Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh xã hội Việt Nam cuối thế kỷ XIX - đầu thế kỷ XX với nhiều biến động chính trị, kinh tế và văn hóa, việc nghiên cứu các tác phẩm cổ điển mang giá trị giáo dục đạo đức trở nên cấp thiết. Đặng Xuân Bảng (1828-1910), một học giả, nhà giáo lỗi lạc triều Nguyễn, đã để lại nhiều tác phẩm có giá trị, trong đó nổi bật là Cổ nhân ngôn hành lục – một tập hợp các lời nói hay, hành vi đẹp của danh nhân Trung Quốc xưa, nhằm giáo dục đạo đức và phẩm chất con người. Tác phẩm được biên tập và in năm 1895, gồm ba quyển với nội dung xoay quanh các vấn đề đạo đức ứng xử trong gia đình và xã hội như giáo dục con cái, lời ăn tiếng nói, tiết kiệm chi tiêu, thận trọng trong chức vụ.

Mục tiêu nghiên cứu là khảo sát, phân tích giá trị nội dung và nghệ thuật của Cổ nhân ngôn hành lục, đồng thời xác định bản văn đáng tin cậy để phiên dịch và công bố, góp phần bảo tồn và phát huy di sản Hán Nôm. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các dị bản chữ Hán lưu giữ tại Viện Nghiên cứu Hán Nôm, với trọng tâm là giá trị giáo dục đạo đức trong bối cảnh xã hội Việt Nam hiện đại đang đối mặt với sự mai một các giá trị truyền thống. Nghiên cứu này có ý nghĩa quan trọng trong việc củng cố nền tảng đạo đức xã hội, góp phần phát triển văn hóa và giáo dục con người Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu sau:

  • Lý thuyết giáo dục đạo đức Nho giáo: Tập trung vào các khái niệm như lễ, nghĩa, trung tín, hiếu đễ, nhẫn nại, trọng lễ nghĩa, được thể hiện qua các tác phẩm cổ điển Trung Hoa và Việt Nam.
  • Mô hình văn bản học Hán Nôm: Phân tích, so sánh dị bản, xác định bản văn đáng tin cậy dựa trên nguyên tắc văn bản học nhằm đảm bảo tính chính xác và toàn vẹn của tác phẩm.
  • Khái niệm chính: Lập nhân phẩm (tu dưỡng phẩm chất cá nhân), thận ngôn ngữ (thận trọng trong lời nói), giáo dục gia đình, giá trị văn hóa truyền thống, và ý nghĩa xã hội của tác phẩm cổ điển.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Bốn dị bản chữ Hán của Cổ nhân ngôn hành lục lưu giữ tại Viện Nghiên cứu Hán Nôm, trong đó bản A.1058 được chọn làm bản nền nghiên cứu do có đầy đủ tựa, mục lục, chấm câu và khuyên tròn.
  • Phương pháp phân tích: Văn bản học để khảo sát, đối chiếu dị bản; phân tích nội dung và nghệ thuật văn học để đánh giá giá trị giáo dục và văn hóa; nghiên cứu liên ngành kết hợp lịch sử, văn hóa và giáo dục.
  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ năm 2015 đến 2016, bao gồm khảo sát tài liệu, phân tích văn bản, phiên dịch và biên soạn luận văn.

Cỡ mẫu nghiên cứu là toàn bộ các dị bản hiện có của tác phẩm, được chọn lọc kỹ lưỡng để đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy. Phương pháp chọn mẫu là chọn bản đầy đủ, rõ ràng nhất làm bản chuẩn, các bản còn lại dùng để đối chiếu. Lý do lựa chọn phương pháp phân tích là nhằm đảm bảo tính khoa học, khách quan và toàn diện trong việc nghiên cứu tác phẩm cổ điển Hán Nôm.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Xác định bản văn đáng tin cậy: Qua khảo sát bốn dị bản, bản A.1058 được đánh giá là đầy đủ và rõ ràng nhất với 350 trang, có tựa, mục lục, chấm câu và khuyên tròn, phù hợp làm bản nền nghiên cứu. Các bản còn lại như A.158/1-3 và VHb.122 được dùng để đối chiếu, đảm bảo độ chính xác.
  2. Giá trị nội dung giáo dục đạo đức: Tác phẩm tập trung vào việc xây dựng phẩm chất cá nhân (Lập nhân phẩm), thận trọng trong lời ăn tiếng nói (Thận ngôn ngữ), giáo dục con cái, giữ gìn gia đình, tiết kiệm chi tiêu và thận trọng trong chức vụ. Ví dụ, chương “Lập nhân phẩm” nhấn mạnh ý chí, sự kiên trì và tu dưỡng bản thân để tránh những suy nghĩ sai lệch, với các đoạn văn như:

    “Người ta không thể không có ý nghĩ sai lệch, chỉ là cuối cùng muốn bộc lộ ra không.”

  3. Giá trị văn hóa và xã hội: Tác phẩm phản ánh tư tưởng Nho giáo truyền thống, nhấn mạnh chữ “mệnh” (định mệnh) và sự tu dưỡng bản thân để sống hòa hợp với thiên nhiên và xã hội. Giá trị này vẫn còn nguyên tính thời sự trong bối cảnh hiện đại khi nhiều giá trị đạo đức truyền thống đang bị mai một.
  4. Giá trị nghệ thuật: Văn phong giản dị, mạch lạc, sử dụng nhiều trích dẫn từ các tác phẩm cổ điển Trung Quốc, kết hợp chú giải rõ ràng, giúp người đọc dễ tiếp cận và hiểu sâu sắc nội dung. Tác phẩm được chia thành ba quyển với 12 chương mục rõ ràng, thuận tiện cho việc giảng dạy và nghiên cứu.

Thảo luận kết quả

Việc chọn bản A.1058 làm bản chuẩn giúp đảm bảo tính toàn vẹn và chính xác của tác phẩm khi phiên dịch và công bố. So với các nghiên cứu trước đây chỉ khảo lược một vài chương, luận văn đã đi sâu toàn diện vào giá trị nội dung và nghệ thuật của Cổ nhân ngôn hành lục. Kết quả nghiên cứu cho thấy tác phẩm không chỉ có giá trị lịch sử mà còn có ý nghĩa giáo dục sâu sắc, phù hợp với nhu cầu xã hội hiện đại trong việc củng cố đạo đức và phẩm chất con người.

So sánh với các tác phẩm giáo dục gia đình khác của Đặng Xuân Bảng như Cư gia khuyến giới tắc, Cổ nhân ngôn hành lục có điểm nhấn riêng biệt là tập trung vào lời nói và hành động mẫu mực của các bậc danh nhân, làm gương sáng cho con cháu. Việc nghiên cứu này góp phần xã hội hóa di sản Hán Nôm, giúp công chúng và giới học thuật tiếp cận dễ dàng hơn với kho tàng văn hóa truyền thống.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố số trang theo từng chương mục, bảng so sánh các dị bản về độ đầy đủ và tính chính xác, giúp minh họa rõ ràng quá trình lựa chọn bản chuẩn và phân tích nội dung.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Phiên dịch và công bố toàn bộ tác phẩm: Thực hiện phiên dịch Cổ nhân ngôn hành lục sang chữ Quốc ngữ đầy đủ, kèm chú giải chi tiết để phục vụ nghiên cứu và giáo dục, hoàn thành trong vòng 2 năm, do các viện nghiên cứu Hán Nôm và các trường đại học chuyên ngành đảm nhiệm.
  2. Ứng dụng trong giáo dục đạo đức hiện đại: Lồng ghép nội dung tác phẩm vào chương trình giáo dục đạo đức, văn hóa truyền thống tại các trường phổ thông và đại học, nhằm nâng cao nhận thức về giá trị đạo đức và phẩm chất con người, triển khai trong 3 năm tới.
  3. Tổ chức hội thảo, tọa đàm khoa học: Tăng cường các hoạt động nghiên cứu, trao đổi học thuật về tác phẩm và các giá trị văn hóa Hán Nôm, thu hút sự quan tâm của giới học giả và công chúng, tổ chức định kỳ hàng năm.
  4. Xây dựng tài liệu tham khảo đa phương tiện: Phát triển các tài liệu số, video giảng dạy, ứng dụng di động về Cổ nhân ngôn hành lục để phổ biến rộng rãi, đặc biệt trong giới trẻ, hoàn thành trong 2 năm, phối hợp giữa các trường đại học và trung tâm công nghệ giáo dục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giảng viên và sinh viên ngành Hán Nôm, Văn hóa học: Nghiên cứu sâu về văn bản, giá trị nội dung và nghệ thuật của tác phẩm, phục vụ học tập và giảng dạy.
  2. Nhà nghiên cứu lịch sử, giáo dục và văn hóa truyền thống: Tìm hiểu tư tưởng đạo đức Nho giáo và ứng dụng trong bối cảnh xã hội hiện đại.
  3. Giáo viên và cán bộ giáo dục đạo đức: Áp dụng nội dung tác phẩm vào chương trình giảng dạy, nâng cao hiệu quả giáo dục phẩm chất con người.
  4. Cộng đồng yêu thích văn hóa truyền thống và di sản Hán Nôm: Hiểu rõ hơn về giá trị văn hóa, lịch sử và đạo đức trong tác phẩm, góp phần bảo tồn và phát huy di sản.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao chọn Cổ nhân ngôn hành lục để nghiên cứu?
    Tác phẩm chứa đựng nhiều lời dạy về đạo đức, ứng xử trong gia đình và xã hội, có giá trị giáo dục lâu dài, phù hợp với nhu cầu củng cố đạo đức trong xã hội hiện đại.

  2. Bản nào của tác phẩm được chọn làm chuẩn nghiên cứu?
    Bản A.1058 được chọn vì đầy đủ tựa, mục lục, chấm câu và khuyên tròn, giúp đảm bảo tính chính xác và toàn diện khi phiên dịch và công bố.

  3. Giá trị nổi bật nhất của tác phẩm là gì?
    Tác phẩm nhấn mạnh việc tu dưỡng phẩm chất cá nhân, thận trọng trong lời nói, giáo dục con cái và giữ gìn gia đình, phản ánh tư tưởng Nho giáo truyền thống.

  4. Tác phẩm có thể ứng dụng như thế nào trong giáo dục hiện đại?
    Nội dung có thể được lồng ghép vào chương trình giáo dục đạo đức, giúp học sinh, sinh viên hiểu và thực hành các giá trị truyền thống, nâng cao phẩm chất con người.

  5. Có những khó khăn gì khi nghiên cứu tác phẩm này?
    Tác phẩm chưa được dịch sang chữ Quốc ngữ, các dị bản chữ Hán có sự khác biệt nhỏ, đòi hỏi kỹ năng văn bản học và kiến thức sâu rộng về Hán Nôm để phân tích và phiên dịch chính xác.

Kết luận

  • Đặng Xuân Bảng là học giả uyên bác, nhà giáo lỗi lạc với nhiều tác phẩm đa lĩnh vực, trong đó Cổ nhân ngôn hành lục có giá trị giáo dục đạo đức sâu sắc.
  • Bản A.1058 được xác định là bản văn đáng tin cậy nhất để nghiên cứu và công bố.
  • Tác phẩm tập trung vào tu dưỡng phẩm chất cá nhân, thận trọng lời nói, giáo dục gia đình và ý nghĩa xã hội lâu dài.
  • Nghiên cứu góp phần bảo tồn, xã hội hóa di sản Hán Nôm, đồng thời cung cấp tư liệu quý cho giáo dục đạo đức hiện đại.
  • Đề xuất phiên dịch, ứng dụng trong giáo dục và phát triển tài liệu đa phương tiện nhằm phổ biến rộng rãi giá trị tác phẩm.

Hành động tiếp theo: Khuyến khích các cơ quan nghiên cứu, giáo dục phối hợp thực hiện phiên dịch và ứng dụng tác phẩm, đồng thời tổ chức các hoạt động khoa học nhằm phát huy giá trị di sản văn hóa truyền thống.