THỰC TRẠNG VÀ MỘT SỐ YẾU TỐ NGUY CƠ CỦA BỆNH THAN TẠI MỘT SỐ TỈNH MIỀN NÚI PHÍA BẮC VIỆT NAM, 2010 - 2022

• Tác giả: Phạm Văn Khang
• Người hướng dẫn: PGS. Trần Như Dương
• Trường học: Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương
• Chuyên ngành: Y học dự phòng
• Đề tài: Thực Trạng và Một Số Yếu Tố Nguy Cơ Của Bệnh Than Tại Một Số Tỉnh Miền Núi Phía Bắc Việt Nam, 2010 - 2022
• Loại tài liệu: Luận án tiến sĩ
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CẢM ƠN
• LỜI CAM ĐOAN
• MỤC LỤC
• DANH MỤC VIẾT TẮT
• DANH MỤC BẢNG
• DANH MỤC BIỂU ĐỒ
• DANH MỤC HÌNH
• DANH MỤC BẢN ĐỒ
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN
• 1.1. Đại cương bệnh than
• 1.2. Thông tin chung về bệnh than
• 1.3. Tác nhân gây bệnh
• 1.4. Đặc điểm lâm sàng của bệnh than
• 1.5. Nguồn truyền nhiễm và phương thức lây truyền của bệnh than
• 1.6. Các biện pháp dự phòng
• 1.7. Thực trạng bệnh than trên người
• 1.7.1. Trên thế giới
• 1.7.2. Tại Việt Nam
• 1.8. Thực trạng bệnh than trên động vật và tác nhân gây bệnh ở môi trường
• 1.8.1. Thực trạng bệnh than trên động vật
• 1.8.2. Thực trạng tác nhân gây bệnh than ở môi trường
• 1.9. Các yếu tố nguy cơ của bệnh than trên người
• 1.9.1. Các yếu tố cá nhân
• 1.9.2. Các yếu tố môi trường
• 1.9.3. Các yếu tố thuộc về hệ thống y tế, thú y
• 1.9.4. Các yếu tố kinh tế - văn hoá - xã hội
• 1.10. Sinh học phân tử của vi khuẩn B. anthracis
• 1.10.1. Phân bố các chủng B. anthracis trên thế giới
• 1.10.2. Phân bố các chủng B. anthracis tại Việt Nam
• 1.11. Các phương pháp chẩn đoán vi khuẩn B. anthracis trong phòng thí nghiệm
• 1.11.1. Nuôi cấy, định danh vi khuẩn
• 1.11.2. Phản ứng hạt trai
• 1.11.3. Phương pháp kháng thể huỳnh quang
• 1.11.4. Phản ứng ngưng kết hồng cầu gián tiếp
• 1.11.5. Các phương pháp sinh học phân tử
• 1.12. Một số đặc điểm địa lý, kinh tế, văn hóa xã hội, tỉnh Hà Giang và tỉnh Sơn La
• 2. CHƯƠNG 2: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.1. Phương pháp nghiên cứu cho mục tiêu 1
• 2.2. Thiết kế nghiên cứu
• 2.3. Đối tượng nghiên cứu
• 2.4. Thu thập thông tin
• 2.5. Quản lý và phân tích số liệu. Sai số và biện pháp hạn chế sai số
• 2.6. Phương pháp nghiên cứu cho mục tiêu 2
• 2.7. Thiết kế nghiên cứu
• 2.8. Đối tượng nghiên cứu
• 2.9. Thu tuyển đối tượng. Quy trình nghiên cứu
• 2.10. Thu thập thông tin cho nghiên cứu bệnh chứng
• 2.11. Quản lý và phân tích số liệu cho nghiên cứu bệnh chứng
• 2.12. Sai số và biện pháp hạn chế sai số
• 2.13. Phương pháp nghiên cứu cho mục tiêu 3
• 2.14. Thiết kế nghiên cứu
• 2.15. Đối tượng nghiên cứu
• 2.16. Phân tích phòng thí nghiệm
• 2.17. Các biến số và chỉ số trong nghiên cứu
• 2.18. Đạo đức trong nghiên cứu
• 3. CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
• 3.1. Thực trạng bệnh than trên người, động vật và tác nhân gây bệnh ở môi trường tại tỉnh Hà Giang, Sơn La giai đoạn 2010-2022
• 3.2. Bệnh than trên người
• 3.3. Bệnh than trên động vật
• 3.4. Tác nhân gây bệnh than trong môi trường (đất)
• 3.5. Một số yếu tố nguy cơ của bệnh than tại tỉnh Hà Giang, Sơn La năm 2019-2022
• 3.6. Đặc điểm tuổi, giới tính của đối tượng nghiên cứu
• 3.7. Các yếu tố nguy cơ bên ngoài đến khả năng mắc bệnh than
• 3.8. Phân tích đa biến các yếu tố nguy cơ mắc bệnh than
• 3.9. Một số đặc điểm sinh học phân tử của vi khuẩn Bacillus anthracis phân lập được ở bệnh nhân tại tỉnh Hà Giang, Sơn La năm 2019-2022
• 3.10. Đặc điểm dịch tễ vụ dịch bệnh than tại Sơn La, 2022
• 3.11. Đặc điểm dịch tễ vụ dịch bệnh than tại Hà Giang 2019,2020
• 3.12. Các mô hình không gian và phát sinh loài, xác định nguồn lây nhiễm của B. anthracis trong vụ dịch bệnh than ở tỉnh Sơn La, Hà Giang năm 2019-2022
• 4. CHƯƠNG 4: BÀN LUẬN
• 4.1. Thực trạng bệnh than trên người, động vật và tác nhân gây bệnh ở môi trường tại tỉnh Hà Giang, Sơn La giai đoạn 2010-2022
• 4.2. Một số yếu tố nguy cơ của bệnh than tại tỉnh Hà Giang, Sơn La năm 2019-2022
• 4.3. Một số đặc điểm sinh học phân tử của vi khuẩn Bacillus anthracis phân lập được ở bệnh nhân tại tỉnh Hà Giang, Sơn La năm 2019-2022
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Tổng Quan Về Bệnh Than Hiểu Rõ Bệnh Than Là Gì

Bệnh than (Anthrax) là một bệnh truyền nhiễm nguy hiểm, lây truyền từ động vật sang người (Anthropozoonosis) do vi khuẩn Bacillus anthracis (B. anthracis) gây ra. Trên người, bệnh thường gây tổn thương ở da, ít gặp hơn tổn thương ở họng, đường hô hấp, hoặc tiêu hoá. Tỷ lệ tử vong của bệnh than khác nhau giữa các thể lâm sàng: 85-90% thể hô hấp, 50% thể tiêu hóa, 20% thể da, tỷ lệ tử vong của bệnh giảm xuống khi được điều trị kháng sinh kịp thời. Đối với động vật, bệnh gây chết đột ngột, trước khi chết có dấu hiệu sốt cao, chảy máu quanh mũi, miệng và hậu môn. B. anthracis là vi khuẩn gram dương, hình que, có khả năng tạo nha bào tồn tại lâu dài trong môi trường.

1.1. Định Nghĩa và Đường Lây Truyền Của Bệnh Than

Bệnh than là bệnh lây từ động vật sang người. Vi khuẩn Bacillus anthracis xâm nhập vào cơ thể người hoặc gia súc qua da bị tổn thương hoặc qua niêm mạc đường hô hấp hay đường tiêu hoá. Thế kỷ 14, thế giới đã ghi nhận vụ dịch than tại Đức với trường hợp bệnh mắc rải rác trên động vật (cừu, dê, thú nuôi) và người. Bệnh xuất hiện ở khắp nơi trên thế giới với khoảng 20.000 trường hợp mỗi năm chủ yếu ở khu vực nông thôn, miền núi và các nước không có chương trình tiêm chủng vắc xin cho gia súc. Tại Việt Nam bệnh than là bệnh thường gặp tại một số tỉnh miền núi phía Bắc.

1.2. Các Thể Lâm Sàng và Mức Độ Nguy Hiểm Bệnh Than

Bệnh than được chia ra thành bốn thể lâm sàng chính dựa trên đường xâm nhập của vi khuẩn và các triệu chứng lâm sàng, bao gồm bệnh than lây qua đường hô hấp, bệnh lây qua đường tiêu hóa, bệnh lây qua da và bệnh than lây qua đường tiêm truyền. Bệnh than có tỷ lệ tử vong cao với triệu chứng khởi phát bệnh xuất hiện trong 2-6 ngày, bệnh nhân tử vong trong vòng 1-3 ngày nếu không được điều trị kháng sinh kịp thời. Tỷ lệ tử vong của bệnh than là khác nhau giữa các thể lâm sàng, cao nhất là khi lây qua đường hô hấp, sau đó đến tiêu hóa, tiêm truyền và da. Bệnh than có thể dự phòng bằng vắc xin, điều trị bằng kháng sinh.

II. Thực Trạng Bệnh Than Ở Miền Bắc Nghiên Cứu 2010 2022

Tại Việt Nam, bệnh than thường gặp tại một số tỉnh miền núi phía Bắc, trong đó có tỉnh Sơn La và Hà Giang. Giai đoạn trước năm 2011 tại khu vực này ghi nhận trung bình từ 12-191 trường hợp mỗi năm với hầu hết là ca bệnh thể da. Bệnh than thường không xuất hiện dưới dạng các ca mắc tản phát mà thành các vụ dịch nhỏ hoặc trung bình với yếu tố nguy cơ mắc phổ biến là sống gần khu vực trang trại nuôi gia súc, những nơi chăn thả gia súc không có hàng rào che chắn. Một số ổ dịch bệnh than xảy ra khi có tiếp xúc được ghi nhận như: giết mổ, ăn thịt, chế biến… gia súc ốm, chết; cách xử lý động vật ốm chết không đúng cách.

2.1. Dịch Tễ Học Bệnh Than Tại Các Tỉnh Miền Núi Phía Bắc

Bệnh than ở miền núi phía Bắc thường xuất hiện thành các vụ dịch nhỏ hoặc trung bình. Yếu tố nguy cơ mắc bệnh phổ biến là sống gần trang trại nuôi gia súc và chăn thả gia súc không có hàng rào che chắn. Các hoạt động tiếp xúc như giết mổ, ăn thịt, chế biến gia súc ốm chết cũng là nguyên nhân gây dịch bệnh. Công tác xử lý động vật ốm chết không đúng cách cũng góp phần làm lây lan dịch bệnh.

2.2. So Sánh Số Liệu Bệnh Than Trước và Sau Năm 2011

Trước năm 2011, khu vực miền núi phía Bắc ghi nhận trung bình 12-191 ca bệnh than mỗi năm. Hầu hết các ca bệnh là thể da. (Cần có số liệu sau năm 2011 để so sánh chính xác, nhưng tài liệu gốc không cung cấp). Mục tiêu nghiên cứu này nhằm xác định thực trạng bệnh than trong giai đoạn 2010-2022 tại Hà Giang và Sơn La.

III. Yếu Tố Nguy Cơ Bệnh Than Cách Nhận Diện Phòng Tránh

Nghiên cứu về bệnh than ở miền núi phía Bắc cần làm rõ các yếu tố nguy cơ để có biện pháp phòng tránh hiệu quả. Những yếu tố này bao gồm điều kiện kinh tế xã hội, văn hóa chăn nuôi, kiến thức người dân về bệnh, và các yếu tố liên quan đến môi trường và hệ thống y tế, thú y. Việc xác định các yếu tố nguy cơ giúp các nhà chuyên môn và quản lý xây dựng kế hoạch phòng chống dịch bệnh than hiệu quả hơn.

3.1. Ảnh Hưởng Của Văn Hóa Chăn Nuôi Đến Nguy Cơ Mắc Bệnh

Văn hóa chăn nuôi đóng vai trò quan trọng trong việc lây lan bệnh than. Phương pháp chăn thả tự do, không có hàng rào che chắn tạo điều kiện cho gia súc tiếp xúc với mầm bệnh trong đất. Thói quen giết mổ, ăn thịt gia súc ốm chết cũng làm tăng nguy cơ lây nhiễm cho người. Cần có các biện pháp tuyên truyền, nâng cao nhận thức để thay đổi những tập quán này.

3.2. Vai Trò Của Điều Kiện Kinh Tế Xã Hội Trong Lây Lan Dịch Bệnh

Điều kiện kinh tế xã hội cũng là một yếu tố nguy cơ quan trọng. Ở các vùng miền núi phía Bắc, điều kiện kinh tế còn khó khăn, người dân ít có điều kiện tiếp cận các dịch vụ y tế, thú y. Kiến thức về bệnh than còn hạn chế, dẫn đến các hành vi phòng bệnh chưa đúng cách. Cần có các chính sách hỗ trợ kinh tế, nâng cao trình độ dân trí để giảm nguy cơ mắc bệnh.

3.3. Các yếu tố môi trường và hệ thống y tế thú y

Môi trường sống và hoạt động có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến khả năng bùng phát bệnh. Hệ thống thú y chưa đủ mạnh để có thể kiểm soát và giám sát dịch bệnh.

IV. Chẩn Đoán Điều Trị Bệnh Than Phương Pháp Mới Nhất

Việc chẩn đoán sớm và điều trị kịp thời là yếu tố then chốt để giảm tỷ lệ tử vong do bệnh than. Các phương pháp chẩn đoán hiện nay bao gồm nuôi cấy, định danh vi khuẩn, phản ứng hạt trai, phương pháp kháng thể huỳnh quang, phản ứng ngưng kết hồng cầu gián tiếp, và các phương pháp sinh học phân tử. Điều trị bệnh than chủ yếu sử dụng kháng sinh. Ngoài ra, cần có các biện pháp điều trị hỗ trợ khác để giảm các biến chứng.

4.1. Các Phương Pháp Chẩn Đoán Bệnh Than Hiện Đại

Chẩn đoán bệnh than bao gồm nuôi cấy, định danh vi khuẩn, và các phương pháp sinh học phân tử như PCR. Phản ứng hạt trai là một phương pháp chẩn đoán nhanh dựa vào độ nhạy cảm của vi khuẩn với penicillin ở nồng độ thấp. Các phương pháp sinh học phân tử giúp xác định chính xác chủng vi khuẩn và nguồn gốc lây nhiễm.

4.2. Phác Đồ Điều Trị Bệnh Than Hiệu Quả Nhất Hiện Nay

Điều trị bệnh than chủ yếu sử dụng kháng sinh, như Ciprofloxacin và Doxycycline. Việc điều trị cần được thực hiện càng sớm càng tốt để giảm nguy cơ biến chứng và tử vong. Ngoài ra, cần có các biện pháp điều trị hỗ trợ khác, như truyền dịch, thở oxy, và chăm sóc đặc biệt. Nghiên cứu cũng chỉ ra nhiều trường hợp bị kháng thuốc.

V. Đặc Điểm Sinh Học Phân Tử Bệnh Than Ứng Dụng Thực Tế

Về đặc điểm sinh học phân tử, trên thế giới có khoảng 1. anthracis phân bố thành 12 nhóm phụ và dưới nhóm phụ là 221 kiểu gen khác nhau. Trong 12 nhóm phụ được phân thành 3 nhóm lớn (A, B, C). Nhóm A được phân tán rộng rãi trên toàn cầu, nhóm B và C có quy mô hẹp hơn. Tại Việt Nam các nghiên cứu về đặc điểm sinh học phân tử của vi khuẩn than còn rất hạn chế. Việc phân tích được đặc điểm kiểu gen sẽ giúp cho việc điều tra nguồn gốc của vụ dịch qua đó góp phần trong việc xây dựng kế hoạch phòng chống dịch bệnh than.

5.1. Phân bố các chủng B. anthracis trên thế giới và tại Việt Nam

trên thế giới có khoảng 1. anthracis phân bố thành 12 nhóm phụ và dưới nhóm phụ là 221 kiểu gen khác nhau. Trong 12 nhóm phụ được phân thành 3 nhóm lớn (A, B, C). Tại Việt Nam các nghiên cứu về đặc điểm sinh học phân tử của vi khuẩn than còn rất hạn chế.

5.2. Các phương pháp chẩn đoán vi khuẩn B. anthracis trong phòng thí nghiệm

Nuôi cấy, định danh vi khuẩn. Phản ứng hạt trai, Phương pháp kháng thể huỳnh quang, Phản ứng ngưng kết hồng cầu gián tiếp, Các phương pháp sinh học phân tử

VI. Phòng Chống Bệnh Than Hướng Dẫn Chi Tiết Từ Chuyên Gia

Phòng chống bệnh than đòi hỏi sự phối hợp của nhiều bên, bao gồm ngành y tế, thú y, chính quyền địa phương, và người dân. Các biện pháp phòng chống bao gồm tiêm phòng vắc xin cho gia súc, kiểm soát giết mổ, vệ sinh môi trường, và nâng cao nhận thức cho cộng đồng. Cần có các chính sách hỗ trợ, khuyến khích người dân thực hiện các biện pháp phòng bệnh.

6.1. Tiêm Phòng Vắc Xin Cho Gia Súc Giải Pháp Hiệu Quả

Tiêm phòng vắc xin cho gia súc là một trong những biện pháp phòng chống bệnh than hiệu quả nhất. Vắc xin giúp bảo vệ gia súc khỏi bệnh, giảm nguy cơ lây nhiễm cho người. Chương trình tiêm phòng cần được thực hiện định kỳ, đảm bảo độ bao phủ cao.

6.2. Nâng Cao Nhận Thức Cộng Đồng Về Bệnh Than

Nâng cao nhận thức cho cộng đồng về bệnh than là rất quan trọng. Người dân cần được trang bị kiến thức về đường lây truyền, triệu chứng, cách phòng tránh bệnh. Các biện pháp tuyên truyền cần được thực hiện đa dạng, phù hợp với trình độ dân trí của từng vùng.