Nghiên Cứu Bệnh Thối Gốc Rễ (Phytophthora sp.) và Bệnh Đốm Nâu (Alternaria sp.) Cây Chanh Leo Tại Một Số Tỉnh Tây Nguyên, Miền Trung và Miền Bắc

• Tác giả: Nguyễn Xuân Vân
• Người hướng dẫn: TS. Nguyễn Đức Huy
• Trường học: Học viện Nông nghiệp Việt Nam
• Chuyên ngành: Bảo vệ thực vật
• Đề tài: Nghiên Cứu Bệnh Thối Gốc Rễ và Đốm Nâu Cây Chanh Leo Tại Một Số Tỉnh Tây Nguyên, Miền Trung và Miền Bắc
• Loại tài liệu: luận văn
• Năm xuất bản: 2019
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• 1. MỤC LỤC
• 1.1. Lời cam đoan
• 1.2. Mục lục
• 1.3. Danh mục chữ viết tắt
• 1.4. Danh mục bảng
• 1.5. Danh mục hình
• 1.6. Danh mục đồ thị
• 1.7. Trích yếu luận văn
• 1.8. Tính cấp thiết của đề tài
• 1.9. Mục đích và yêu cầu của đề tài
• 1.10. Tổng quan tài liệu nghiên cứu
• 1.10.1. Tình hình nghiên cứu ngoài nước
• 1.10.2. Giới thiệu sơ lược về cây chanh leo
• 1.10.3. Nghiên cứu về bệnh hại cây chanh leo
• 1.10.3.1. Tình hình nghiên cứu trong nước
• 1.10.3.2. Bệnh đốm nâu do Alternaria
• 1.10.3.3. Bệnh do Phytophthora
• 1.10.3.4. Nghiên cứu về các biện pháp sinh học trong phòng trừ Phytophthora
• 1.11. Đối tượng, vật liệu, nội dung và phương pháp nghiên cứu
• 1.11.1. Đối tượng, vật liệu, địa điểm và thời gian nghiên cứu
• 1.11.1.1. Đối tượng nghiên cứu
• 1.11.1.2. Vật liệu và dụng cụ nghiên cứu
• 1.11.1.3. Địa điểm và thời gian nghiên cứu
• 1.11.2. Nội dung nghiên cứu
• 1.11.3. Phương pháp nghiên cứu
• 1.11.3.1. Phương pháp điều tra mức độ và diễn biến bệnh ngoài đồng ruộng
• 1.11.3.2. Phương pháp chẩn đoán bệnh
• 1.11.3.3. Phương pháp thu thập mẫu
• 1.11.3.4. Phương pháp nghiên cứu trong phòng thí nghiệm
• 1.11.3.4.1. Phương pháp phân lập Phytophthora sp. gây bệnh thối gốc rễ cây chanh leo
• 1.11.3.4.2. Xác định nấm gây bệnh tàn lụi bằng kĩ thuật PCR, giải trình tự vùng ITS của nấm và phân tích trình tự
• 1.11.3.4.3. Nghiên cứu đặc điểm hình thái, sinh học của Phytophthora nicotinanae
• 1.11.3.4.4. Phương pháp kích thích sinh bọc bào tử
• 1.11.3.4.5. Phương pháp lây bệnh nhân tạo
• 1.11.3.4.6. Phương pháp khảo sát hiệu lực của chế phẩm sinh học
• 1.11.4. Chỉ tiêu theo dõi, đánh giá và xử lý số liệu
• 1.12. Kết quả nghiên cứu
• 1.12.1. Kết quả điều tra thành phần bệnh, hiện trạng và diễn biến bệnh thối gốc rễ, đốm nâu lá chanh leo tại vùng Tây Nguyên, miền Trung và miền Bắc
• 1.12.1.1. Kết quả điều tra thành phần bệnh và diễn biến bệnh hại chanh leo tại vùng Tây Nguyên
• 1.12.1.2. Kết quả điều tra thành phần bệnh và diễn biến bệnh hại chanh leo tại các tỉnh miền Bắc
• 1.12.1.3. Diễn biến bệnh thối gốc rễ trên chanh leo tại Gia Lai và Sơn La
• 1.12.1.3.1. Tình hình bệnh thối gốc rễ trên chanh leo tại Gia Lai
• 1.12.1.3.2. Tình hình bệnh thối gốc rễ trên chanh leo tại Sơn La
• 1.12.1.4. Tình hình bệnh đốm nâu lá chanh leo tại các tỉnh Tây Nguyên
• 1.12.2. Kết quả phân thu thập và giám định Phytophthora sp.
• 1.12.2.1. Kết quả thu thập mẫu bệnh
• 1.12.2.2. Kết quả xác định nấm gây bệnh bằng kỹ thuật PCR và giải trình tự gene vùng ITS của nấm gây bệnh
• 1.12.2.3. Kết quả lây bệnh nhân tạo Phytophthora nicotianae gây bệnh trên chanh leo trong điều kiện invitro
• 1.12.3. Nghiên cứu đặc điểm hình thái và sinh học của Phytophthora nicotianae
• 1.12.4. Nghiên cứu ảnh hưởng của nhiệt độ, pH và môi trường nuôi cấy đến sự phát triển của Phytophthora nicotianae
• 1.12.5. Thử nghiệm hiệu lực ức chế của nấm, vi khuẩn đối kháng và thuốc đến sự phát triển của Phytophthora nicotianae
• 1.12.5.1. Hiệu lực ức chế của vi khuẩn đối kháng Bacillus velezensis đến sự phát triển của Phytophthora nicotianae
• 1.12.5.2. Hiệu lực ức chế của nấm đối kháng Tricoderma asperellum đến sự phát triển của Phytophthora nicotianae
• 1.12.6. Thử nghiệm phòng trừ Phytophthora nicotianae bằng biện pháp hóa học
• 1.12.6.1. Thử nghiệm phòng chống Phytophthora nicotianae gây bệnh thối gốc rễ chanh leo
• 1.12.6.2. Hiệu lực ức chế của sản phẩm KR833 chiết tách từ xạ khuẩn Streptomyces đến sự phát triển của Phytophthora nicotianae
• 2. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng Quan Về Bệnh Thối Gốc Rễ Đốm Nâu Chanh Leo Tại VN

Chanh leo (Passiflora edulis) là cây trồng có giá trị kinh tế cao tại Việt Nam. Tuy nhiên, việc mở rộng diện tích trồng chanh leo gặp nhiều thách thức do sự bùng phát của các loại bệnh hại, đặc biệt là bệnh thối gốc rễ và bệnh đốm nâu. Bệnh thối gốc rễ chanh leo do nấm Phytophthora sp. gây ra, làm cây suy yếu, giảm năng suất, thậm chí chết cây hàng loạt. Bệnh đốm nâu chanh leo do nấm Alternaria sp. gây ra, ảnh hưởng đến chất lượng quả và năng suất. Theo thống kê, nhiều diện tích trồng chanh leo tại các tỉnh như Sơn La, Nghệ An, Gia Lai đã phải chuyển sang trồng các loại cây khác do thiệt hại nặng nề từ bệnh thối gốc rễ. Nghiên cứu về hai loại bệnh này là vô cùng cấp thiết để tìm ra các biện pháp phòng trừ hiệu quả, giúp người trồng chanh leo ổn định sản xuất và nâng cao thu nhập. Việc nghiên cứu này không chỉ giúp xác định rõ nguyên nhân gây bệnh mà còn đưa ra các giải pháp quản lý bệnh một cách bền vững, góp phần vào sự phát triển của ngành trồng chanh leo tại Việt Nam. Các biện pháp này bao gồm việc sử dụng các giống kháng bệnh, áp dụng các biện pháp canh tác hợp lý và sử dụng các loại thuốc bảo vệ thực vật an toàn và hiệu quả.

1.1. Tầm Quan Trọng Của Cây Chanh Leo Với Nền Kinh Tế VN

Cây chanh leo mang lại giá trị kinh tế cao, được trồng rộng rãi ở nhiều địa phương. Theo Cục Bảo vệ thực vật, diện tích trồng chanh leo cả nước đạt hơn 4.000ha vào năm 2016, tập trung ở các tỉnh như Gia Lai, Nghệ An, Lâm Đồng, Sơn La. Chanh leo được xem là cây xóa đói giảm nghèo cho vùng núi, vùng sản xuất cây công nghiệp gặp khó khăn. Quả chanh leo được sử dụng làm nguyên liệu chế biến nước giải khát, thực phẩm, thuốc chữa bệnh. Do đó, việc bảo vệ cây chanh leo khỏi bệnh hại là rất quan trọng để duy trì và phát triển ngành trồng chanh leo.

1.2. Thực Trạng Bệnh Thối Gốc Rễ Và Đốm Nâu Trên Chanh Leo

Bệnh thối gốc rễ và bệnh đốm nâu là hai bệnh hại nghiêm trọng trên cây chanh leo. Bệnh thối gốc rễ do nấm Phytophthora sp. gây ra, làm cây chết hàng loạt. Bệnh đốm nâu do nấm Alternaria sp. gây ra, ảnh hưởng đến chất lượng quả. Nhiều diện tích trồng chanh leo đã phải chuyển đổi sang cây trồng khác do bệnh hại. Theo nghiên cứu của Nguyễn Xuân Vân (2019), tại Đăk Nông, khoảng 70% diện tích chanh leo bị nhiễm bệnh bã trầu, thối cổ rễ và nhiễm virus.

II. Nguyên Nhân Gây Bệnh Thối Gốc Rễ Chanh Leo Nghiên Cứu Sâu

Nguyên nhân chính gây bệnh thối gốc rễ chanh leo là do nấm Phytophthora sp., đặc biệt là Phytophthora nicotianae. Nấm này tấn công vào rễ cây, gây thối rễ, làm cây không hấp thụ được nước và dinh dưỡng, dẫn đến suy yếu và chết. Điều kiện thời tiết nóng ẩm, đất trồng kém thoát nước tạo điều kiện thuận lợi cho nấm phát triển và gây bệnh. Nguồn bệnh có thể tồn tại trong đất, tàn dư cây trồng và lây lan qua nước tưới, dụng cụ làm vườn. Việc xác định chính xác loài nấm gây bệnh và các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển của nấm là rất quan trọng để đưa ra các biện pháp phòng trừ hiệu quả. Theo nghiên cứu của Nguyễn Xuân Vân (2019), Phytophthora nicotianae phát triển tốt ở nhiệt độ 25-30°C và pH 6-8.

2.1. Vai Trò Của Nấm Phytophthora Trong Bệnh Thối Gốc Rễ

Nấm Phytophthora là tác nhân chính gây bệnh thối gốc rễ chanh leo. Nấm tấn công rễ, gây thối rễ, làm cây suy yếu và chết. Phytophthora nicotianae là một trong những loài Phytophthora phổ biến gây bệnh trên chanh leo. Nấm có thể tồn tại trong đất và lây lan qua nước, dụng cụ làm vườn.

2.2. Các Yếu Tố Môi Trường Ảnh Hưởng Đến Sự Phát Triển Của Nấm

Điều kiện thời tiết nóng ẩm, đất trồng kém thoát nước tạo điều kiện thuận lợi cho nấm Phytophthora phát triển. Nhiệt độ thích hợp cho sự phát triển của nấm là 25-30°C. pH đất từ 6-8 cũng tạo điều kiện thuận lợi cho nấm phát triển. Việc cải thiện hệ thống thoát nước và điều chỉnh pH đất có thể giúp hạn chế sự phát triển của nấm.

III. Triệu Chứng Bệnh Thối Gốc Rễ Đốm Nâu Chanh Leo Nhận Biết Sớm

Việc nhận biết sớm các triệu chứng của bệnh thối gốc rễ và bệnh đốm nâu là rất quan trọng để có biện pháp xử lý kịp thời. Triệu chứng bệnh thối gốc rễ bao gồm: cây sinh trưởng kém, lá vàng úa, rễ bị thối đen, vỏ rễ dễ bong tróc. Triệu chứng bệnh đốm nâu bao gồm: trên lá xuất hiện các đốm tròn màu nâu, lan rộng và gây rụng lá. Trên quả có thể xuất hiện các vết thâm đen, làm giảm chất lượng quả. Việc quan sát thường xuyên vườn chanh leo và kiểm tra rễ, lá, quả là cần thiết để phát hiện sớm bệnh.

3.1. Dấu Hiệu Nhận Biết Bệnh Thối Gốc Rễ Chanh Leo

Cây sinh trưởng kém, còi cọc. Lá vàng úa, rụng sớm. Rễ bị thối đen, vỏ rễ dễ bong tróc. Cây dễ bị chết khi bệnh nặng. Kiểm tra rễ cây thường xuyên để phát hiện sớm bệnh.

3.2. Dấu Hiệu Nhận Biết Bệnh Đốm Nâu Chanh Leo

Trên lá xuất hiện các đốm tròn màu nâu, lan rộng. Đốm bệnh có thể liên kết lại thành các mảng lớn. Lá bị rụng sớm. Trên quả xuất hiện các vết thâm đen, làm giảm chất lượng quả.

IV. Cách Phòng Ngừa Bệnh Thối Gốc Rễ Đốm Nâu Chanh Leo Hiệu Quả

Phòng bệnh hơn chữa bệnh, việc áp dụng các biện pháp phòng ngừa bệnh thối gốc rễ và bệnh đốm nâu là rất quan trọng. Các biện pháp phòng ngừa bao gồm: chọn giống kháng bệnh, xử lý đất trước khi trồng, trồng cây với mật độ hợp lý, bón phân cân đối, tưới nước hợp lý, vệ sinh vườn thường xuyên, luân canh cây trồng. Sử dụng các chế phẩm sinh học để tăng cường sức đề kháng cho cây. Kiểm tra vườn thường xuyên để phát hiện sớm bệnh và có biện pháp xử lý kịp thời.

4.1. Biện Pháp Canh Tác Phòng Ngừa Bệnh Chanh Leo

Chọn giống chanh leo kháng bệnh. Xử lý đất trước khi trồng bằng vôi hoặc các chế phẩm sinh học. Trồng cây với mật độ hợp lý để đảm bảo thông thoáng. Bón phân cân đối, tránh bón quá nhiều đạm. Tưới nước hợp lý, tránh tưới quá nhiều gây úng nước. Vệ sinh vườn thường xuyên, loại bỏ tàn dư cây trồng.

4.2. Sử Dụng Chế Phẩm Sinh Học Tăng Sức Đề Kháng Cho Cây

Sử dụng các chế phẩm sinh học chứa nấm đối kháng Trichoderma sp. hoặc vi khuẩn Bacillus sp. để phòng ngừa bệnh thối gốc rễ. Các chế phẩm này giúp tăng cường sức đề kháng cho cây và ức chế sự phát triển của nấm gây bệnh. Sử dụng các chế phẩm sinh học theo hướng dẫn của nhà sản xuất.

V. Điều Trị Bệnh Thối Gốc Rễ Đốm Nâu Chanh Leo Hướng Dẫn Chi Tiết

Khi phát hiện cây bị bệnh thối gốc rễ hoặc bệnh đốm nâu, cần có biện pháp điều trị kịp thời để hạn chế sự lây lan của bệnh. Các biện pháp điều trị bao gồm: cắt tỉa các cành, lá bị bệnh, phun thuốc bảo vệ thực vật, bón phân để tăng cường sức đề kháng cho cây. Sử dụng các loại thuốc bảo vệ thực vật theo hướng dẫn của nhà sản xuất và tuân thủ nguyên tắc 4 đúng. Luân phiên sử dụng các loại thuốc khác nhau để tránh tình trạng kháng thuốc.

5.1. Sử Dụng Thuốc Bảo Vệ Thực Vật Đặc Trị Bệnh Chanh Leo

Sử dụng các loại thuốc bảo vệ thực vật có chứa hoạt chất như Mancozeb, Metalaxyl, Propineb để phòng trừ bệnh đốm nâu và thối gốc rễ. Phun thuốc theo liều lượng và thời gian khuyến cáo của nhà sản xuất. Luân phiên sử dụng các loại thuốc khác nhau để tránh tình trạng kháng thuốc.

5.2. Biện Pháp Phục Hồi Cây Bị Bệnh Thối Gốc Rễ Đốm Nâu

Cắt tỉa các cành, lá bị bệnh. Bón phân để tăng cường sức đề kháng cho cây. Tưới nước hợp lý, tránh tưới quá nhiều. Sử dụng các chế phẩm sinh học để kích thích sự phát triển của rễ. Che chắn cho cây khỏi ánh nắng trực tiếp.

VI. Nghiên Cứu Mới Về Phòng Trừ Bệnh Chanh Leo Triển Vọng Tương Lai

Các nghiên cứu mới đang tập trung vào việc tìm kiếm các biện pháp phòng trừ bệnh thối gốc rễ và bệnh đốm nâu một cách bền vững và thân thiện với môi trường. Nghiên cứu về sử dụng các chủng vi sinh vật đối kháng, các hợp chất tự nhiên từ thực vật để phòng trừ bệnh. Nghiên cứu về phát triển các giống chanh leo kháng bệnh. Ứng dụng công nghệ sinh học để chẩn đoán bệnh sớm và chính xác.

6.1. Ứng Dụng Vi Sinh Vật Đối Kháng Trong Phòng Trừ Bệnh

Nấm Trichoderma sp. và vi khuẩn Bacillus sp. là những vi sinh vật đối kháng có khả năng ức chế sự phát triển của nấm gây bệnh. Sử dụng các chế phẩm sinh học chứa các vi sinh vật này để phòng trừ bệnh thối gốc rễ và đốm nâu.

6.2. Phát Triển Giống Chanh Leo Kháng Bệnh Giải Pháp Bền Vững

Nghiên cứu và phát triển các giống chanh leo có khả năng kháng bệnh thối gốc rễ và đốm nâu. Sử dụng các phương pháp lai tạo truyền thống và công nghệ sinh học để tạo ra các giống kháng bệnh.