Nghiên cứu địa mạo giảm thiểu thiệt hại lũ lụt lưu vực sông Thu Bồn

Lời cam đoan

Lời mở đầu

1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TIẾP CẬN ĐỊA MẠO TRONG NGHIÊN CỨU GIẢM THIỂU TAI BIẾN LỞ LŨ

1.1. Tổng quan về tai biến lở lũ

1.2. Khái quát chung về lở

1.3. Tai biến lở lũ

1.4. Các hướng tiếp cận và phương pháp nghiên cứu tai biến lở lũ

1.4.1. Nghiên cứu cơ sở và biến trình lở trên quan điểm thổ văn

1.4.2. Nghiên cứu tai biến lở lũ trên quan điểm địa mạo

1.4.3. Nghiên cứu sự phân bố và quan trắc lở lũ bằng công nghệ Viễn thám và GIS

1.5. Tổng quan về tiếp cận địa mạo trong nghiên cứu lở

1.5.1. Tổng quan về tiếp cận địa mạo trong nghiên cứu lở lũ trên thế giới và Việt Nam

1.5.2. Cơ sở phương pháp luận và quan điểm tiếp cận địa mạo trong nghiên cứu lở lũ

1.5.3. Các phương pháp nghiên cứu

1.5.3.1. Nhắm các phương pháp nghiên cứu địa mạo truyền thống

1.5.3.2. Phương pháp viễn thám và GIS

2. CHƯƠNG 2: CÁC NHÂN TẾ ẢNH HƯỞNG ĐẾN QUÁ TRÌNH THÀNH TẠO ĐỊA HÌNH VÀ PHÁT SINH TAI BIẾN LỞ LŨ TRÊN LƯU VỰC SÔNG THU BỒN

2.1. Vị trí địa lý và hình thái sơn văn

2.2. Đặc điểm sơn văn và hình thái lưu vực

2.3. Đặc điểm địa chất và tân kiến tạo

2.3.1. Cấu trúc địa chất

2.3.2. Đặc trưng thạch học

2.3.3. Đặc trưng thạch học của các địa tầng Kainozoi

2.3.4. Đặc điểm các trầm tích Kainozoi

2.3.5. Đặc điểm tân kiến tạo và địa động lực hiện đại

2.3.5.1. Chuyển động tân kiến tạo và địa động lực hiện đại

2.4. Đặc điểm khí hậu

2.4.1. Chỗ đế nhiệt đới

2.4.2. Các hình thái thời tiết cực đoan

2.4.3. Gió mùa Đông Bắc

2.4.4. Gió mùa Tây Nam khô nóng

2.4.5. Đặc điểm mạng lưới sông

2.4.6. Đặc điểm chỗ đế thủy văn

2.4.7. Dòng chảy ven bờ

2.4.8. Đặc điểm và phong hóa và thảm nhũn

2.4.9. Đặc điểm thảm nhũn

2.4.10. Đặc điểm lớp phủ thực vật

3. CHƯƠNG 3: ĐẶC ĐIỂM ĐỊA MẠO LƯU VỰC SÔNG THU BỒN

3.1. Khái quát chung cấu trúc địa mạo lưu vực

3.2. Cấu trúc địa hình phân đới nổi (vùng trung và thượng lưu)

3.3. Cấu trúc địa hình thung lòng

3.4. Các thung lòng phát triển phù hợp với cấu trúc địa chất

3.4.1. Các thung lòng phát triển vuông góc với cấu trúc địa chất

3.5. Cấu trúc địa hình phân đới bằng

3.5.1. Đồng bằng mài mòn - bậc mòn - tích tụ

3.5.2. Đồng bằng châu thổ

3.5.3. Đồng bằng tích tụ

3.6. Địa hình nhân sinh

3.7. Đặc điểm các kiểu nguồn gốc địa hình

3.7.1. Địa hình do bậc mòn tầng hợp

3.7.2. Các bờ mặt san bằng

3.7.3. Địa hình nguồn gốc dòng chảy trên mặt

3.7.4. Địa hình dòng chảy tạm thời

3.7.5. Địa hình dòng chảy thường xuyên

3.7.6. Địa hình nguồn gốc sông - biển

3.7.7. Địa hình mài mòn - tích tụ

3.7.8. Địa hình tích tụ

3.8. Lịch sử phát triển địa hình

3.8.1. Giai đoạn sụt tở

4. CHƯƠNG 4: PHÂN TÍCH ĐỊA MẠO VÀ ỨNG DỤNG GIS CẢNH BÁO TAI BIẾN LỞ LŨ LƯU VỰC SÔNG THU BỒN

4.1. Hiện trạng tai biến lở lũ trên lưu vực sông Thu Bồn

4.1.1. Lở ở vùng đồng bằng hạ lưu

4.1.2. Lở ở vùng trung và thượng lưu

4.2. Phân tích địa mạo trong mối liên quan đến tai biến lở lũ lưu vực sông Thu Bồn

4.2.1. Trên lở lịch sử năm 1999 trên đồng bằng hạ lưu sông Thu Bồn

4.2.2. Các hình thức lở lũ trên đồng bằng

4.2.3. Những dấu vết địa mạo của lở lũ trên đồng bằng hạ lưu sông Thu Bồn và ý nghĩa cảnh báo

4.2.4. Lở quét năm 1999 trên lưu vực sông Tây Loan

4.2.5. Lở quét năm 1964 trên lưu vực sông Ngân Thu Bồn trong mối liên hệ với các đặc trưng địa mạo của thung lòng sông

4.2.6. Nhận xét tổng quát

4.3. Cảnh báo tai biến lở lũ lưu vực sông Thu Bồn trên cơ sở nghiên cứu địa mạo và ứng dụng GIS

4.3.1. Bản đồ địa mạo chuyên đề phục vụ cảnh báo tai biến lở lũ

4.3.2. Cảnh báo tai biến lở lũ phân hạ lưu sông Thu Bồn

4.3.3. Cảnh báo tai biến lở lũ đoạn trung lưu sông Thu Bồn

4.3.4. Ứng dụng các nghiên cứu địa mạo và GIS trong đánh giá tai biến lở quét - bùn đá lưu vực sông Thu Bồn

4.3.4.1. Cơ sở ứng dụng và quy trình đánh giá

4.3.5. Cảnh báo tai biến lở lũ lưu vực sông Thu Bồn

4.3.6. Phân vùng nguy cơ tai biến lở lũ lưu vực sông Thu Bồn trên cơ sở địa mạo

4.3.6.1. Cơ sở phân vùng

4.3.7. Phân vùng nguy cơ tai biến lở lũ và các kiến nghị cho việc giảm thiểu thiệt hại

Kết luận

Danh mục các công trình khoa học của tác giả liên quan đến luận án

Tài liệu tham khảo

I. Tổng quan về địa mạo trong nghiên cứu giảm thiểu thiệt hại lũ lụt

Nghiên cứu địa mạo đóng vai trò quan trọng trong việc giảm thiểu thiệt hại do lũ lụt, đặc biệt là trong lưu vực sông Thu Bồn. Địa mạo không chỉ ảnh hưởng đến dòng chảy của nước mà còn quyết định mức độ thiệt hại mà lũ lụt có thể gây ra. Theo thống kê, từ năm 1971 đến 2001, thiệt hại do thiên tai, chủ yếu là lũ lụt, đã gây ra tổn thất lớn về người và tài sản. Đặc biệt, sông Thu Bồn với lưu vực rộng lớn, có nhiều trung tâm kinh tế và văn hóa, thường xuyên phải đối mặt với các hiện tượng thiên tai này. Việc phân tích địa mạo giúp xác định các khu vực dễ bị tổn thương và từ đó đề xuất các biện pháp quản lý lũ hiệu quả.

1.1. Khái quát chung về lũ lụt

Lũ lụt là hiện tượng tự nhiên xảy ra khi lượng mưa vượt quá khả năng thoát nước của đất và các dòng sông. Tại Việt Nam, lũ lụt thường xảy ra vào mùa mưa, gây ra thiệt hại nghiêm trọng cho đời sống và sản xuất. Đặc biệt, trong lưu vực sông Thu Bồn, lũ lụt không chỉ ảnh hưởng đến người dân mà còn tác động đến hệ sinh thái và môi trường. Việc nghiên cứu lũ lụt cần phải kết hợp giữa các yếu tố địa mạo, khí hậu và hoạt động của con người để đưa ra các giải pháp phòng chống hiệu quả.

1.2. Các hướng tiếp cận và phương pháp nghiên cứu lũ lụt

Nghiên cứu lũ lụt có thể được thực hiện qua nhiều phương pháp khác nhau, bao gồm phân tích địa lý, mô hình hóa lũ và sử dụng công nghệ GIS. Các phương pháp này giúp xác định các yếu tố ảnh hưởng đến lũ lụt, từ đó đưa ra các dự báo và cảnh báo kịp thời. Việc áp dụng công nghệ GIS trong nghiên cứu địa mạo giúp tạo ra các bản đồ lũ, từ đó hỗ trợ cho công tác quy hoạch và quản lý rủi ro thiên tai.

II. Các nhân tố ảnh hưởng đến quá trình hình thành địa hình và phát sinh lũ lụt trên lưu vực sông Thu Bồn

Quá trình hình thành địa hình và phát sinh lũ lụt trên lưu vực sông Thu Bồn chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố tự nhiên và nhân tạo. Đặc điểm địa chất, khí hậu và hoạt động của con người đều góp phần vào việc hình thành các dạng địa hình và mức độ rủi ro lũ lụt. Đặc biệt, sự biến đổi khí hậu đang làm gia tăng tần suất và cường độ của các trận lũ lụt. Việc phân tích các yếu tố này là cần thiết để đưa ra các giải pháp phòng chống hiệu quả.

2.1. Đặc điểm địa lý và hình thái lưu vực

Lưu vực sông Thu Bồn có địa hình đa dạng với nhiều thung lũng, đồi núi và đồng bằng. Đặc điểm này ảnh hưởng đến dòng chảy của nước và khả năng thoát nước của khu vực. Các khu vực có địa hình dốc thường dễ bị lũ lụt hơn do nước chảy nhanh và không có khả năng thẩm thấu tốt. Việc nghiên cứu địa hình giúp xác định các khu vực dễ bị tổn thương và từ đó đề xuất các biện pháp quản lý lũ hiệu quả.

2.2. Tác động của môi trường và hoạt động con người

Hoạt động của con người như khai thác rừng, xây dựng công trình và phát triển đô thị cũng góp phần làm gia tăng nguy cơ lũ lụt. Việc thay đổi bề mặt đất và hệ sinh thái tự nhiên làm giảm khả năng hấp thụ nước của đất, dẫn đến tình trạng ngập lụt nghiêm trọng hơn. Do đó, việc quản lý và bảo vệ môi trường là rất quan trọng trong công tác phòng chống lũ lụt.

III. Phân tích địa mạo và ứng dụng GIS trong cảnh báo thiên tai lũ lụt

Phân tích địa mạo kết hợp với công nghệ GIS là một công cụ hữu hiệu trong việc cảnh báo và giảm thiểu thiệt hại do lũ lụt. GIS cho phép thu thập, phân tích và hiển thị thông tin địa lý một cách trực quan, giúp các nhà quản lý có cái nhìn tổng quan về tình hình lũ lụt. Việc sử dụng GIS trong nghiên cứu địa mạo giúp xác định các khu vực có nguy cơ cao và từ đó đưa ra các biện pháp phòng ngừa kịp thời.

3.1. Hiện trạng lũ lụt trên lưu vực sông Thu Bồn

Lũ lụt trên lưu vực sông Thu Bồn đã xảy ra nhiều lần trong lịch sử, gây ra thiệt hại lớn về người và tài sản. Việc phân tích hiện trạng lũ lụt giúp xác định các nguyên nhân và yếu tố tác động, từ đó đưa ra các giải pháp phòng chống hiệu quả. Các bản đồ lũ được tạo ra từ GIS giúp theo dõi và dự báo tình hình lũ lụt một cách chính xác hơn.

3.2. Đề xuất biện pháp giảm thiểu thiệt hại

Dựa trên kết quả phân tích địa mạo và dữ liệu GIS, các biện pháp giảm thiểu thiệt hại do lũ lụt có thể được đề xuất. Các giải pháp này bao gồm cải thiện hệ thống thoát nước, xây dựng các công trình phòng chống lũ và nâng cao nhận thức cộng đồng về nguy cơ lũ lụt. Việc áp dụng các biện pháp này không chỉ giúp giảm thiệt hại mà còn bảo vệ môi trường và phát triển bền vững cho khu vực.

Luận án tiến sĩ về nghiên cứu địa mạo và giảm nhẹ thiệt hại do lũ lụt tại lưu vực sông Thu Bồn