Nghiên Cứu Đặc Điểm Cấu Trúc Rừng và Đa Dạng Loài tại Huyện Sốp Cộp, Tỉnh Sơn La

Rừng đặc dụng Sốp Cộp không chỉ là nguồn cung cấp nước quan trọng cho sinh hoạt và sản xuất nông nghiệp của người dân địa phương, mà còn là nơi cư trú của nhiều loài động thực vật quý hiếm. Theo tài liệu nghiên cứu, khu vực này có nhiều sinh cảnh độc đáo, có giá trị cao về bảo tồn nguồn gen của các quần xã thực vật, là nơi có điều kiện tốt cho các loài động vật hoang dã sinh trưởng và phát triển. Việc bảo tồn và phát triển rừng đặc dụng Sốp Cộp có ý nghĩa to lớn trong việc duy trì cân bằng sinh thái và phát triển kinh tế - xã hội bền vững cho khu vực.

Số liệu viễn thám cho thấy tầng cây gỗ trong rừng đặc dụng Sốp Cộp đã bị phát quang nhiều và thay vào đó là thảm cây bụi. Khu hệ động vật trong rừng đặc dụng này trước đây có tính đa dạng cao nhưng đã bị giảm sút trong những năm gần đây. Hậu quả suy giảm đa dạng thực vật và động vật ở rừng đặc dụng Sốp Cộp chủ yếu do mất sinh cảnh do khai thác gỗ, săn bắn và thời tiết khô nắng nóng làm tăng nguy cơ cháy rừng và lấn chiếm rừng cao. Hệ lụy là nhiều hệ sinh thái trong rừng đặc dụng bị tác động, môi trường sống của các loài động vật bị thu hẹp diện tích; các loài cây dược liệu quý cũng đang đứng trước nguy cơ bị tuyệt chủng.

Các phương pháp nghiên cứu cấu trúc rừng đã trải qua quá trình phát triển từ mô tả định tính sang định lượng. Hiện nay, việc sử dụng các mô hình hóa và mô phỏng toán trở nên phổ biến trong nghiên cứu đặc điểm cấu trúc rừng. Cấu trúc rừng tự nhiên bao gồm: Cấu trúc sinh thái (Tổ thành, dạng sống, tầng phiến), cấu trúc hình thái (Tầng thứ, mật độ, mạng lưới phân bố).

Richards P. (1960) mô tả, phân tích rất chi tiết đặc điểm cấu trúc sinh thái và hình thái của rừng mưa nhiệt đới trong cuốn: “Rừng mưa nhiệt đới”. Nghiên cứu cho rằng hầu hết thực vật đều thuộc thân gỗ và có kích thước của cây gỗ lớn. Tính chất phong phú về cây gỗ lớn trong hệ thực vật là đặc điểm quan trọng nhất của rừng mưa. Ông cũng đã phân biệt tổ thành thực vật rừng mưa thành hai loại là: Rừng mưa hỗn hợp có tổ thành loài cây phức tạp và rừng mưa đơn ưu có tổ thành loài cây đơn giản, trong những trường hợp đặc biệt thì rừng mưa đơn ưu chỉ bao gồm một vài loài cây.

Các nhà khoa học tiến hành nghiên cứu về hệ thực vật đầu tiên trên thế giới bắt đầu vào thập kỷ 60 của thế kỷ 19, điển hình là: thực vật chí Hồng Kông (1861), thực vật chí Ấn Độ (1872) gồm 7 tập, thực vật chí Hải Nam (1972 - 1977). Tolmachop (1928 - 1932) khi nghiên cứu về hệ thực vật rừng nhiệt đới đã đưa ra nhận định: Số loài trong một hệ thực vật thường là 1000.

Đánh giá đa dạng sinh học là cơ sở quan trọng để xây dựng các chiến lược bảo tồn và quản lý tài nguyên thiên nhiên hiệu quả. Việc hiểu rõ thành phần loài, cấu trúc quần xã và các yếu tố ảnh hưởng đến đa dạng sinh học giúp chúng ta đưa ra các quyết định phù hợp để bảo vệ các loài quý hiếm, duy trì các chức năng sinh thái của hệ sinh thái và đảm bảo sự phát triển bền vững.

Nghiên cứu đã tiến hành phân loại trạng thái rừng tại khu vực nghiên cứu, bao gồm các trạng thái rừng phục hồi sau khai thác trắng (IIB), rừng đang phục hồi sau khai thác kiệt (IIIA2) và rừng có quá trình phục hồi tốt sau khai thác (IIIA3). Sự khác biệt về các chỉ tiêu sinh trưởng giữa các trạng thái rừng này được đánh giá dựa trên các chỉ số như mật độ cây, đường kính thân cây và chiều cao cây.

Đa dạng sinh học tầng cây cao được đánh giá thông qua các chỉ số như số lượng loài cây, chỉ số đa dạng của Shannon-Wiener và Pielou. Cấu trúc và đa dạng tầng tái sinh cũng được phân tích, bao gồm công thức tổ thành, phân bố cây tái sinh theo cấp chiều cao, và chỉ số phong phú và mức độ đa dạng loài. Kết quả cho thấy sự khác biệt về đa dạng sinh học giữa các trạng thái rừng khác nhau.

Giải pháp quản lý bảo vệ rừng tập trung vào việc ngăn chặn khai thác trái phép, săn bắn và cháy rừng. Các biện pháp cụ thể bao gồm tăng cường tuần tra, kiểm soát, nâng cao nhận thức cộng đồng về bảo vệ rừng, và xây dựng hệ thống phòng cháy chữa cháy rừng hiệu quả.

Các giải pháp kỹ thuật lâm sinh bao gồm các biện pháp phục hồi rừng, trồng rừng và chăm sóc rừng. Phục hồi rừng tập trung vào việc tạo điều kiện cho cây tái sinh tự nhiên và hỗ trợ cây sinh trưởng. Trồng rừng được thực hiện bằng cách sử dụng các loài cây bản địa phù hợp với điều kiện sinh thái của khu vực. Chăm sóc rừng bao gồm các biện pháp tỉa thưa, phát quang và bón phân để thúc đẩy sinh trưởng của cây.

Mặc dù nghiên cứu đã cung cấp nhiều thông tin hữu ích về cấu trúc rừng và đa dạng loài, nhưng vẫn còn tồn tại một số hạn chế. Ví dụ, nghiên cứu chỉ tập trung vào một số trạng thái rừng nhất định và chưa đánh giá đầy đủ tác động của các hoạt động kinh tế - xã hội đến rừng. Do đó, cần có thêm nghiên cứu để hoàn thiện các giải pháp quản lý rừng bền vững.

Các khuyến nghị bao gồm tăng cường hợp tác giữa các bên liên quan (cơ quan nhà nước, tổ chức phi chính phủ, cộng đồng địa phương), nâng cao năng lực cho cán bộ lâm nghiệp và cộng đồng địa phương về quản lý rừng bền vững, và tiếp tục nghiên cứu về các khía cạnh khác của hệ sinh thái rừng (ví dụ: đa dạng côn trùng, vi sinh vật đất, tác động của biến đổi khí hậu).