Tổng quan nghiên cứu

Bệnh tăng huyết áp (THA) là một trong những bệnh lý phổ biến và nguy hiểm hàng đầu trên thế giới cũng như tại Việt Nam, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng và gây ra nhiều biến chứng tim mạch nguy hiểm. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tỷ lệ mắc bệnh THA toàn cầu hiện chiếm khoảng 10%-15% dân số và dự kiến tăng lên 29% vào năm 2025. Tại Việt Nam, tỷ lệ người trưởng thành mắc THA đã tăng từ khoảng 1% năm 1960 lên đến 30% hiện nay, tương đương khoảng 10 triệu người trong độ tuổi từ 25-64. Bệnh THA không chỉ làm giảm chất lượng cuộc sống mà còn tạo gánh nặng lớn cho gia đình và xã hội do chi phí điều trị cao và thời gian điều trị kéo dài.

Nghiên cứu tập trung vào đánh giá kiến thức, thái độ và hành vi phòng ngừa bệnh THA của bệnh nhân tại Bệnh viện Đại học Y Dược TP.HCM trong khoảng thời gian từ tháng 5 đến tháng 6 năm 2015. Mục tiêu chính là xác định mối liên quan giữa kiến thức, thái độ và hành vi phòng ngừa bệnh THA, đồng thời đánh giá thói quen sinh hoạt và mức độ nghiêm trọng của bệnh dưới góc nhìn của bệnh nhân. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp thông tin thực tiễn để xây dựng các chiến lược phòng chống bệnh hiệu quả, góp phần giảm tỷ lệ mắc và biến chứng do THA gây ra.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: Lý thuyết Hành vi dự định (Theory of Planned Behavior) của Ajzen (1991) và Mô hình Niềm tin sức khỏe (Health Belief Model) của Laurenhan (2013). Lý thuyết Hành vi dự định giải thích mối quan hệ giữa niềm tin, thái độ và hành vi thông qua các yếu tố như thái độ đối với hành vi, định mức chủ quan và nhận thức kiểm soát hành vi. Mô hình Niềm tin sức khỏe tập trung vào các yếu tố nhận thức như mức độ nghiêm trọng, tính nhạy cảm, lợi ích, rào cản, nhận thức bản thân và các dấu hiệu để hành động, nhằm dự đoán và giải thích hành vi sức khỏe của cá nhân.

Các khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu bao gồm: kiến thức về bệnh THA, thái độ đối với việc phòng ngừa và điều trị, hành vi sức khỏe liên quan đến thói quen sinh hoạt, và mức độ nghiêm trọng của bệnh theo nhận thức của bệnh nhân. Ngoài ra, các đặc điểm nhân khẩu học như tuổi, giới tính, trình độ học vấn, kinh tế gia đình cũng được xem xét như các biến ảnh hưởng đến nhận thức và hành vi.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu được thực hiện theo phương pháp hỗn hợp gồm nghiên cứu định tính và định lượng. Giai đoạn định tính nhằm xây dựng và hiệu chỉnh bảng câu hỏi khảo sát thông qua phỏng vấn thử với 20 bệnh nhân THA. Giai đoạn định lượng tiến hành khảo sát 250 bệnh nhân THA đang điều trị tại Bệnh viện Đại học Y Dược TP.HCM, trong đó 210 phiếu khảo sát đạt yêu cầu phân tích.

Phương pháp chọn mẫu là phi xác suất thuận tiện, dựa trên sự dễ tiếp cận của bệnh nhân trong các phòng khám của bệnh viện. Bảng câu hỏi gồm các phần: đánh giá kiến thức về bệnh THA, thái độ đối với phòng ngừa và điều trị, hành vi sức khỏe, và thông tin nhân khẩu học. Dữ liệu được xử lý bằng phần mềm SPSS 20 với các kỹ thuật thống kê mô tả và suy diễn như kiểm định t, ANOVA và chi bình phương nhằm đảm bảo độ tin cậy và tính khoa học của kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Kiến thức về bệnh THA: 50,5% bệnh nhân hiểu rõ về bệnh THA, 26,2% biết nhưng chưa rõ, và 23,3% không biết. Về nguyên nhân gây bệnh, 85,2% nhận biết ăn nhiều muối, đường là nguyên nhân chính, 81% cho rằng thừa cân là nguyên nhân, trong khi chỉ 65,7% nhận thức được tác động của lười vận động.
  2. Thái độ đối với phòng ngừa: Phần lớn bệnh nhân đánh giá cao tầm quan trọng của các thói quen sinh hoạt lành mạnh như tập thể dục thường xuyên (trên 70% đồng ý cần thiết), ăn nhạt, không hút thuốc và hạn chế rượu bia.
  3. Hành vi thực tế: Khoảng 60% bệnh nhân thực hiện tập thể dục ít nhất 30 phút mỗi ngày, nhưng vẫn còn 30% hút thuốc và 25% uống rượu bia thường xuyên. Hành vi ăn uống chưa thực sự lành mạnh khi có tới 40% bệnh nhân ăn mặn và nhiều dầu mỡ.
  4. Mức độ nghiêm trọng bệnh theo nhận thức: 60,5% bệnh nhân nhận biết chỉ số huyết áp trên 140/90 mmHg là dấu hiệu bệnh, trong khi 39,5% chỉ coi mức 180/110 mmHg mới là bệnh. Điều này cho thấy sự thiếu hiểu biết về mức độ nghiêm trọng của bệnh ở một bộ phận không nhỏ bệnh nhân.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy kiến thức về bệnh THA của bệnh nhân còn nhiều hạn chế, đặc biệt là về các nguyên nhân và dấu hiệu nhận biết bệnh. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến thái độ và hành vi phòng ngừa, khi mà một số bệnh nhân chưa thực hiện đầy đủ các biện pháp thay đổi lối sống cần thiết. So sánh với các nghiên cứu quốc tế, tỷ lệ hiểu biết và tuân thủ điều trị tại Việt Nam còn thấp hơn, phản ánh sự cần thiết của các chương trình giáo dục sức khỏe hiệu quả hơn.

Biểu đồ phân bố kiến thức và hành vi có thể minh họa rõ sự chênh lệch giữa nhận thức và thực hành của bệnh nhân, từ đó giúp các nhà quản lý y tế xác định nhóm đối tượng cần tập trung can thiệp. Ngoài ra, các yếu tố nhân khẩu học như tuổi tác, trình độ học vấn cũng có ảnh hưởng đáng kể đến kiến thức và hành vi, phù hợp với các mô hình lý thuyết đã áp dụng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường giáo dục sức khỏe: Triển khai các chương trình đào tạo, truyền thông nâng cao kiến thức về bệnh THA, đặc biệt tập trung vào nguyên nhân, dấu hiệu và mức độ nghiêm trọng của bệnh. Mục tiêu tăng tỷ lệ bệnh nhân hiểu biết rõ về bệnh lên trên 70% trong vòng 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Bệnh viện, Sở Y tế TP.HCM.
  2. Khuyến khích thay đổi hành vi: Xây dựng các hoạt động hỗ trợ bệnh nhân thay đổi thói quen sinh hoạt như tập thể dục, ăn uống lành mạnh, bỏ thuốc lá và hạn chế rượu bia. Mục tiêu giảm tỷ lệ bệnh nhân hút thuốc và uống rượu thường xuyên xuống dưới 15% trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: Các phòng khám, tổ chức cộng đồng.
  3. Tăng cường tư vấn và theo dõi điều trị: Đẩy mạnh công tác tư vấn, hướng dẫn bệnh nhân tuân thủ điều trị và kiểm soát huyết áp thường xuyên. Mục tiêu nâng cao tỷ lệ bệnh nhân kiểm soát huyết áp đạt chuẩn lên 60% trong 18 tháng. Chủ thể thực hiện: Bác sĩ, điều dưỡng tại bệnh viện.
  4. Phát triển hệ thống dữ liệu và nghiên cứu: Thiết lập hệ thống theo dõi, đánh giá hiệu quả các chương trình can thiệp và nghiên cứu sâu hơn về các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi phòng ngừa bệnh THA. Chủ thể thực hiện: Các cơ quan nghiên cứu, trường đại học.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Bác sĩ và nhân viên y tế: Nắm bắt kiến thức thực tiễn về nhận thức và hành vi của bệnh nhân để cải thiện tư vấn và điều trị.
  2. Nhà quản lý y tế và chính sách: Sử dụng dữ liệu để xây dựng các chương trình phòng chống bệnh THA hiệu quả, phù hợp với đặc điểm dân số địa phương.
  3. Học viên cao học và nghiên cứu sinh: Tham khảo phương pháp nghiên cứu và khung lý thuyết áp dụng trong lĩnh vực kinh tế phát triển và quản trị y tế.
  4. Tổ chức cộng đồng và truyền thông sức khỏe: Lập kế hoạch truyền thông, giáo dục sức khỏe dựa trên các phát hiện về kiến thức và hành vi của bệnh nhân.

Câu hỏi thường gặp

  1. Bệnh tăng huyết áp là gì và tại sao cần phòng ngừa?
    THA là tình trạng huyết áp tâm thu ≥140 mmHg hoặc tâm trương ≥90 mmHg, gây nguy cơ cao các biến chứng tim mạch. Phòng ngừa giúp giảm tỷ lệ mắc và biến chứng, nâng cao chất lượng cuộc sống.

  2. Kiến thức về bệnh THA ảnh hưởng thế nào đến hành vi của bệnh nhân?
    Kiến thức tốt giúp bệnh nhân nhận thức đúng mức độ nghiêm trọng và nguyên nhân, từ đó có thái độ tích cực và thực hiện các hành vi phòng ngừa hiệu quả như tập thể dục, ăn uống lành mạnh.

  3. Thói quen sinh hoạt nào ảnh hưởng nhiều nhất đến bệnh THA?
    Thói quen ăn nhiều muối, đường, lười vận động, hút thuốc và uống rượu bia là những yếu tố nguy cơ chính làm tăng huyết áp và biến chứng.

  4. Làm thế nào để bệnh nhân tuân thủ điều trị tốt hơn?
    Cần có sự tư vấn thường xuyên, giáo dục liên tục về lợi ích của việc kiểm soát huyết áp, đồng thời hỗ trợ thay đổi lối sống và theo dõi sát sao.

  5. Ai nên tham gia các chương trình phòng chống bệnh THA?
    Tất cả người trưởng thành, đặc biệt nhóm có nguy cơ cao như người trên 40 tuổi, người thừa cân, có tiền sử gia đình mắc bệnh, nên tham gia để phát hiện sớm và phòng ngừa hiệu quả.

Kết luận

  • Bệnh tăng huyết áp là vấn đề sức khỏe cộng đồng nghiêm trọng với tỷ lệ mắc ngày càng tăng tại Việt Nam.
  • Kiến thức, thái độ và hành vi phòng ngừa của bệnh nhân THA tại Bệnh viện Đại học Y Dược TP.HCM còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả điều trị.
  • Nghiên cứu áp dụng thành công lý thuyết Hành vi dự định và Mô hình Niềm tin sức khỏe để phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi phòng ngừa bệnh THA.
  • Cần triển khai các giải pháp giáo dục sức khỏe, thay đổi hành vi và tăng cường tư vấn điều trị nhằm nâng cao hiệu quả phòng ngừa và kiểm soát bệnh.
  • Các bước tiếp theo bao gồm mở rộng nghiên cứu trên quy mô lớn hơn và phát triển các chương trình can thiệp dựa trên bằng chứng khoa học.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao nhận thức và thay đổi hành vi phòng ngừa bệnh THA, góp phần bảo vệ sức khỏe bản thân và cộng đồng!