## Tổng quan nghiên cứu

Theo Tổng cục Thống kê, năm 2016, cả nước thu gom được trên 33.167 tấn chất thải rắn (CTR), trong đó tỷ lệ CTR được xử lý đạt tiêu chuẩn kỹ thuật quốc gia chỉ khoảng 27%, còn lại khoảng 5.100 tấn CTR được thu gom nhưng chưa xử lý đúng quy định, chưa kể lượng lớn CTR chưa được thu gom, gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng. Thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh, với sự phát triển kinh tế - xã hội nhanh chóng, đặc biệt trong lĩnh vực thương mại và du lịch, đã phát sinh lượng chất thải rắn sinh hoạt (CTRSH) ngày càng lớn. Tuy nhiên, công tác quản lý, thu gom và xử lý CTRSH tại đây còn nhiều hạn chế, như nguồn kinh phí đầu tư thấp, nhân lực giám sát chưa đủ năng lực, và hệ thống thu gom chưa hiệu quả.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng rác thải sinh hoạt và công tác quản lý tại Móng Cái, đồng thời đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả thu gom và xử lý CTRSH. Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn từ tháng 4/2019 đến tháng 4/2020, tập trung tại thành phố Móng Cái và ba phường trọng điểm: Hải Yên, Ka Long và Trần Phú. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa khoa học trong việc làm rõ cơ sở lý luận quản lý CTRSH tại Việt Nam, đồng thời cung cấp cơ sở thực tiễn để cải thiện môi trường đô thị, góp phần xây dựng thành phố xanh - sạch - đẹp.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

- **Khái niệm môi trường và ô nhiễm môi trường**: Theo Luật Bảo vệ Môi trường Việt Nam 2014, môi trường là hệ thống các yếu tố vật chất tự nhiên và nhân tạo ảnh hưởng đến sự tồn tại và phát triển của con người và sinh vật. Ô nhiễm môi trường là sự biến đổi các thành phần môi trường không phù hợp với tiêu chuẩn kỹ thuật, gây ảnh hưởng xấu đến sức khỏe con người và sinh vật.

- **Khái niệm chất thải rắn sinh hoạt (CTRSH)**: Là chất thải phát sinh từ hoạt động sinh hoạt của cá nhân, hộ gia đình, bao gồm các thành phần như kim loại, thủy tinh, gạch ngói vỡ, cao su, chất dẻo, thực phẩm dư thừa.

- **Quản lý chất thải rắn**: Bao gồm các hoạt động phân loại, thu gom, vận chuyển, tái sử dụng, tái chế và xử lý nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường và sức khỏe con người.

- **Mô hình quản lý chất thải rắn đô thị**: Tập trung vào quy hoạch, đầu tư cơ sở hạ tầng, phân loại tại nguồn, thu gom và xử lý chất thải theo tiêu chuẩn kỹ thuật.

### Phương pháp nghiên cứu

- **Nguồn dữ liệu**: Sử dụng số liệu thứ cấp từ các cơ quan quản lý môi trường, công ty môi trường đô thị, báo cáo quan trắc môi trường, cùng số liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát phỏng vấn 120 hộ dân và 21 nhân viên vệ sinh môi trường tại ba phường trọng điểm.

- **Phương pháp phân tích**: Phân tích định lượng khối lượng và thành phần CTRSH qua cân mẫu rác tại 90 hộ gia đình, phân tích định tính qua phỏng vấn và khảo sát ý kiến người dân, nhân viên vệ sinh môi trường.

- **Timeline nghiên cứu**: Tiến hành từ tháng 4/2019 đến tháng 4/2020, trong đó thu thập số liệu sơ cấp từ tháng 6/2019 đến tháng 11/2019, xử lý và phân tích số liệu từ tháng 12/2019 đến tháng 3/2020.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- **Khối lượng CTRSH phát sinh**: Thành phố Móng Cái phát sinh khoảng 78.444 tấn chất thải rắn mỗi năm, tương đương khoảng 215 tấn/ngày. Thành phần rác chủ yếu là chất hữu cơ chiếm 60-75%, trong đó rác thực phẩm chiếm tỷ lệ cao nhất.

- **Hiện trạng thu gom và xử lý**: Tỷ lệ thu gom CTRSH đạt khoảng 85%, tuy nhiên chưa có phân loại rác tại nguồn, dẫn đến việc trộn lẫn chất thải nguy hại và không nguy hại tại bãi rác. Hệ thống thu gom còn nhiều hạn chế về trang thiết bị và nhân lực, gây ảnh hưởng đến hiệu quả và vệ sinh lao động.

- **Chất lượng môi trường tại nhà máy xử lý**: Kết quả phân tích môi trường không khí và nước tại nhà máy xử lý chất thải cho thấy có sự phát sinh khí độc và nước rỉ rác chưa được xử lý triệt để, ảnh hưởng đến môi trường xung quanh.

- **Nhận thức cộng đồng**: Khoảng 70% người dân đánh giá công tác thu gom và xử lý rác chưa hiệu quả, 65% chưa thực hiện phân loại rác tại nguồn do thiếu thông tin và cơ sở vật chất hỗ trợ.

### Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế là do thiếu nguồn lực đầu tư, nhận thức cộng đồng chưa cao và hệ thống quản lý chưa đồng bộ. So với các đô thị lớn như Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh, nơi tỷ lệ thu gom và xử lý đạt trên 90%, Móng Cái còn nhiều dư địa cải thiện. Việc không phân loại rác tại nguồn làm tăng chi phí xử lý và gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng. Kết quả nghiên cứu phù hợp với các báo cáo của Bộ Tài nguyên và Môi trường về tình trạng quản lý chất thải tại các đô thị vừa và nhỏ ở Việt Nam. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố thành phần rác và bảng so sánh tỷ lệ thu gom giữa các khu vực.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Hoàn thiện chính sách và thể chế**: Xây dựng và ban hành các quy định cụ thể về phân loại rác tại nguồn, tăng cường kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm trong công tác quản lý CTRSH. Chủ thể thực hiện: UBND thành phố, Sở Tài nguyên và Môi trường. Thời gian: 1-2 năm.

- **Triển khai phân loại rác tại nguồn**: Tổ chức chương trình tuyên truyền, đào tạo và cung cấp thùng đựng rác phân loại cho hộ gia đình và cơ quan, nhằm nâng tỷ lệ phân loại rác lên ít nhất 60% trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài nguyên và Môi trường, các phường.

- **Nâng cấp hệ thống thu gom và xử lý**: Đầu tư trang thiết bị hiện đại, tăng cường đào tạo nhân lực, áp dụng công nghệ xử lý tiên tiến như ủ sinh học và ép kiện rác để giảm thiểu ô nhiễm và tăng hiệu quả xử lý. Chủ thể thực hiện: Công ty môi trường đô thị, UBND thành phố. Thời gian: 3-5 năm.

- **Tăng cường giáo dục và tuyên truyền**: Phối hợp với các trường học, tổ dân phố tổ chức các hoạt động nâng cao nhận thức cộng đồng về bảo vệ môi trường và phân loại rác. Chủ thể thực hiện: UBND các phường, Sở Giáo dục và Đào tạo. Thời gian: liên tục.

- **Hợp tác quốc tế và nghiên cứu ứng dụng**: Tìm kiếm nguồn vốn và công nghệ từ các tổ chức quốc tế để hỗ trợ phát triển hệ thống quản lý chất thải bền vững. Chủ thể thực hiện: Sở Tài nguyên và Môi trường, UBND tỉnh. Thời gian: dài hạn.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Cơ quan quản lý nhà nước về môi trường**: Nhận diện thực trạng và đề xuất chính sách quản lý chất thải phù hợp với điều kiện địa phương.

- **Các công ty môi trường đô thị và doanh nghiệp xử lý chất thải**: Áp dụng các giải pháp kỹ thuật và quản lý nâng cao hiệu quả thu gom, vận chuyển và xử lý rác.

- **Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành môi trường**: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, số liệu thực tế và các giải pháp quản lý chất thải rắn sinh hoạt.

- **Cộng đồng dân cư và tổ chức xã hội**: Nâng cao nhận thức về phân loại rác tại nguồn và bảo vệ môi trường sống.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Tại sao phân loại rác tại nguồn lại quan trọng?**  
Phân loại rác tại nguồn giúp giảm khối lượng rác phải xử lý, tăng hiệu quả tái chế và giảm ô nhiễm môi trường. Ví dụ, rác hữu cơ được xử lý thành phân compost, giảm khí nhà kính.

2. **Hiện trạng thu gom rác tại Móng Cái như thế nào?**  
Tỷ lệ thu gom đạt khoảng 85%, nhưng chưa có phân loại rác tại nguồn, gây khó khăn trong xử lý và tiềm ẩn nguy cơ ô nhiễm.

3. **Các phương pháp xử lý rác phổ biến hiện nay?**  
Bao gồm ủ sinh học, thiêu đốt, chôn lấp hợp vệ sinh và công nghệ ép kiện. Mỗi phương pháp có ưu nhược điểm riêng, phù hợp với từng loại rác và điều kiện địa phương.

4. **Người dân có thể tham gia bảo vệ môi trường như thế nào?**  
Bằng cách phân loại rác tại nhà, hạn chế sử dụng túi nilon, tham gia các chương trình tái chế và giữ gìn vệ sinh nơi công cộng.

5. **Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý chất thải rắn?**  
Cần sự phối hợp đồng bộ giữa chính quyền, doanh nghiệp và cộng đồng, đầu tư công nghệ, nâng cao nhận thức và hoàn thiện chính sách pháp luật.

## Kết luận

- Thành phố Móng Cái phát sinh khoảng 215 tấn CTRSH/ngày, chủ yếu là rác hữu cơ chiếm 60-75%.  
- Tỷ lệ thu gom đạt 85%, nhưng chưa có phân loại rác tại nguồn, gây khó khăn trong xử lý và ô nhiễm môi trường.  
- Hệ thống thu gom còn thiếu trang thiết bị hiện đại và nhân lực chuyên môn, ảnh hưởng đến hiệu quả và vệ sinh lao động.  
- Cần hoàn thiện chính sách, triển khai phân loại rác tại nguồn, nâng cấp hệ thống thu gom và xử lý, đồng thời tăng cường giáo dục cộng đồng.  
- Nghiên cứu đề xuất các giải pháp thực tiễn, góp phần xây dựng môi trường đô thị xanh - sạch - đẹp, phù hợp với định hướng phát triển bền vững của thành phố.

**Hành động tiếp theo**: Triển khai các đề xuất giải pháp trong vòng 1-5 năm, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, giám sát và đánh giá hiệu quả để điều chỉnh phù hợp.  
**Kêu gọi**: Các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và cộng đồng cùng chung tay nâng cao hiệu quả quản lý chất thải rắn sinh hoạt tại Móng Cái.