Luận văn thạc sĩ về chế định đồng phạm theo Bộ luật Hình sự 2015

• Tác giả: Nguyễn Đình Thanh
• Người hướng dẫn: PGS. Cao Thị Oanh
• Trường học: Trường Đại Học Luật Hà Nội
• Chuyên ngành: Luật Hình sự và Tố tụng Hình sự
• Đề tài: Nghiên cứu chế định đồng phạm trong Bộ luật Hình sự 2015
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2022
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ ĐỒNG PHẠM
• 1.1. Khái niệm và đặc điểm của đồng phạm
• 1.2. Ý nghĩa của khái niệm đồng phạm
• 1.3. Các hình thức đồng phạm
• 1.4. Cơ sở phân loại các hình thức đồng phạm
• 1.5. Phân loại các hình thức đồng phạm
• 1.6. Quy định về đồng phạm trong Bộ luật Hình sự của một số quốc gia trên thế giới
• 1.7. Tiểu kết chương 1
• 2. CHƯƠNG 2: QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ NĂM 2015 VỀ ĐỒNG PHẠM
• 2.1. Dấu hiệu pháp lý của đồng phạm
• 2.2. Về mặt khách quan
• 2.3. Về mặt chủ quan
• 2.4. Các loại người đồng phạm
• 2.4.1. Người thực hành
• 2.4.2. Người tổ chức
• 2.5. Trách nhiệm hình sự trong đồng phạm
• 2.6. Nguyên tắc xác định trách nhiệm hình sự của những người đồng phạm
• 2.7. Tiểu kết chương 2
• 3. CHƯƠNG 3: THỰC TIỄN ÁP DỤNG VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ ÁP DỤNG PHÁP LUẬT VỀ ĐỒNG PHẠM
• 3.1. Những hạn chế, bất cập trong áp dụng pháp luật về đồng phạm
• 3.2. Nguyên nhân của những hạn chế, bất cập trong áp dụng pháp luật về đồng phạm
• 3.3. Một số giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về đồng phạm
• 3.3.1. Nhóm giải pháp hoàn thiện các quy định của Bộ luật Hình sự 2015 về đồng phạm
• 3.3.2. Nhóm giải pháp tăng cường giải thích pháp luật, tuyên truyền phổ biến pháp luật nói chung, các quy định về chế định đồng phạm nói riêng
• 3.3.3. Nhóm giải pháp nâng cao năng lực, trình độ chuyên môn nghiệp vụ, ý thức trách nhiệm nghề nghiệp của đội ngũ cán bộ, công chức cơ quan thi hành tố tụng các cấp
• 3.4. Tiểu kết chương 3
• KẾT LUẬN
• DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Giới thiệu về đồng phạm trong Bộ luật Hình sự 2015

Chế định đồng phạm trong Bộ luật Hình sự 2015 thể hiện sự tiến bộ trong pháp luật hình sự Việt Nam, nhằm quy định rõ ràng về trách nhiệm hình sự của những người tham gia thực hiện hành vi tội phạm. Theo quy định tại Điều 17, đồng phạm được định nghĩa là trường hợp có từ hai người trở lên cùng thực hiện một tội phạm. Điều này không chỉ phản ánh tính chất nghiêm trọng của các hành vi phạm tội mà còn giúp cho việc xử lý pháp lý trở nên công bằng và chính xác hơn. Việc xác định trách nhiệm hình sự của từng cá nhân trong vụ án đồng phạm là rất quan trọng, bởi vì mỗi người có thể có vai trò và mức độ tham gia khác nhau trong hành vi phạm tội. Điều này cũng góp phần nâng cao hiệu quả của hệ thống pháp luật trong việc phòng ngừa và xử lý tội phạm.

1.1. Khái niệm đồng phạm

Khái niệm đồng phạm đã được quy định rõ ràng trong Bộ luật Hình sự 2015, với mục tiêu là xác định những người tham gia vào một hành vi tội phạm cụ thể. Đồng phạm không chỉ bao gồm những người thực hiện hành vi phạm tội mà còn cả những người tổ chức, xúi giục hoặc giúp sức cho hành vi đó. Điều này cho thấy sự đa dạng trong cách thức tham gia vào tội phạm và nhấn mạnh rằng trách nhiệm hình sự có thể được chia sẻ giữa nhiều cá nhân. Đồng thời, việc định nghĩa rõ ràng về đồng phạm cũng giúp cho các cơ quan thực thi pháp luật dễ dàng hơn trong việc áp dụng các quy định pháp lý liên quan đến trách nhiệm hình sự của từng cá nhân trong vụ án.

II. Các hình thức đồng phạm

Chế định đồng phạm trong Bộ luật Hình sự 2015 quy định nhiều hình thức khác nhau, bao gồm người thực hành, người tổ chức, và người giúp sức. Mỗi hình thức đều có những đặc điểm và trách nhiệm riêng. Người thực hành là người trực tiếp thực hiện hành vi phạm tội, trong khi người tổ chức là người có vai trò dẫn dắt và chỉ đạo. Người giúp sức có thể không trực tiếp tham gia vào hành vi phạm tội nhưng vẫn có ảnh hưởng lớn đến việc thực hiện hành vi đó. Việc phân loại các hình thức đồng phạm không chỉ giúp cho việc xử lý pháp lý trở nên chính xác hơn mà còn tạo điều kiện cho việc áp dụng các hình phạt phù hợp với từng loại hình thức tham gia. Điều này cũng phản ánh nguyên tắc công bằng trong pháp luật hình sự, khi mà mỗi cá nhân phải chịu trách nhiệm tương ứng với hành vi của mình.

2.1. Người thực hành và người tổ chức

Người thực hành trong vụ án đồng phạm là người trực tiếp thực hiện hành vi phạm tội, trong khi người tổ chức là người có vai trò quan trọng trong việc chỉ đạo và phối hợp các hoạt động phạm tội. Sự khác biệt này rất quan trọng trong việc xác định trách nhiệm hình sự. Người thực hành thường phải chịu hình phạt nặng hơn do trực tiếp thực hiện hành vi phạm tội, trong khi người tổ chức có thể bị xử lý với mức độ nhẹ hơn tùy thuộc vào vai trò và mức độ tham gia của họ. Điều này cũng phản ánh tính chất đa dạng của các hành vi phạm tội trong thực tiễn, nơi mà nhiều người có thể cùng nhau thực hiện một hành vi phạm tội phức tạp.

III. Thực tiễn áp dụng chế định đồng phạm

Thực tiễn áp dụng chế định đồng phạm trong Bộ luật Hình sự 2015 cho thấy nhiều thách thức và khó khăn trong việc xác định trách nhiệm của từng cá nhân trong vụ án. Mặc dù có quy định rõ ràng về các hình thức đồng phạm, nhưng trong thực tế, việc chứng minh vai trò và mức độ tham gia của từng người thường gặp nhiều khó khăn. Điều này có thể dẫn đến sự không công bằng trong xử lý pháp lý, khi mà một số người có thể bị xử lý nặng hơn hoặc nhẹ hơn so với vai trò thực tế của họ trong hành vi phạm tội. Do đó, cần có những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về đồng phạm, chẳng hạn như tăng cường đào tạo cho cán bộ tư pháp và cải thiện quy trình điều tra.

3.1. Những hạn chế trong áp dụng pháp luật

Một trong những hạn chế lớn trong việc áp dụng chế định đồng phạm là sự thiếu đồng bộ trong nhận thức và thực thi pháp luật giữa các cơ quan chức năng. Nhiều vụ án đồng phạm vẫn còn tồn tại nhiều bất cập, từ việc xác định vai trò của từng cá nhân đến việc áp dụng hình phạt. Ngoài ra, việc thiếu sót trong các quy định pháp lý cũng dẫn đến sự khó khăn trong việc xử lý các vụ án phức tạp. Để khắc phục những hạn chế này, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan tư pháp, đồng thời cần có những nghiên cứu sâu hơn về thực tiễn áp dụng chế định đồng phạm nhằm đề xuất các giải pháp cải thiện.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh pháp luật hình sự Việt Nam ngày càng hoàn thiện, chế định đồng phạm giữ vai trò quan trọng trong việc xử lý các vụ án phức tạp có nhiều người cùng tham gia phạm tội. Theo ước tính, từ năm 2018 đến 2021, các vụ án đồng phạm chiếm tỷ lệ đáng kể trong tổng số vụ án hình sự trên toàn quốc, đặc biệt là các vụ án có tổ chức với mức độ nguy hiểm cao cho xã hội. Vấn đề nghiên cứu tập trung vào việc làm rõ khái niệm, đặc điểm, các hình thức đồng phạm theo quy định của Bộ luật Hình sự năm 2015, đồng thời phân tích thực tiễn áp dụng pháp luật và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả xử lý các vụ án đồng phạm.

Mục tiêu cụ thể của luận văn là hệ thống hóa lý luận về đồng phạm, đánh giá thực trạng áp dụng pháp luật về đồng phạm trong giai đoạn 2018-2021 trên phạm vi toàn quốc, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện chế định đồng phạm trong pháp luật hình sự Việt Nam. Nghiên cứu có phạm vi tập trung vào Bộ luật Hình sự năm 2015 và các quy định liên quan, đồng thời phân tích các vụ án điển hình để minh họa cho các vấn đề lý luận và thực tiễn.

Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần hoàn thiện khung pháp lý, nâng cao hiệu quả công tác xét xử, phòng ngừa và đấu tranh với tội phạm có tính chất đồng phạm, đặc biệt là tội phạm có tổ chức. Các chỉ số như tỷ lệ vụ án đồng phạm được xử lý đúng người đúng tội và thời gian giải quyết vụ án được kỳ vọng cải thiện rõ rệt sau khi áp dụng các giải pháp đề xuất.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, làm nền tảng phân tích các quan hệ pháp luật hình sự về đồng phạm. Mô hình nghiên cứu tập trung vào mối quan hệ hữu cơ giữa các chủ thể đồng phạm, bao gồm người thực hành, người tổ chức, người xúi giục và người giúp sức.

Ba đến năm khái niệm chính được làm rõ gồm:

• Đồng phạm: Hình thức phạm tội do hai người trở lên cùng tham gia thực hiện một tội phạm với sự phối hợp chặt chẽ về mặt ý chí và hành vi.
• Người thực hành: Người trực tiếp thực hiện hành vi phạm tội được mô tả trong cấu thành tội phạm.
• Người tổ chức: Người chủ mưu, cầm đầu hoặc chỉ huy việc thực hiện tội phạm.
• Người xúi giục: Người kích động, thúc đẩy người khác phạm tội.
• Người giúp sức: Người tạo điều kiện vật chất hoặc tinh thần cho việc thực hiện tội phạm.

Khung lý thuyết còn phân tích các hình thức đồng phạm như đồng phạm giản đơn, đồng phạm phức tạp, đồng phạm có thông mưu trước và không có thông mưu trước, cũng như phạm tội có tổ chức – một hình thức đồng phạm đặc biệt với mức độ nguy hiểm cao hơn.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính của luận văn bao gồm các văn bản pháp luật như Bộ luật Hình sự năm 2015, các bản án xét xử vụ án đồng phạm từ năm 2018 đến 2021 trên phạm vi toàn quốc, cùng các tài liệu nghiên cứu khoa học trong và ngoài nước liên quan đến đồng phạm.

Phương pháp phân tích được sử dụng là phương pháp phân tích – tổng hợp, so sánh đối chiếu, thống kê và lịch sử – hệ thống. Cỡ mẫu nghiên cứu gồm khoảng 50 vụ án đồng phạm điển hình được lựa chọn theo phương pháp chọn mẫu phi xác suất, nhằm đảm bảo tính đại diện cho các loại hình đồng phạm khác nhau.

Timeline nghiên cứu kéo dài trong 12 tháng, bắt đầu từ tháng 1 năm 2022 đến tháng 12 năm 2022, bao gồm các giai đoạn thu thập dữ liệu, phân tích, đánh giá thực tiễn và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Khái niệm và đặc điểm đồng phạm được quy định rõ ràng trong Bộ luật Hình sự 2015: Luật quy định đồng phạm là trường hợp có từ hai người trở lên cùng thực hiện một tội phạm với sự phối hợp chặt chẽ về mặt ý chí và hành vi. Tỷ lệ vụ án đồng phạm trong giai đoạn 2018-2021 chiếm khoảng 30% tổng số vụ án hình sự được xét xử.

2. Phân loại hình thức đồng phạm đa dạng và phù hợp với thực tiễn: Đồng phạm được chia thành đồng phạm giản đơn (chiếm khoảng 40% vụ án đồng phạm), đồng phạm phức tạp (chiếm khoảng 35%), đồng phạm có thông mưu trước (khoảng 50% vụ án đồng phạm), và đồng phạm không có thông mưu trước (khoảng 20%). Phạm tội có tổ chức là hình thức đồng phạm đặc biệt với mức độ nguy hiểm cao hơn, chiếm khoảng 15% trong tổng số vụ án đồng phạm.

3. Vai trò và trách nhiệm hình sự của các loại người đồng phạm được xác định rõ ràng: Người tổ chức giữ vai trò chủ mưu, cầm đầu, chịu trách nhiệm cao nhất; người thực hành trực tiếp thực hiện hành vi phạm tội; người xúi giục và giúp sức có vai trò hỗ trợ nhưng vẫn phải chịu trách nhiệm hình sự tương ứng. Ví dụ vụ án tổ chức đánh bạc tại huyện Mỹ Lộc, Nam Định năm 2020, các bị cáo được xác định rõ vai trò từ chủ mưu đến giúp sức, với mức án phù hợp.

4. Thực tiễn áp dụng pháp luật còn tồn tại hạn chế: Một số vụ án đồng phạm chưa được xác định chính xác vai trò từng người, dẫn đến việc xử lý trách nhiệm hình sự chưa đồng bộ. Tỷ lệ vụ án đồng phạm bị trả hồ sơ để điều tra bổ sung chiếm khoảng 10%, chủ yếu do thiếu căn cứ xác định vai trò đồng phạm.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ việc chưa có hướng dẫn chi tiết về xác định vai trò đồng phạm trong một số trường hợp phức tạp, cũng như sự khác biệt trong nhận thức của các cơ quan tiến hành tố tụng. So sánh với các nghiên cứu quốc tế, như Luật hình sự của Nga và Trung Quốc, Việt Nam đã có bước tiến trong quy định đồng phạm nhưng vẫn cần hoàn thiện hơn về mặt kỹ thuật lập pháp và thực tiễn áp dụng.

Việc phân loại đồng phạm theo các hình thức và vai trò giúp nâng cao tính chính xác trong xét xử, đồng thời góp phần phòng ngừa tội phạm có tổ chức. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố tỷ lệ các hình thức đồng phạm và bảng so sánh vai trò, trách nhiệm của từng loại người đồng phạm trong các vụ án điển hình.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Hoàn thiện quy định pháp luật về đồng phạm: Đề xuất sửa đổi, bổ sung các điều luật liên quan đến xác định vai trò đồng phạm, đặc biệt là người tổ chức, người xúi giục và người giúp sức nhằm đảm bảo tính rõ ràng, minh bạch. Thời gian thực hiện: 12 tháng; Chủ thể thực hiện: Bộ Tư pháp phối hợp với Bộ Công an và Tòa án nhân dân tối cao.

2. Tăng cường công tác đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ cho cán bộ tố tụng: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về nhận diện, phân loại và xử lý đồng phạm cho thẩm phán, kiểm sát viên và điều tra viên. Mục tiêu nâng tỷ lệ xử lý đúng vai trò đồng phạm lên trên 90% trong 3 năm tới.

3. Xây dựng hướng dẫn áp dụng pháp luật đồng bộ, thống nhất: Ban hành các văn bản hướng dẫn chi tiết về áp dụng chế định đồng phạm trong xét xử, bao gồm các tình huống phức tạp và các vụ án có tổ chức. Thời gian: 6 tháng; Chủ thể: Tòa án nhân dân tối cao.

4. Tăng cường công tác tuyên truyền pháp luật về đồng phạm: Phổ biến kiến thức pháp luật đến cộng đồng, nâng cao nhận thức phòng ngừa tội phạm có tính chất đồng phạm, đặc biệt là tội phạm có tổ chức. Chủ thể: Bộ Công an, Bộ Tư pháp phối hợp với các địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Các nhà lập pháp và cơ quan soạn thảo luật: Nhận diện các điểm cần hoàn thiện trong quy định pháp luật về đồng phạm, từ đó xây dựng chính sách pháp luật phù hợp hơn với thực tiễn.

2. Cán bộ tố tụng (thẩm phán, kiểm sát viên, điều tra viên): Nâng cao hiểu biết về các hình thức đồng phạm, vai trò và trách nhiệm của từng người đồng phạm để áp dụng pháp luật chính xác, công bằng.

3. Giảng viên, sinh viên ngành luật hình sự: Là tài liệu tham khảo có hệ thống, toàn diện về lý luận và thực tiễn đồng phạm, phục vụ cho việc nghiên cứu và giảng dạy.

4. Các nhà nghiên cứu khoa học pháp lý và chuyên gia phòng chống tội phạm: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để phát triển các nghiên cứu sâu hơn về tội phạm có tổ chức và đồng phạm.

Câu hỏi thường gặp

1. Đồng phạm là gì theo Bộ luật Hình sự 2015?
   Đồng phạm là trường hợp có từ hai người trở lên cùng tham gia thực hiện một tội phạm với sự phối hợp chặt chẽ về mặt ý chí và hành vi, tạo thành một hoạt động phạm tội chung.

2. Các hình thức đồng phạm phổ biến hiện nay?
   Bao gồm đồng phạm giản đơn, đồng phạm phức tạp, đồng phạm có thông mưu trước và không có thông mưu trước, cùng với phạm tội có tổ chức – hình thức đồng phạm đặc biệt nguy hiểm.

3. Vai trò của người tổ chức trong đồng phạm được xác định như thế nào?
   Người tổ chức là chủ mưu, cầm đầu hoặc chỉ huy việc thực hiện tội phạm, chịu trách nhiệm cao nhất trong vụ án đồng phạm do có vai trò quyết định trong việc lập kế hoạch và điều hành hoạt động phạm tội.

4. Làm thế nào để phân biệt người giúp sức và người xúi giục?
   Người xúi giục kích động, thúc đẩy người khác phạm tội bằng lời nói hoặc hành động nhằm tạo ý định phạm tội; người giúp sức tạo điều kiện vật chất hoặc tinh thần để người khác dễ dàng thực hiện tội phạm.

5. Tại sao việc xác định vai trò đồng phạm trong vụ án lại quan trọng?
   Việc xác định chính xác vai trò giúp đảm bảo xử lý đúng người đúng tội, tránh oan sai, đồng thời nâng cao hiệu quả phòng ngừa và đấu tranh với tội phạm có tính chất đồng phạm.

Kết luận

• Luận văn đã hệ thống hóa toàn diện lý luận về chế định đồng phạm theo Bộ luật Hình sự năm 2015, làm rõ các khái niệm, hình thức và vai trò của người đồng phạm.
• Đánh giá thực tiễn áp dụng pháp luật cho thấy còn tồn tại hạn chế trong việc xác định vai trò và trách nhiệm hình sự của các loại người đồng phạm.
• Đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật, nâng cao năng lực cán bộ tố tụng và tăng cường tuyên truyền pháp luật nhằm nâng cao hiệu quả xử lý vụ án đồng phạm.
• Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng đối với công tác lập pháp, xét xử và phòng chống tội phạm có tổ chức tại Việt Nam.
• Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, theo dõi đánh giá hiệu quả và tiếp tục nghiên cứu chuyên sâu về đồng phạm trong các lĩnh vực tội phạm khác nhau.

Quý độc giả và các nhà nghiên cứu được khuyến khích tham khảo và ứng dụng kết quả nghiên cứu này nhằm góp phần nâng cao hiệu quả công tác pháp luật hình sự tại Việt Nam.