câu hỏi về thái độ và 9 câu hỏi về thực hành phòng chống SLGN. Điều tra viên được tập huấn chuyên sâu, thời gian phỏng vấn mỗi người từ 15-20 phút.
• Phân tích dữ liệu: Dữ liệu được nhập bằng phần mềm Epidata và phân tích bằng SPSS 22. Các phân tích mô tả (tỷ lệ, trung bình) và phân tích thống kê (tỷ số chênh OR, kiểm định χ²) được sử dụng để đánh giá mối liên quan giữa các biến số. Mức ý nghĩa thống kê được chấp nhận ở p < 0,05.
• Đạo đức nghiên cứu: Người tham gia được giải thích mục đích nghiên cứu, đồng ý tự nguyện và bảo mật thông tin cá nhân. Nghiên cứu được Hội đồng đạo đức Trường Đại học Y tế Công cộng và Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Trung ương phê duyệt.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Kiến thức về phòng chống SLGN rất thấp: Chỉ 2,2% người dân có kiến thức chung đạt điểm cắt >=16/20. Chỉ 12,7% biết ăn cá sống hoặc cá chưa nấu chín là nguyên nhân chính gây nhiễm SLGN. Tỷ lệ người biết vật chủ trung gian là ốc và cá lần lượt là 3,5% và 8,3%. Khoảng 18,9% người dân hiểu sai về việc sử dụng nước cốt chanh, ớt tươi có thể diệt ấu trùng SLGN.

2. Thái độ phòng chống bệnh khá tích cực: 57% người dân có thái độ tích cực về phòng chống SLGN. Đáng chú ý, 80,7% mong muốn tìm hiểu thêm về bệnh, 80,1% nhận thức được mức độ nguy hiểm của SLGN, và 88,6% sẵn sàng chia sẻ thông tin với người thân, hàng xóm. Tuy nhiên, 12,9% chưa sẵn sàng chi trả chi phí xét nghiệm chẩn đoán.

3. Thực hành phòng chống bệnh đạt mức trung bình: 61,4% người dân có thực hành đạt về phòng chống SLGN. Một số hành vi tốt gồm không cho cá ăn phân tươi (96,5%), không cho chó mèo ăn cá sống (92,5%), và không uống nước lã thường xuyên (92,5%). Tuy nhiên, vẫn còn 16,7% người dân ăn gỏi cá trong vòng 1 năm gần đây, trong đó 12,3% ăn trong 6 tháng gần nhất.

4. Giới tính ảnh hưởng mạnh đến thực hành: Nữ giới có thực hành phòng chống SLGN tốt hơn nam giới 7,6 lần (p<0,001). Ngược lại, nam giới ăn gỏi cá cao gấp 16,6 lần nữ giới (p<0,001). Các yếu tố khác như tuổi, trình độ học vấn, nghề nghiệp, điều kiện kinh tế gia đình, kiến thức và thái độ không có ảnh hưởng có ý nghĩa thống kê đến thực hành phòng chống SLGN.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy khoảng trống lớn về kiến thức phòng chống SLGN tại địa bàn nghiên cứu, thấp hơn nhiều so với một số nghiên cứu trước đây tại các tỉnh khác như Phú Yên (39,3% kiến thức đạt) hay Thái Bình (31%). Điều này có thể do độ tuổi trung bình người tham gia cao (54 tuổi), trong khi các nghiên cứu khác tập trung nhóm tuổi trẻ hơn, cũng như chất lượng và tần suất truyền thông về SLGN tại huyện Hà Trung còn hạn chế.

Thái độ tích cực của người dân thể hiện sự quan tâm và sẵn sàng tham gia phòng chống bệnh, tuy nhiên thực hành chưa đồng bộ, đặc biệt là thói quen ăn gỏi cá vẫn còn phổ biến, nhất là ở nam giới. Điều này phù hợp với các nghiên cứu trong khu vực và quốc tế, cho thấy giới tính là yếu tố quyết định hành vi nguy cơ nhiễm SLGN.

Việc thiếu kiến thức về vòng đời và vật chủ trung gian của SLGN làm giảm hiệu quả các biện pháp phòng chống, đồng thời dẫn đến những hiểu lầm như tin rằng nước cốt chanh hoặc ớt tươi có thể tiêu diệt ấu trùng, gây nguy cơ nhiễm bệnh cao. Kết quả này nhấn mạnh nhu cầu tăng cường truyền thông giáo dục sức khỏe, tập trung vào việc nâng cao nhận thức đúng đắn về bệnh và thay đổi hành vi nguy cơ.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố tỷ lệ kiến thức, thái độ và thực hành đạt, cũng như bảng so sánh tỷ lệ ăn gỏi cá theo giới tính và nhóm tuổi để minh họa rõ nét sự khác biệt hành vi trong cộng đồng.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường truyền thông giáo dục sức khỏe (TTGDSK): Triển khai các chương trình truyền thông trực tiếp tại cộng đồng, tập trung vào tác hại của SLGN, đường lây truyền, nguy cơ từ ăn gỏi cá và các biện pháp phòng chống. Sử dụng các trường hợp điển hình để làm nổi bật thông điệp, tăng cường sự hiểu biết và thay đổi hành vi. Thời gian thực hiện: trong vòng 12 tháng, chủ thể: trạm y tế xã phối hợp với các tổ chức đoàn thể.

2. Vận động từ bỏ thói quen ăn gỏi cá, đặc biệt ở nam giới: Tổ chức các chiến dịch vận động, xây dựng hương ước làng/xóm về việc không ăn gỏi cá, kết hợp kiểm tra, giám sát đột xuất các hộ gia đình và sự kiện tập trung đông người để phát hiện và xử lý kịp thời. Thời gian: 6-12 tháng, chủ thể: chính quyền địa phương, hội nông dân, hội phụ nữ, đoàn thanh niên.

3. Nâng cao năng lực cán bộ y tế và cộng tác viên truyền thông: Đào tạo chuyên sâu về SLGN, kỹ năng truyền thông thay đổi hành vi, nhằm đảm bảo thông tin chính xác, hiệu quả đến người dân. Thời gian: 3-6 tháng, chủ thể: Trung tâm Y tế huyện, Trường Đại học Y tế Công cộng.

4. Cải thiện điều kiện vệ sinh môi trường: Khuyến khích xây dựng và sử dụng nhà vệ sinh hợp vệ sinh, quản lý phân người và gia súc đúng cách, hạn chế nuôi cá bằng phân tươi để giảm vật chủ trung gian. Thời gian: 12-24 tháng, chủ thể: chính quyền địa phương, ngành nông nghiệp, y tế.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Cán bộ y tế công cộng và truyền thông: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu thực tiễn về KAP phòng chống SLGN, giúp thiết kế chương trình truyền thông phù hợp, nâng cao hiệu quả can thiệp.

2. Nhà quản lý và hoạch định chính sách y tế: Thông tin về thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến phòng chống SLGN hỗ trợ xây dựng chính sách, kế hoạch phòng chống dịch bệnh tại địa phương.

3. Nhà nghiên cứu và học viên ngành y tế công cộng: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu KAP, phân tích dữ liệu và đánh giá các yếu tố liên quan đến hành vi phòng bệnh.

4. Cộng đồng dân cư và các tổ chức xã hội: Hiểu rõ về bệnh SLGN, tác hại và cách phòng tránh giúp người dân nâng cao nhận thức, thay đổi hành vi, góp phần giảm thiểu nguy cơ nhiễm bệnh.

Câu hỏi thường gặp

1. Bệnh sán lá gan nhỏ lây truyền qua đường nào?
   Bệnh lây truyền chủ yếu qua đường ăn uống, khi người dân ăn cá sống hoặc cá chưa nấu chín có chứa ấu trùng sán lá gan nhỏ. Ví dụ, ăn gỏi cá hoặc lẩu cá chưa chín kỹ là nguyên nhân chính.

2. Tại sao kiến thức về bệnh SLGN ở người dân lại thấp?
   Nguyên nhân do thiếu các chương trình truyền thông hiệu quả, đặc biệt tại các vùng nông thôn, cùng với sự nhầm lẫn về vòng đời và vật chủ trung gian của sán. Nhiều người không biết rõ tác hại và cách phòng bệnh.

3. Thái độ tích cực có ảnh hưởng thế nào đến thực hành phòng bệnh?
   Thái độ tích cực giúp người dân có xu hướng thực hiện các biện pháp phòng chống tốt hơn, giảm hành vi nguy cơ như ăn gỏi cá. Nghiên cứu cho thấy người có thái độ tích cực có khả năng hạn chế ăn gỏi cá cao hơn.

4. Giới tính ảnh hưởng ra sao đến hành vi phòng chống SLGN?
   Nữ giới có thực hành phòng chống tốt hơn nam giới 7,6 lần, trong khi nam giới ăn gỏi cá cao gấp 16,6 lần nữ giới. Điều này phản ánh sự khác biệt về thói quen và nhận thức giữa hai giới.

5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả phòng chống bệnh SLGN tại cộng đồng?
   Cần kết hợp truyền thông giáo dục sức khỏe, vận động thay đổi hành vi, cải thiện điều kiện vệ sinh môi trường và tăng cường năng lực cán bộ y tế. Việc phối hợp giữa chính quyền, các tổ chức xã hội và cộng đồng là rất quan trọng.

Kết luận

• Tỷ lệ người dân có kiến thức chung về phòng chống SLGN rất thấp, chỉ đạt 2,2%, với nhiều hiểu lầm về nguyên nhân và vật chủ trung gian.
• Thái độ phòng chống bệnh khá tích cực, với 57% người dân có thái độ tích cực và mong muốn tìm hiểu thêm về SLGN.
• Thực hành phòng chống bệnh đạt 61,4%, nhưng vẫn còn 16,7% người dân ăn gỏi cá trong vòng 1 năm gần đây, tập trung chủ yếu ở nam giới.
• Giới tính là yếu tố ảnh hưởng mạnh đến thực hành phòng chống và hành vi ăn gỏi cá, trong khi các yếu tố khác như tuổi, trình độ học vấn không có ý nghĩa thống kê.
• Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để triển khai các hoạt động truyền thông, vận động thay đổi hành vi và chính sách phòng chống SLGN tại địa phương trong giai đoạn tiếp theo.

Hành động tiếp theo: Tăng cường truyền thông giáo dục sức khỏe, vận động thay đổi thói quen ăn uống, cải thiện điều kiện vệ sinh và phối hợp liên ngành để giảm thiểu nguy cơ nhiễm SLGN. Các tổ chức y tế và chính quyền địa phương cần chủ động triển khai các giải pháp phù hợp nhằm bảo vệ sức khỏe cộng đồng.