Nghiên Cứu Bệnh Tiên Mao Trùng Do Trypanosoma evansi Gây Ra Trên Đàn Trâu Tại Tỉnh Tuyên Quang

Tiên mao trùng được Blanchard phát hiện lần đầu năm 1886 tại Việt Nam. Trypanosoma evansi gây bệnh cho nhiều loài gia súc, gây thiệt hại lớn ở châu Phi, Nam Mỹ và châu Á. Tại Việt Nam, bệnh tiên mao trùng xuất hiện ở nhiều vùng với tỷ lệ mắc bệnh khá cao, gây ra những thiệt hại đáng kể về kinh tế cho người chăn nuôi. Bệnh gây ra tình trạng thiếu máu, suy nhược, giảm sức sản xuất và khả năng sinh sản ở trâu, thậm chí gây tử vong.

Trypanosoma evansi di chuyển nhờ roi và màng rung động. Ký sinh trùng có hình mũi khoan, di động trong máu nhờ roi tự do xuất phát từ phía sau thân, chạy vòng quanh thân tạo thành màng rung. Theo Nguyễn Thị Kim Lan (2012), cơ thể tiên mao trùng có hình thoi, chiều dài 18-34µm. Cấu trúc cơ bản của T. evansi tương tự các loài tiên mao trùng khác, gồm vỏ, nguyên sinh chất và nhân. Vỏ có khả năng biến đổi giúp ký sinh trùng trốn tránh hệ miễn dịch của vật chủ.

Bệnh tiên mao trùng có ở hầu hết các vùng sinh thái khác nhau ở Việt Nam. Theo Phạm Sỹ Lăng (1982), bệnh tiên mao trùng có ở tất cả các tỉnh miền Bắc, trong đó có Tuyên Quang. Tỷ lệ nhiễm bệnh ở trâu khác nhau giữa các vùng. Ở châu Á, bệnh phổ biến ở Trung Á, Ấn Độ, Malaysia, Đông Dương, Trung Quốc, Indonesia, Philippines. Việc xác định phân bố địa lý giúp khoanh vùng và có biện pháp can thiệp kịp thời.

Trypanosoma evansi lây truyền qua ruồi, mòng hút máu. Evans (1880) kết luận ruồi Stomoxys và mòng Tabanus truyền bệnh tiên mao trùng tại Ấn Độ. Ruồi, mòng hút máu động vật bệnh rồi truyền sang động vật khỏe. Tiên mao trùng chỉ sống ngắn ngày trong vòi hút của ruồi, mòng (22-44 giờ). Việc kiểm soát côn trùng trung gian là một biện pháp quan trọng để phòng bệnh.

Ruồi, mòng có chu kỳ phát triển qua 4 giai đoạn: trứng, ấu trùng, nhộng và trưởng thành. Ruồi cái trưởng thành sống 1-2 tháng và cần hút máu để nuôi trứng. Giống Stomoxys có 18 loài, quan trọng nhất là Stomoxys calcitrans. Con cái và con đực của loài này đều hút máu. Vòng đời của chúng là 15-28 ngày, tuổi thọ trung bình 20-30 ngày. Hiểu rõ chu kỳ phát triển giúp có biện pháp diệt trừ hiệu quả.

Phương pháp này tìm tiên mao trùng trực tiếp trong máu. Máu được lấy từ tĩnh mạch và quan sát dưới kính hiển vi. Ưu điểm là nhanh chóng, đơn giản, nhưng độ nhạy thấp khi số lượng ký sinh trùng trong máu ít. Cần thực hiện đúng kỹ thuật để tránh sai sót. Đây là phương pháp cơ bản và thường được sử dụng đầu tiên.

Kit CATT (Card Agglutination Test for Trypanosomiasis) là xét nghiệm ngưng kết trên thẻ. Kit CATT phát hiện kháng thể kháng Trypanosoma evansi trong huyết thanh. Ưu điểm là nhanh, dễ thực hiện, phù hợp với điều kiện thực địa. Tuy nhiên, có thể xảy ra dương tính giả do phản ứng chéo với các ký sinh trùng khác. Cần có đối chứng để đảm bảo tính chính xác.

ELISA (Enzyme-Linked Immunosorbent Assay) là xét nghiệm miễn dịch enzyme. ELISA có độ nhạy và đặc hiệu cao hơn Kit CATT. ELISA định lượng được kháng thể kháng Trypanosoma evansi. ELISA thường được sử dụng trong các phòng thí nghiệm chuyên sâu. ELISA giúp xác định tình trạng nhiễm bệnh và đánh giá hiệu quả điều trị.

Diminazene aceturate là thuốc phổ biến trong điều trị tiên mao trùng. Isometamidium chloride có tác dụng kéo dài hơn. Lựa chọn thuốc phụ thuộc vào tình trạng bệnh, khả năng tiếp cận thuốc và chi phí. Cần tuân thủ hướng dẫn của bác sĩ thú y để tránh kháng thuốc và tác dụng phụ.

Liều lượng thuốc cần chính xác theo hướng dẫn của nhà sản xuất và bác sĩ thú y. Thời gian điều trị phụ thuộc vào mức độ nhiễm bệnh. Cần theo dõi sát sao tình trạng trâu trong quá trình điều trị. Điều trị không đủ liều hoặc không đủ thời gian có thể dẫn đến tái phát bệnh và kháng thuốc.

Tăng cường dinh dưỡng cho trâu bệnh bằng thức ăn dễ tiêu và giàu dinh dưỡng. Bổ sung vitamin và khoáng chất để tăng cường sức đề kháng. Đảm bảo vệ sinh chuồng trại sạch sẽ, thoáng mát. Cách ly trâu bệnh để tránh lây lan. Chăm sóc tốt giúp trâu nhanh hồi phục và giảm nguy cơ biến chứng.

Phun thuốc diệt côn trùng định kỳ trong và xung quanh chuồng trại. Sử dụng bẫy côn trùng để giảm số lượng ruồi, mòng. Vệ sinh chuồng trại sạch sẽ, loại bỏ nơi sinh sản của côn trùng. Phát quang bụi rậm xung quanh chuồng trại. Kiểm soát côn trùng giúp giảm nguy cơ lây lan bệnh.

Sử dụng thuốc phòng bệnh theo hướng dẫn của bác sĩ thú y. Lựa chọn thuốc phòng bệnh phù hợp với tình hình dịch tễ tại địa phương. Tiêm phòng định kỳ giúp bảo vệ trâu khỏi bệnh. Cần tuân thủ lịch tiêm phòng để đạt hiệu quả cao nhất.

Cung cấp dinh dưỡng đầy đủ và cân đối cho trâu. Bổ sung vitamin và khoáng chất để tăng cường hệ miễn dịch. Đảm bảo trâu được vận động thường xuyên. Phòng bệnh bằng vaccine (nếu có). Chăm sóc tốt giúp trâu khỏe mạnh và ít mắc bệnh.

Nghiên cứu cho thấy tỷ lệ nhiễm bệnh khác nhau giữa các huyện. Các yếu tố như điều kiện chăn nuôi, mật độ côn trùng và giống trâu ảnh hưởng đến tỷ lệ nhiễm bệnh. Cần có các biện pháp can thiệp phù hợp với từng địa phương.

Nghiên cứu đánh giá hiệu quả của các loại thuốc điều trị. Kết quả cho thấy thuốc Diminazene aceturate và Isometamidium chloride có hiệu quả tốt. Cần sử dụng thuốc đúng liều lượng và thời gian để đạt hiệu quả cao nhất.

Nghiên cứu đề xuất các biện pháp phòng bệnh dựa trên kết quả nghiên cứu. Các biện pháp bao gồm kiểm soát côn trùng, sử dụng thuốc phòng bệnh và nâng cao sức đề kháng cho trâu. Cần áp dụng đồng bộ các biện pháp để đạt hiệu quả cao nhất.