Nghiên Cứu Ẩn Dụ Ý Niệm Trong Ca Dao Nam Bộ

Trải nghiệm của con người, bao gồm cả thể chất, sinh lý, tâm lý và tâm linh, là nền tảng của ẩn dụ ý niệm. Nghĩa không phải là đặc trưng của phát ngôn mà là sản phẩm của sự tương tác giữa phát ngôn với trải nghiệm của con người. Điều này thể hiện ở bốn chiều quan hệ: quan hệ với tự nhiên, quan hệ với xã hội, quan hệ với chính mình và quan hệ với những thế lực vô thể. Theo [134, tr. ], “ẩn dụ là lý thuyết dân gian về thế giới”.

Ẩn dụ ý niệm trong ca dao Nam Bộ thể hiện rõ mối quan hệ mật thiết giữa tư duy, ngôn ngữ và văn hóa của người Việt Nam Bộ. Đây là kết quả của quá trình trải nghiệm, nhận thức và cách nhìn thế giới của họ. Nghiên cứu ẩn dụ ý niệm giúp chúng ta khám phá kho tàng kinh nghiệm, văn hóa dân gian được đúc kết, tích lũy, lưu trữ, chuyển giao và sáng tạo trong cộng đồng bản ngữ.

Thách thức đầu tiên là nhận diện và phân loại chính xác các biểu thức ngôn ngữ ẩn dụ trong ca dao Nam Bộ. Điều này đòi hỏi sự nhạy bén về ngôn ngữ và khả năng phân biệt giữa nghĩa đen và nghĩa bóng. Cần áp dụng các phương pháp phân tích ngôn ngữ học hiện đại để xác định các ẩn dụ một cách khách quan và có hệ thống.

Việc giải mã ý nghĩa sâu xa và ý niệm văn hóa ca dao đằng sau các ẩn dụ là một thách thức lớn. Điều này đòi hỏi sự am hiểu sâu sắc về văn hóa, lịch sử và phong tục tập quán của người Việt Nam Bộ. Cần phải xem xét các ẩn dụ trong bối cảnh văn hóa cụ thể để hiểu được ý nghĩa thực sự của chúng.

Liên kết các ẩn dụ với các mô hình tư duy và tri nhận của người Việt Nam Bộ là một nhiệm vụ phức tạp. Cần phải tìm hiểu cách người Việt Nam Bộ tư duy và cảm nhận về thế giới, và cách các ẩn dụ phản ánh những mô hình tư duy này. Điều này đòi hỏi sự kết hợp giữa ngôn ngữ học, văn hóa học và tâm lý học.

Bước đầu tiên là nhận diện và thống kê các biểu thức ngôn ngữ ẩn dụ trong ca dao Nam Bộ. Luận án vận dụng thủ pháp nhận dạng ẩn dụ của nhóm Pragglejaz (thủ pháp MIP) và thủ pháp 5 bước của G. Sau khi nhận dạng được các biểu thức ẩn dụ, luận án sẽ thống kê, phân loại thành những loại ẩn dụ ý niệm khác nhau.

Sau khi xác định được các miền ý niệm nguồn và đích, luận án sẽ thiết lập cơ chế ánh xạ giữa chúng. Cơ chế ánh xạ này cho thấy cách các thuộc tính của miền nguồn được chuyển sang miền đích, tạo ra ý nghĩa ẩn dụ. Việc phân tích cơ chế ánh xạ giúp hiểu rõ hơn về cách người Việt Nam Bộ tư duy và cảm nhận về thế giới.

Luận án phân tích tính tầng bậc của các ẩn dụ ý niệm để hiểu rõ hơn về cấu trúc và mối quan hệ giữa các ẩn dụ. Việc phân tích này giúp xác định các ẩn dụ cơ bản và các ẩn dụ phái sinh, cũng như cách các ẩn dụ này tương tác với nhau để tạo ra một hệ thống ý nghĩa phức tạp.

Một số ca dao Nam Bộ sử dụng ẩn dụ CON NGƯỜI LÀ THẾ LỰC SIÊU NHIÊN để thể hiện sức mạnh và khả năng phi thường của con người. Các ẩn dụ này thường liên quan đến các vị thần, thánh hoặc các nhân vật huyền thoại. Việc sử dụng ẩn dụ này cho thấy người Việt Nam Bộ tin vào tiềm năng to lớn của con người.

Ẩn dụ CON NGƯỜI LÀ TỰ NHIÊN được sử dụng rộng rãi trong ca dao Nam Bộ để thể hiện mối quan hệ gắn bó giữa con người và thiên nhiên. Các ẩn dụ này thường liên quan đến các hiện tượng tự nhiên như sông nước, cây cỏ, động vật. Việc sử dụng ẩn dụ này cho thấy người Việt Nam Bộ coi con người là một phần của tự nhiên.

Bảng thống kê tần số xuất hiện của các biểu thức ngôn ngữ ẩn dụ có miền ý niệm nguồn là “thế lực siêu nhiên” và “tự nhiên” trong ca dao Nam Bộ cho thấy sự phổ biến của các ẩn dụ này. Việc phân tích các biểu thức ngôn ngữ ẩn dụ cụ thể giúp hiểu rõ hơn về cách người Việt Nam Bộ sử dụng ẩn dụ để diễn đạt ý niệm về con người.

Ẩn dụ DUYÊN LÀ VẬT THỂ/CHẤT THỂ (KHÔNG ĐƯỢC ĐỊNH DANH) thể hiện quan niệm về duyên như một thứ hữu hình, có thể cảm nhận được. Các ca dao thường sử dụng hình ảnh vật thể để mô tả duyên, ví dụ như “duyên như tơ hồng”, “duyên như keo sơn”.

Ẩn dụ TÌNH YÊU LÀ SỢI DÂY thể hiện sự gắn kết, ràng buộc giữa hai người yêu nhau. Các ca dao thường sử dụng hình ảnh sợi dây để mô tả tình yêu, ví dụ như “tình yêu như sợi chỉ mành”, “tình yêu như dây tơ hồng”.

Ẩn dụ SẦU LÀ NƯỚC/MEN SAY thể hiện trạng thái u buồn, say sưa trong đau khổ. Các ca dao thường sử dụng hình ảnh nước hoặc men say để mô tả nỗi sầu, ví dụ như “sầu như nước lã”, “sầu như men rượu”.

Ẩn dụ CƯƠNG THƯỜNG LÀ TÍCH CỰC, TIỀN TÀI LÀ TIÊU CỰC thể hiện quan niệm đề cao đạo đức, luân thường và coi trọng nhân nghĩa hơn vật chất. Các ca dao thường ca ngợi những người sống theo đạo lý và phê phán những người ham tiền tài.

Ẩn dụ HẠNH PHÚC LÀ TÍCH CỰC, KHỔ ĐAU LÀ TIÊU CỰC thể hiện mong muốn về một cuộc sống hạnh phúc, an lành và tránh xa những khổ đau, bất hạnh. Các ca dao thường ca ngợi những điều tốt đẹp và phê phán những điều xấu xa.

Cơ sở kinh nghiệm của ẩn dụ CƯƠNG THƯỜNG LÀ TÍCH CỰC/TIÊU CỰC trong ca dao Nam Bộ phản ánh những giá trị đạo đức truyền thống của người Việt Nam. Lược đồ hình ảnh TIỀN TÀI - NHÂN NGHĨA cho thấy sự đối lập giữa hai khái niệm này trong tư duy của người Việt Nam Bộ.