Luận án tiến sĩ lâm nghiệp: Nghiên cứu cơ sở khoa học quản lý thủy văn phục vụ phòng cháy chữa cháy rừng tại Vườn Quốc Gia U Minh Thượng, Kiên Giang

• Tác giả: Trần Văn Thắng
• Người hướng dẫn: PGS. Thái Thành Lượm
• Trường học: Trường Đại học Lâm nghiệp Việt Nam
• Chuyên ngành: Lâm nghiệp
• Đề tài: Nghiên cứu cơ sở khoa học của giải pháp quản lý thủy văn phục vụ phòng cháy chữa cháy rừng ở Vườn Quốc gia U Minh Thượng, tỉnh Kiên Giang
• Loại tài liệu: luận án tiến sĩ
• Năm xuất bản: 2017
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• MỤC LỤC
• DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT
• DANH MỤC CÁC BẢNG
• DANH MỤC CÁC HÌNH
• PHẦN MỞ ĐẦU
• 1. MỞ ĐẦU
• 1.1. Sự cần thiết của luận án
• 1.2. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án
• 1.2.1. Ý nghĩa khoa học của luận án
• 1.2.2. Ý nghĩa thực tiễn của luận án
• 1.3. Mục tiêu nghiên cứu của luận án
• 1.3.1. Về lý luận
• 1.3.2. Về thực tiễn
• 1.4. Những điểm mới của luận án
• 1.4.1. Về lý luận
• 1.4.2. Về thực tiễn
• 1.5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
• 1.5.1. Đối tượng nghiên cứu
• 1.5.2. Phạm vi nghiên cứu
• 1.6. Cấu trúc của luận án
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
• 1.1. Một số khái niệm
• 1.1.1. Phòng cháy rừng
• 1.1.2. Chữa cháy rừng
• 1.2. Tổng quan nghiên cứu về phòng cháy chữa cháy rừng
• 1.2.1. Nghiên cứu về PCCC rừng trên Thế giới
• 1.2.2. Nghiên cứu về PCCC rừng ở Việt Nam
• 1.2.3. Nghiên cứu về PCCC rừng tràm
• 1.2.4. Nghiên cứu về thủy văn rừng
• 1.2.5. Nhận xét chung
• 2. CHƯƠNG 2: NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.1. Nội dung nghiên cứu
• 2.1.1. Nghiên cứu hiện trạng và cơ chế quản lý nước ở VQG U Minh Thượng
• 2.1.2. Nghiên cứu ảnh hưởng của chế độ mực nước đến thảm thực vật và sinh trưởng rừng tràm ở VQG U Minh Thượng
• 2.1.3. Nghiên cứu ảnh hưởng của chế độ mực nước đến ĐDSH thực vật rừng tràm
• 2.1.4. Nghiên cứu ảnh hưởng của chế độ mực nước đến phát thải CO2 từ than bùn
• 2.1.5. Nghiên cứu ảnh hưởng của chế độ quản lý nước đến khả năng cháy rừng tràm ở VQG U Minh Thượng
• 2.1.6. Nghiên cứu đề xuất chế độ quản lý nước thích hợp nhằm đảm bảo sinh trưởng rừng tràm và phòng cháy rừng ở VQG U Minh Thượng
• 2.2. Phương pháp nghiên cứu
• 2.2.1. Quan điểm và cách tiếp cận của đề tài
• 2.2.2. Phương pháp nghiên cứu cụ thể
• 3. CHƯƠNG 3: ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN, KINH TẾ - XÃ HỘI CỦA KHU VỰC NGHIÊN CỨU
• 3.1. Điều kiện tự nhiên
• 3.1.1. Vị trí địa lý, quy mô diện tích
• 3.1.2. Địa hình, địa thế
• 3.1.3. Địa chất, đất đai
• 3.1.4. Đặc điểm thời tiết, khí hậu
• 3.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội
• 3.2.1. Dân số, dân tộc
• 3.2.2. Trình độ dân trí
• 4. CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN
• 4.1. Hiện trạng và cơ chế quản lý nước ở VQG U Minh Thượng
• 4.1.1. Hiện trạng công trình quản lý nước
• 4.1.2. Cơ chế quản lý nước
• 4.2. Ảnh hưởng của chế độ mực nước đến thảm thực vật và sinh trưởng rừng tràm
• 4.2.1. Đa dạng thảm thực vật
• 4.2.2. Sự thay đổi thảm thực vật
• 4.2.3. Đặc điểm cấu trúc của rừng tràm ở VQG U Minh Thượng
• 4.2.4. Đặc điểm sinh trưởng đường kính
• 4.2.5. Đặc điểm sinh trưởng chiều cao
• 4.2.6. Ảnh hưởng của chế độ mực nước đến sinh trưởng rừng tràm
• 4.2.7. Ảnh hưởng của chế độ mực nước đến đa dạng thực vật
• 4.2.8. Ảnh hưởng của chế độ mực nước đến cấu trúc tổ thành
• 4.2.9. Đa dạng loài thực vật
• 4.2.10. Ảnh hưởng của chế độ mực nước đến đa dạng loài thực vật
• 4.2.11. Ảnh hưởng của chế độ ngập đến đất than bùn
• 4.2.12. Mực nước ngầm và độ ẩm than bùn
• 4.2.13. Ảnh hưởng của mực nước ngầm đến phóng thích CO2 từ đất than bùn
• 4.2.14. Ảnh hưởng của chế độ ngập nước đến nguy cơ cháy rừng
• 4.2.15. Ảnh hưởng của chế độ ngập nước đến khối lượng VLC
• 4.2.16. Ảnh hưởng của chế độ ngập nước đến độ ẩm của VLC
• 4.2.17. Ảnh hưởng mực nước ngầm đến nguy cơ cháy rừng
• 4.3. Giải pháp quản lý thủy văn đảm bảo chức năng phòng cháy
• 4.3.1. Giữ ẩm đất rừng để phòng cháy trong mùa khô
• 4.3.2. Thiết lập hệ thống công trình quản lý và giám sát quy trình điều tiết nước
• 4.4. Giải pháp chữa cháy rừng
• 5. KẾT LUẬN, TỒN TẠI, KIẾN NGHỊ
• DANH MỤC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Quản lý thủy văn và phòng cháy chữa cháy rừng

Nghiên cứu tập trung vào quản lý thủy văn và phòng cháy chữa cháy rừng tại Vườn Quốc Gia U Minh Thượng, tỉnh Kiên Giang. Đây là khu vực có hệ sinh thái rừng ngập mặn độc đáo, đặc biệt là rừng tràm trên đất than bùn. Quản lý thủy văn được xem là giải pháp then chốt để kiểm soát nguy cơ cháy rừng, đồng thời duy trì sự phát triển của hệ sinh thái. Nghiên cứu chỉ ra rằng việc duy trì mực nước thích hợp không chỉ giảm thiểu nguy cơ cháy mà còn bảo vệ đa dạng sinh học và sinh trưởng của rừng tràm.

1.1. Hệ thống thủy văn và tác động đến rừng

Hệ thống thủy văn tại Vườn Quốc Gia U Minh Thượng đóng vai trò quan trọng trong việc điều tiết mực nước, ảnh hưởng trực tiếp đến sinh trưởng của rừng tràm và nguy cơ cháy rừng. Nghiên cứu cho thấy, mực nước ngầm và độ ẩm của đất than bùn là yếu tố quyết định đến khả năng bắt lửa của vật liệu cháy. Việc duy trì mực nước cao trong mùa khô giúp giảm thiểu nguy cơ cháy rừng, nhưng cũng cần cân nhắc để không ảnh hưởng tiêu cực đến sinh trưởng của rừng.

1.2. Chiến lược phòng cháy rừng

Chiến lược phòng cháy rừng được đề xuất dựa trên việc quản lý mực nước hợp lý. Nghiên cứu chỉ ra rằng, việc giữ ẩm đất rừng và thiết lập hệ thống công trình quản lý nước là giải pháp hiệu quả để phòng cháy. Đồng thời, nghiên cứu cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc giám sát thủy văn để đảm bảo mực nước luôn ở mức tối ưu, vừa phòng cháy vừa bảo vệ hệ sinh thái rừng.

II. Bảo tồn rừng và đa dạng sinh học

Nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của bảo tồn rừng và đa dạng sinh học tại Vườn Quốc Gia U Minh Thượng. Khu vực này là nơi bảo tồn nhiều loài động thực vật quý hiếm, đặc biệt là các loài thủy sinh và thực vật ngập mặn. Bảo tồn rừng không chỉ là bảo vệ diện tích rừng mà còn duy trì sự đa dạng của hệ sinh thái, đặc biệt là trong bối cảnh biến đổi khí hậu và áp lực từ con người.

2.1. Đa dạng sinh học và hệ sinh thái rừng ngập mặn

Đa dạng sinh học tại Vườn Quốc Gia U Minh Thượng được thể hiện qua sự phong phú của các loài thực vật và động vật. Nghiên cứu chỉ ra rằng, chế độ mực nước ảnh hưởng lớn đến sự phân bố và phát triển của các loài thực vật, đặc biệt là rừng tràm. Việc duy trì mực nước thích hợp giúp bảo tồn các loài thủy sinh và thực vật ngập mặn, đồng thời duy trì sự cân bằng của hệ sinh thái.

2.2. Tác động của cháy rừng đến đa dạng sinh học

Cháy rừng không chỉ gây thiệt hại về diện tích rừng mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến đa dạng sinh học. Nghiên cứu cho thấy, cháy rừng làm mất nơi cư trú của nhiều loài động vật, đồng thời làm suy giảm sự đa dạng của thảm thực vật. Do đó, việc phòng cháy chữa cháy rừng không chỉ là bảo vệ rừng mà còn là bảo vệ sự đa dạng sinh học của khu vực.

III. Phương pháp quản lý rừng và ứng dụng thực tiễn

Nghiên cứu đề xuất các phương pháp quản lý rừng hiệu quả, đặc biệt là trong việc kiểm soát cháy rừng và bảo tồn hệ sinh thái. Các giải pháp được đề xuất dựa trên cơ sở khoa học, bao gồm việc quản lý mực nước, xây dựng hệ thống công trình thủy lợi, và giám sát thường xuyên. Những phương pháp này không chỉ áp dụng cho Vườn Quốc Gia U Minh Thượng mà còn có thể nhân rộng cho các khu vực tương tự.

3.1. Giải pháp quản lý mực nước

Giải pháp quản lý mực nước được đề xuất dựa trên việc duy trì mực nước thích hợp trong mùa khô và mùa mưa. Nghiên cứu chỉ ra rằng, việc điều tiết mực nước giúp giảm thiểu nguy cơ cháy rừng, đồng thời đảm bảo sinh trưởng của rừng tràm. Các công trình thủy lợi như đập, cống, và kênh rạch được xây dựng để hỗ trợ quản lý mực nước một cách hiệu quả.

3.2. Ứng dụng thực tiễn và nhân rộng mô hình

Các phương pháp quản lý rừng được đề xuất trong nghiên cứu có thể áp dụng rộng rãi cho các khu vực có hệ sinh thái tương tự. Nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc giám sát thường xuyên và điều chỉnh kịp thời các biện pháp quản lý để đảm bảo hiệu quả lâu dài. Đồng thời, nghiên cứu cũng đề xuất việc hợp tác giữa các cơ quan quản lý và cộng đồng địa phương để thực hiện các giải pháp một cách hiệu quả.