Nghiên cứu đặc điểm dịch tễ và biện pháp phòng trị bệnh sán lá gan Fasciola spp ở trâu bò tỉnh Quảng Ninh

• Tác giả: Phạm Minh Hải
• Người hướng dẫn: TS. Sa Đình Chiến
• Trường học: Đại học Thái Nguyên
• Chuyên ngành: Thú y
• Đề tài: Nghiên Cứu Đặc Điểm Dịch Tễ Và Biện Pháp Phòng Trị Bệnh Sán Lá Gan Fasciola Spp Ở Trâu Bò Tỉnh Quảng Ninh
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2015
• Địa điểm: Thái Nguyên

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU
• 1.1. Cơ sở khoa học của đề tài
• 1.2. Vị trí của sán lá Fasciola trong hệ thống phân loại động vật học
• 1.3. Đặc điểm hình thái của sán lá Fasciola
• 1.4. Đặc điểm vòng đời của sán lá Fasciola
• 1.5. Đặc điểm của bệnh sán lá Fasciola gây ra ở trâu, bò
• 1.6. Tình hình nghiên cứu trong và ngoài nước
• 1.6.1. Tình hình nghiên cứu trong nước
• 1.6.2. Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài
• 2. CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG, ĐỊA ĐIỂM, NỘI DUNG, VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.1. Đối tượng, thời gian và địa điểm nghiên cứu
• 2.2. Đối tượng nghiên cứu
• 2.3. Thời gian nghiên cứu
• 2.4. Địa điểm nghiên cứu
• 2.5. Vật liệu nghiên cứu
• 2.6. Động vật và các loại mẫu nghiên cứu
• 2.7. Dụng cụ và hoá chất
• 2.8. Nội dung nghiên cứu
• 2.8.1. Điều tra về điều kiện tự nhiên, xã hội và tình hình phát triển chăn nuôi trâu, bò ở tỉnh Quảng Ninh
• 2.8.2. Điều tra các yếu tố ảnh hưởng đến sự tồn tại và phát triển sán lá Fasciola và bệnh do chúng gây ra
• 2.8.3. Nghiên cứu tình hình nhiễm sán lá gan ở trâu, bò tại một số huyện, thị xã thuộc tỉnh Quảng Ninh
• 2.8.4. Nghiên cứu về ký chủ trung gian của sán lá gan
• 2.8.5. Nghiên cứu biện pháp phòng trị bệnh sán lá gan cho trâu, bò
• 2.9. Phương pháp nghiên cứu
• 2.9.1. Điều tra về điều kiện tự nhiên, xã hội và tình hình phát triển chăn nuôi trâu, bò ở tỉnh Quảng Ninh trong 5 năm gần đây
• 2.9.2. Điều tra các yếu tố ảnh hưởng đến sự lưu tồn và phát triển của Fasciola spp. ở các địa điểm nghiên cứu
• 2.9.3. Phương pháp mổ khám, thu thập và định loại sán lá Fasciola spp.
• 2.9.4. Phương pháp nghiên cứu đặc điểm dịch tễ bệnh sán lá Fasciola spp.
• 2.9.5. Phương pháp nghiên cứu trứng và ấu trùng sán lá Fasciola spp. ở ngoại cảnh và trong ký chủ trung gian
• 2.9.6. Phương pháp xác định hiệu lực của thuốc tẩy sán lá Fasciola spp.
• 2.9.7. Phương pháp xử lý số liệu
• 3. CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN
• 3.1. Điều tra về điều kiện tự nhiên, xã hội và tình hình phát triển chăn nuôi trâu, bò ở tỉnh Quảng Ninh
• 3.1.1. Điều kiện tự nhiên
• 3.1.2. Tình hình phát triển chăn nuôi trâu, bò của tỉnh Quảng Ninh
• 3.2. Điều tra các yếu tố ảnh hưởng đến sự tồn tại và phát triển sán lá Fasciola spp. và bệnh do chúng gây ra
• 3.2.1. Điều tra phương thức chăn nuôi trâu, bò tại địa điểm nghiên cứu
• 3.2.2. Tình hình sử dụng các bãi chăn thả trâu, bò tại địa điểm nghiên cứu
• 3.2.3. Thực trạng công tác vệ sinh thú y cho trâu, bò tại địa điểm nghiên cứu
• 3.2.4. Thực trạng công tác xử lý và sử dụng phân trâu, bò tại các địa điểm nghiên cứu
• 3.2.5. Thực trạng công tác phòng trị bệnh sán lá gan lớn cho trâu, bò tại địa điểm nghiên cứu
• 3.2.6. Các yếu tố khác
• 3.3. Nghiên cứu tình hình nhiễm sán lá gan ở trâu, bò tại một số huyện, thị xã thuộc tỉnh Quảng Ninh
• 3.3.1. Kết quả xác định thành phần loài sán lá gan trâu, bò ở một số huyện, thị xã thuộc tỉnh Quảng Ninh
• 3.3.2. Nghiên cứu tình hình nhiễm sán lá gan ở trâu, bò qua xét nghiệm phân tại một số huyện, thị xã thuộc tỉnh Quảng Ninh
• 3.3.3. Tỷ lệ và cường độ nhiễm sán lá gan lớn ở trâu, bò qua mổ khám
• 3.4. Nghiên cứu về ký chủ trung gian của sán lá gan
• 3.4.1. Xác định loài ốc nước ngọt - ký chủ trung gian của sán lá gan
• 3.4.2. Tần suất xuất hiện của ốc nước ngọt - ký chủ trung gian của sán lá gan tại các địa điểm nghiên cứu
• 3.5. Nghiên cứu biện pháp phòng trị bệnh sán lá gan cho trâu, bò
• 3.5.1. Xác định hiệu lực tẩy sán lá gan của thuốc han - dertil B và albendazol trên trâu, bò
• 3.5.2. Đề xuất biện pháp phòng chống bệnh sán lá gan cho trâu, bò tại các địa điểm nghiên cứu của tỉnh Quảng Ninh
• KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ

I. Đặc điểm dịch tễ bệnh sán lá gan Fasciola spp ở trâu bò tỉnh Quảng Ninh

Nghiên cứu đặc điểm dịch tễ của bệnh sán lá gan do Fasciola spp gây ra ở trâu bò tại tỉnh Quảng Ninh cho thấy tỷ lệ nhiễm bệnh cao, đặc biệt ở các vùng chăn thả tự do. Các yếu tố như điều kiện thời tiết, môi trường ẩm ướt, và phương thức chăn nuôi truyền thống đóng vai trò quan trọng trong sự lây lan của bệnh. Kết quả điều tra cho thấy tỷ lệ nhiễm sán lá gan ở trâu bò dao động từ 30-50%, với cường độ nhiễm cao ở những con có tuổi đời lớn. Các khu vực có nhiều ao hồ, sông suối là nơi lý tưởng cho sự phát triển của ký chủ trung gian, ốc nước ngọt, làm tăng nguy cơ lây nhiễm.

1.1. Tỷ lệ nhiễm sán lá gan theo tuổi và mùa vụ

Nghiên cứu chỉ ra rằng tỷ lệ nhiễm bệnh sán lá gan tăng dần theo tuổi của trâu bò, với tỷ lệ cao nhất ở nhóm trên 5 tuổi. Điều này cho thấy sự tích lũy nhiễm trùng theo thời gian. Ngoài ra, bệnh có xu hướng gia tăng vào mùa mưa, khi điều kiện môi trường thuận lợi cho sự phát triển của ấu trùng sán và ký chủ trung gian. Kết quả này nhấn mạnh sự cần thiết của việc theo dõi và kiểm soát bệnh theo mùa vụ.

1.2. Ảnh hưởng của phương thức chăn nuôi

Phương thức chăn nuôi truyền thống, đặc biệt là chăn thả tự do, là yếu tố chính làm tăng nguy cơ nhiễm sán lá gan Fasciola. Việc sử dụng chung bãi chăn thả và thiếu biện pháp vệ sinh chuồng trại làm tăng sự lây lan của bệnh. Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng các hộ chăn nuôi áp dụng biện pháp vệ sinh và tẩy sán định kỳ có tỷ lệ nhiễm thấp hơn đáng kể.

II. Biện pháp phòng trị bệnh sán lá gan Fasciola spp

Nghiên cứu đề xuất các biện pháp phòng trị hiệu quả để kiểm soát bệnh sán lá gan ở trâu bò tại tỉnh Quảng Ninh. Các biện pháp bao gồm sử dụng thuốc tẩy sán định kỳ, cải thiện vệ sinh chuồng trại, và quản lý chặt chẽ bãi chăn thả. Thuốc albendazol và han-dertil B được đánh giá có hiệu quả cao trong việc giảm tỷ lệ nhiễm sán. Ngoài ra, việc giáo dục người chăn nuôi về các biện pháp phòng bệnh cũng được nhấn mạnh để đảm bảo sức khỏe đàn gia súc.

2.1. Hiệu quả của thuốc tẩy sán

Kết quả thử nghiệm cho thấy albendazol và han-dertil B có hiệu quả cao trong việc giảm tỷ lệ nhiễm sán lá gan Fasciola. Sau khi sử dụng thuốc, tỷ lệ nhiễm giảm từ 50% xuống còn dưới 10%. Điều này khẳng định tầm quan trọng của việc tẩy sán định kỳ trong quản lý bệnh.

2.2. Cải thiện vệ sinh chuồng trại

Việc cải thiện vệ sinh chuồng trại và xử lý phân trâu bò đúng cách giúp giảm thiểu sự lây lan của bệnh sán lá gan. Nghiên cứu khuyến nghị sử dụng hố ủ phân và hạn chế tiếp xúc giữa gia súc với nguồn nước bị ô nhiễm để ngăn chặn sự phát triển của ấu trùng sán.

III. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của nghiên cứu

Nghiên cứu cung cấp những thông tin khoa học quan trọng về đặc điểm dịch tễ và biện pháp phòng trị bệnh sán lá gan ở trâu bò tại tỉnh Quảng Ninh. Kết quả nghiên cứu không chỉ góp phần nâng cao hiểu biết về bệnh mà còn đưa ra các giải pháp thực tiễn để kiểm soát và phòng ngừa bệnh, từ đó góp phần phát triển ngành chăn nuôi và kinh tế địa phương.

3.1. Đóng góp khoa học

Nghiên cứu đã xác định được các yếu tố ảnh hưởng đến tỷ lệ và cường độ nhiễm sán lá gan Fasciola, đồng thời cung cấp dữ liệu về thành phần loài sán và đặc điểm dịch tễ bệnh. Đây là cơ sở quan trọng cho các nghiên cứu tiếp theo trong lĩnh vực thú y.

3.2. Ứng dụng thực tiễn

Các biện pháp phòng trị được đề xuất trong nghiên cứu đã được áp dụng thực tế tại tỉnh Quảng Ninh, giúp giảm thiểu tỷ lệ nhiễm bệnh và cải thiện sức khỏe đàn trâu bò. Điều này góp phần nâng cao năng suất chăn nuôi và thu nhập cho người dân địa phương.

Tổng quan nghiên cứu

Bệnh sán lá gan lớn (Fasciolosis) do các loài sán lá gan thuộc giống Fasciola gây ra là một trong những bệnh ký sinh trùng phổ biến và có tác động nghiêm trọng đến sức khỏe và năng suất của đàn trâu, bò. Tại tỉnh Quảng Ninh, với điều kiện khí hậu nhiệt đới gió mùa, lượng mưa trung bình hàng năm khoảng 1.400 mm và độ ẩm không khí trung bình 84%, môi trường thuận lợi cho sự phát triển của vật chủ trung gian là các loài ốc nước ngọt họ Lymnaea. Theo số liệu điều tra từ năm 2010 đến 2014, tỉnh Quảng Ninh có sự phát triển chăn nuôi trâu, bò ổn định với quy mô hộ gia đình đa dạng, tuy nhiên tỷ lệ nhiễm sán lá gan ở trâu, bò vẫn ở mức cao, gây thiệt hại kinh tế đáng kể.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm xác định đặc điểm dịch tễ, bệnh lý, lâm sàng do sán lá gan gây ra ở trâu, bò tại các huyện, thị xã của tỉnh Quảng Ninh; đồng thời xây dựng các biện pháp phòng, trị hiệu quả nhằm giảm thiểu tổn thất cho ngành chăn nuôi. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 7/2014 đến 7/2015 tại các địa điểm gồm Ba Chẽ, Đông Triều, Quảng Yên và Vân Đồn. Kết quả nghiên cứu không chỉ cung cấp dữ liệu khoa học quan trọng về tỷ lệ và cường độ nhiễm sán lá gan mà còn góp phần nâng cao nhận thức và hiệu quả phòng chống bệnh trong cộng đồng chăn nuôi, từ đó thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về dịch tễ học bệnh ký sinh trùng, đặc biệt là bệnh sán lá gan lớn do Fasciola spp. gây ra. Hai loài chính được quan tâm là Fasciola gigantica và Fasciola hepatica, với vòng đời phức tạp gồm ký chủ cuối cùng (trâu, bò) và ký chủ trung gian là các loài ốc nước ngọt họ Lymnaea như Lymnaea viridis, Lymnaea auricularia.

Ba khái niệm chính được áp dụng trong nghiên cứu gồm:

• Chu kỳ phát triển của sán lá gan: từ trứng, miracidium, bào ấu (sporocyst), lôi ấu (redia), vĩ ấu (cercaria), kén (adolescaria) đến sán trưởng thành ký sinh trong ống dẫn mật của trâu, bò.
• Đặc điểm dịch tễ học: ảnh hưởng của yếu tố tự nhiên (khí hậu, địa hình, mùa vụ), yếu tố xã hội (phương thức chăn nuôi, vệ sinh thú y) đến tỷ lệ và cường độ nhiễm bệnh.
• Cơ chế sinh bệnh: tác động cơ học, độc tố, chiếm đoạt dinh dưỡng và mang trùng của sán lá gan gây tổn thương gan, ống mật, dẫn đến thiếu máu, viêm gan, xơ gan và suy giảm sức khỏe vật nuôi.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính bao gồm mẫu phân tươi của trâu, bò, mẫu đất nền chuồng, mẫu nước và cỏ thủy sinh tại các khu vực chăn thả, cùng mẫu sán lá gan thu thập từ mổ khám. Tổng dung lượng mẫu phân thu thập theo phương pháp phân tầng, lấy mẫu ngẫu nhiên tại 4 huyện, thị xã của tỉnh Quảng Ninh, với cỡ mẫu khoảng vài trăm con vật, đảm bảo đại diện cho các nhóm tuổi và mùa vụ.

Phương pháp phân tích chủ yếu là xét nghiệm tìm trứng sán lá gan trong phân bằng kỹ thuật lắng cặn Benedek, kết hợp mổ khám để xác định tỷ lệ và cường độ nhiễm sán. Định loại sán lá gan dựa trên đặc điểm hình thái và kích thước theo khóa định loại chuẩn. Nghiên cứu cũng tiến hành khảo sát sự ô nhiễm trứng sán trong môi trường chuồng trại và bãi chăn thả, đồng thời xác định loài ốc nước ngọt ký chủ trung gian qua thu thập và phân loại mẫu ốc.

Hiệu lực của thuốc tẩy sán (han-dertil B và albendazol) được đánh giá qua xét nghiệm phân trước và sau điều trị, với liều dùng chuẩn theo khối lượng trâu, bò được tính toán chính xác dựa trên kích thước cơ thể. Số liệu được xử lý bằng phần mềm Excel và Minitab, áp dụng thống kê sinh học để phân tích tỷ lệ nhiễm, cường độ nhiễm và các yếu tố ảnh hưởng.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Tỷ lệ nhiễm sán lá gan ở trâu, bò tại Quảng Ninh: Qua xét nghiệm phân và mổ khám, tỷ lệ nhiễm trung bình dao động từ khoảng 30% đến 60% tùy theo địa phương và nhóm tuổi. Ví dụ, tại huyện Đông Triều và thị xã Quảng Yên, tỷ lệ nhiễm sán lá gan ở trâu lên đến 54%, trong khi ở bò là khoảng 40%. Tỷ lệ nhiễm tăng theo tuổi, nhóm trên 8 năm tuổi có tỷ lệ nhiễm lên tới 66%.

2. Ảnh hưởng của mùa vụ: Tỷ lệ nhiễm sán lá gan cao nhất vào mùa hè và đầu mùa thu, tương ứng với thời điểm vật chủ trung gian ốc phát triển mạnh. Tỷ lệ nhiễm vào mùa hè đạt khoảng 55%, trong khi mùa đông giảm xuống còn khoảng 20-25%.

3. Phân bố loài sán lá gan và ký chủ trung gian: Hai loài F. gigantica và F. hepatica được xác định ký sinh trên trâu, bò tại Quảng Ninh, với F. gigantica chiếm ưu thế. Loài ốc Lymnaea viridis là vật chủ trung gian phổ biến nhất, xuất hiện với tần suất trên 70% tại các khu vực nghiên cứu.

4. Hiệu lực thuốc tẩy sán: Thuốc han-dertil B và albendazol có hiệu lực tẩy sán cao, đạt trên 95% sau 15 ngày điều trị, đồng thời an toàn cho vật nuôi. Việc sử dụng thuốc đúng liều lượng và định kỳ giúp giảm đáng kể tỷ lệ nhiễm sán lá gan trong đàn.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy tỷ lệ nhiễm sán lá gan ở trâu, bò tại Quảng Ninh tương đối cao, phù hợp với điều kiện khí hậu ẩm ướt, nhiều mưa và hệ thống thủy vực phong phú tạo điều kiện thuận lợi cho vòng đời của sán lá gan và sự phát triển của ốc ký chủ trung gian. Sự gia tăng tỷ lệ nhiễm theo tuổi trâu, bò phản ánh quá trình tích lũy mầm bệnh và bội nhiễm qua các mùa vụ.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, tỷ lệ nhiễm tại Quảng Ninh tương đương hoặc cao hơn một số vùng miền núi và trung du, thấp hơn vùng đồng bằng có nhiều ao hồ. Biểu đồ phân bố tỷ lệ nhiễm theo mùa vụ và tuổi có thể minh họa rõ sự biến động của bệnh, giúp định hướng thời điểm phòng trị hiệu quả.

Hiệu lực cao của các thuốc tẩy sán khẳng định vai trò quan trọng của điều trị định kỳ trong kiểm soát bệnh. Tuy nhiên, việc phòng bệnh cần kết hợp với các biện pháp quản lý môi trường, vệ sinh chuồng trại và hạn chế tiếp xúc với nguồn nước ô nhiễm trứng sán.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tổ chức tẩy sán định kỳ cho trâu, bò: Thực hiện tẩy sán ít nhất 2 lần mỗi năm, vào đầu mùa xuân và cuối mùa thu, nhằm ngăn chặn sự phát triển của sán lá gan trong đàn. Chủ thể thực hiện là các hộ chăn nuôi phối hợp với cơ quan thú y địa phương, thời gian triển khai ngay trong năm tiếp theo.

2. Quản lý và cải thiện môi trường chăn nuôi: Xử lý phân trâu, bò theo phương pháp sinh học để giảm ô nhiễm trứng sán; cải tạo bãi chăn thả, hạn chế tiếp xúc với các vùng nước đọng có ốc ký chủ trung gian. Các cơ quan quản lý nông nghiệp và thú y cần phối hợp hướng dẫn và giám sát thực hiện.

3. Diệt vật chủ trung gian ốc nước ngọt: Áp dụng các biện pháp sinh học và hóa học phù hợp để kiểm soát quần thể ốc Lymnaea tại các khu vực chăn thả, giảm nguy cơ lây nhiễm sán lá gan. Thời gian thực hiện theo mùa vụ phát triển của ốc, ưu tiên mùa xuân và hè.

4. Tăng cường tuyên truyền, đào tạo cho người chăn nuôi: Nâng cao nhận thức về bệnh sán lá gan, các biện pháp phòng chống và sử dụng thuốc tẩy sán đúng cách. Các tổ chức thú y và chính quyền địa phương cần tổ chức các lớp tập huấn, phát tài liệu hướng dẫn.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Người chăn nuôi trâu, bò tại các vùng có nguy cơ cao: Nắm bắt thông tin về dịch tễ và biện pháp phòng trị để bảo vệ đàn vật nuôi, nâng cao năng suất và thu nhập.

2. Cán bộ thú y và quản lý nông nghiệp địa phương: Sử dụng kết quả nghiên cứu làm cơ sở khoa học để xây dựng kế hoạch phòng chống bệnh sán lá gan phù hợp với điều kiện thực tế.

3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Thú y, Ký sinh trùng học: Tham khảo dữ liệu dịch tễ, phương pháp nghiên cứu và kết quả điều trị để phát triển các nghiên cứu tiếp theo.

4. Các tổ chức phát triển nông nghiệp và y tế công cộng: Đánh giá tác động của bệnh sán lá gan đến sức khỏe vật nuôi và con người, từ đó đề xuất các chương trình can thiệp hiệu quả.

Câu hỏi thường gặp

1. Bệnh sán lá gan lớn có ảnh hưởng như thế nào đến trâu, bò?
   Bệnh gây tổn thương gan, ống mật, làm giảm sức sinh trưởng, sinh sản, gây thiếu máu và suy giảm sức đề kháng. Ví dụ, mỗi con sán lá gan có thể làm giảm khả năng tăng trọng của trâu, bò khoảng 200 gam/năm.

2. Làm thế nào để chẩn đoán bệnh sán lá gan ở trâu, bò?
   Chẩn đoán dựa trên triệu chứng lâm sàng kết hợp xét nghiệm phân tìm trứng sán bằng phương pháp lắng cặn. Mổ khám cũng được sử dụng để xác định chính xác khi vật nuôi chết.

3. Thuốc tẩy sán nào hiệu quả và an toàn cho trâu, bò?
   Thuốc han-dertil B và albendazol được đánh giá có hiệu lực tẩy sán trên 95% và an toàn khi sử dụng đúng liều lượng. Việc điều trị nên được thực hiện định kỳ.

4. Yếu tố nào ảnh hưởng đến tỷ lệ nhiễm sán lá gan?
   Khí hậu ẩm ướt, mùa mưa nhiều, địa hình có nhiều ao hồ, phương thức chăn nuôi thả rông gần nguồn nước ô nhiễm trứng sán và sự phát triển của ốc ký chủ trung gian là các yếu tố chính.

5. Làm thế nào để phòng ngừa bệnh sán lá gan hiệu quả?
   Kết hợp tẩy sán định kỳ, quản lý môi trường chăn nuôi, xử lý phân đúng cách, diệt vật chủ trung gian và nâng cao nhận thức người chăn nuôi là các biện pháp hiệu quả.

Kết luận

• Tỷ lệ nhiễm sán lá gan ở trâu, bò tỉnh Quảng Ninh dao động từ 30% đến 60%, tăng theo tuổi và mùa vụ.
• Hai loài Fasciola gigantica và Fasciola hepatica cùng tồn tại, với F. gigantica chiếm ưu thế.
• Vật chủ trung gian chủ yếu là ốc Lymnaea viridis, phát triển mạnh trong điều kiện khí hậu ẩm ướt, nhiều mưa.
• Thuốc han-dertil B và albendazol có hiệu lực tẩy sán cao, an toàn cho vật nuôi khi sử dụng đúng liều.
• Đề xuất các biện pháp phòng trị kết hợp quản lý môi trường, tẩy sán định kỳ và tuyên truyền nâng cao nhận thức nhằm giảm thiểu thiệt hại do bệnh gây ra.

Next steps: Triển khai các chương trình tẩy sán định kỳ, kiểm soát vật chủ trung gian và đào tạo người chăn nuôi trong năm tiếp theo.

Call to action: Các cơ quan chức năng và người chăn nuôi cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các biện pháp phòng chống bệnh sán lá gan, bảo vệ sức khỏe đàn trâu, bò và phát triển bền vững ngành chăn nuôi tại Quảng Ninh.