Nghiên cứu và đánh giá hiện trạng sinh kế của đồng bào dân tộc thiểu số sống dựa vào rừng tại xã Điềm Mặc, huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên

• Tác giả: Nguyễn Thành Bắc
• Người hướng dẫn: TS. Trần Công Quân
• Trường học: Đại học Thái Nguyên
• Chuyên ngành: Quản lý tài nguyên rừng
• Đề tài: Nghiên cứu hiện trạng và giải pháp tăng cường sinh kế cho đồng bào dân tộc thiểu số sống dựa vào rừng tại xã Điềm Mặc, huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên
• Loại tài liệu: khóa luận tốt nghiệp
• Năm xuất bản: 2019
• Địa điểm: Thái Nguyên

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• DANH MỤC CÁC BẢNG
• DANH MỤC CÁC HÌNH
• DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
• 1. PHẦN 1: MỞ ĐẦU
• 1.1. Mục tiêu đề tài
• 1.2. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
• 1.2.1. Ý nghĩa khoa học
• 1.2.2. Ý nghĩa thực tiễn
• 2. PHẦN 2: TỔNG QUAN TÀI LIỆU
• 2.1. Cơ sở khoa học của vấn nghiên cứu
• 2.2. Một số khái niệm liên quan đến đề tài
• 2.2.1. Tiếp cận sinh kế
• 2.2.2. Khái niệm vùng đệm
• 2.2.3. Dân tộc thiểu số là gì
• 2.2.4. Sinh kế của người dân đại phương
• 2.2.5. Sinh kế bền vững của người dân địa phương
• 2.2.6. Phân tích sinh kế bền vững của người dân
• 2.2.6.1. Phương pháp tiếp cận sinh kế bền vững
• 3. PHẦN 3: ĐỐI TƯỢNG, PHẠM VI, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 3.1. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
• 3.1.1. Đối tượng nghiên cứu
• 3.1.2. Phạm vi nghiên cứu
• 3.2. Nội dung nghiên cứu
• 3.3. Phương pháp nghiên cứu
• 3.3.1. Cách tiếp cận của đề tài
• 3.3.2. Phương pháp nghiên cứu cụ thể
• 3.3.3. Phương pháp phân tích và xử lý số liệu
• 3.3.4. Hệ thống các chỉ tiêu phân tích đánh giá trong nghiên cứu
• 4. PHẦN 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN
• 4.1. Đánh giá hoạt động của Ban quản lý rừng ATK Định Hoá
• 4.2. Hiện trạng sử dụng đất đai thuộc Ban quản lý rừng ATK Định Hoá
• 4.3. Trữ lượng các loại rừng các xã thuộc Ban quản lý rừng ATK Định Hoá
• 4.4. Hiện trạng chủ quản lý đất đai thuộc Ban quản lý rừng ATK Định Hoá
• 4.5. Đánh giá tình hình sản xuất và đời sống của đồng bào dân tộc thiểu số sống dựa vào rừng tại xã Điềm Mặc, huyện Định Hoá
• 4.5.1. Thông tin chung về các chủ hộ được điều tra thuộc xã Điềm Mặc
• 4.5.2. Nghề nghiệp của các chủ hộ điều tra
• 4.5.3. Diện tích bình quân đất đai của ba nhóm hộ
• 4.5.4. Thu nhập của các nhóm hộ điều tra
• 4.5.5. Đánh giá các nguồn sinh kế mà đồng bào dân tộc thiểu số sống dựa vào rừng tại xã Điềm Mặc, huyện Định Hoá (2018)
• 4.5.6. Thu nhập của đồng bào dân tộc thiểu số từ sản xuất nông nghiệp
• 4.5.7. Các yếu tố ảnh hưởng đến nguồn sinh kế của đồng bào dân tộc thiểu số tại xã Điềm Mặc, huyện Định Hoá
• 4.5.7.1. Nhóm yếu tố khách quan
• 4.5.7.2. Nhóm yếu tố chủ quan
• 4.5.8. Đề xuất giải pháp tăng cường sinh kế của đồng bào dân tộc thiểu số sống dựa vào rừng tại xã Điềm Mặc, huyện Định Hoá
• 4.5.8.1. Các giải pháp tăng cường sinh kế cho đồng bào dân tộc thiểu số tại xã Điềm Mặc
• 4.5.8.2. Giải pháp kỹ thuật
• 5. PHẦN 5: KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Hiện trạng sinh kế của đồng bào dân tộc thiểu số sống dựa vào rừng tại xã Điềm Mặc

Nghiên cứu đánh giá hiện trạng sinh kế của đồng bào dân tộc thiểu số tại xã Điềm Mặc cho thấy đời sống của họ chủ yếu phụ thuộc vào tài nguyên rừng. Sống dựa vào rừng là phương thức sinh kế truyền thống, bao gồm các hoạt động như khai thác gỗ, lâm sản ngoài gỗ, và chăn nuôi. Tuy nhiên, việc khai thác quá mức đã dẫn đến suy thoái rừng, ảnh hưởng tiêu cực đến sinh kế của người dân. Bảng 4.8 và 4.11 trong nghiên cứu chỉ ra rằng thu nhập từ rừng chiếm tỷ lệ lớn trong tổng thu nhập của các hộ gia đình, nhưng đang có xu hướng giảm dần do cạn kiệt tài nguyên. Điều này đặt ra thách thức lớn cho phát triển bền vững và bảo tồn rừng.

1.1. Tác động của tài nguyên rừng đến sinh kế

Tài nguyên rừng đóng vai trò quan trọng trong sinh kế của đồng bào dân tộc thiểu số tại xã Điềm Mặc. Các hoạt động như khai thác gỗ, thu hái lâm sản ngoài gỗ, và chăn nuôi dưới tán rừng là nguồn thu nhập chính. Tuy nhiên, việc khai thác không bền vững đã dẫn đến suy thoái rừng, làm giảm nguồn lợi từ rừng. Bảng 4.11 cho thấy thu nhập từ rừng đang giảm dần, ảnh hưởng đến đời sống của người dân. Điều này nhấn mạnh sự cần thiết của quản lý tài nguyên rừng hiệu quả để đảm bảo sinh kế bền vững.

1.2. Thách thức trong sinh kế dựa vào rừng

Các thách thức chính bao gồm suy thoái rừng, biến đổi khí hậu, và thiếu các giải pháp sinh kế thay thế. Bảng 4.13 chỉ ra rằng các rủi ro như lũ lụt, hạn hán, và sâu bệnh đang ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh kế của người dân. Ngoài ra, việc thiếu kiến thức và kỹ năng về nông nghiệp bền vững cũng là một rào cản lớn. Điều này đòi hỏi các giải pháp tăng cường sinh kế để giúp người dân thích ứng với các thách thức này.

II. Giải pháp tăng cường sinh kế cho đồng bào dân tộc thiểu số

Nghiên cứu đề xuất các giải pháp sinh kế nhằm cải thiện đời sống của đồng bào dân tộc thiểu số tại xã Điềm Mặc. Các giải pháp bao gồm phát triển nông nghiệp bền vững, đa dạng hóa sinh kế, và tăng cường quản lý tài nguyên rừng. Bảng 4.15 và 4.16 chỉ ra rằng việc hỗ trợ kỹ thuật, đào tạo nghề, và tiếp cận thị trường là những yếu tố quan trọng giúp người dân nâng cao thu nhập và ổn định sinh kế. Các giải pháp này không chỉ giúp bảo vệ rừng mà còn thúc đẩy phát triển cộng đồng bền vững.

2.1. Phát triển nông nghiệp bền vững

Phát triển nông nghiệp bền vững là một trong những giải pháp sinh kế hiệu quả. Nghiên cứu đề xuất áp dụng các mô hình canh tác thân thiện với môi trường, như nông lâm kết hợp và trồng cây đa dụng. Bảng 4.9 và 4.10 cho thấy các mô hình này giúp tăng thu nhập từ nông nghiệp và giảm áp lực lên rừng. Điều này không chỉ cải thiện sinh kế mà còn góp phần bảo tồn rừng.

2.2. Đa dạng hóa sinh kế

Đa dạng hóa sinh kế là giải pháp quan trọng giúp người dân giảm phụ thuộc vào rừng. Nghiên cứu đề xuất phát triển các ngành nghề phi nông nghiệp, như du lịch sinh thái và thủ công mỹ nghệ. Bảng 4.16 chỉ ra rằng việc tiếp cận thị trường và đào tạo nghề là yếu tố then chốt để thực hiện các giải pháp sinh kế này. Điều này giúp người dân có thêm nguồn thu nhập và ổn định cuộc sống.

III. Phát triển cộng đồng và bảo tồn rừng

Nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của phát triển cộng đồng trong việc thúc đẩy bảo tồn rừng và sinh kế bền vững. Các giải pháp bao gồm tăng cường sự tham gia của cộng đồng trong quản lý tài nguyên rừng, nâng cao nhận thức về bảo vệ môi trường, và hỗ trợ các sáng kiến địa phương. Bảng 4.15 cho thấy việc hỗ trợ cộng đồng trong các hoạt động bảo vệ rừng đã mang lại hiệu quả tích cực. Điều này không chỉ giúp bảo vệ rừng mà còn thúc đẩy phát triển bền vững của cộng đồng dân tộc.

3.1. Tăng cường quản lý tài nguyên rừng

Tăng cường quản lý tài nguyên rừng là yếu tố then chốt để đảm bảo sinh kế bền vững. Nghiên cứu đề xuất áp dụng các biện pháp quản lý rừng cộng đồng, trong đó người dân tham gia tích cực vào việc bảo vệ và phát triển rừng. Bảng 4.15 chỉ ra rằng các mô hình quản lý này giúp giảm thiểu tình trạng khai thác trái phép và nâng cao hiệu quả bảo tồn rừng.

3.2. Nâng cao nhận thức cộng đồng

Nâng cao nhận thức của cộng đồng dân tộc về bảo vệ môi trường và sinh kế bền vững là giải pháp quan trọng. Nghiên cứu đề xuất tổ chức các chương trình giáo dục và đào tạo để người dân hiểu rõ tầm quan trọng của rừng và cách thức sử dụng tài nguyên bền vững. Bảng 4.16 cho thấy việc nâng cao nhận thức đã giúp người dân tham gia tích cực hơn vào các hoạt động bảo vệ rừng và phát triển sinh kế.