I. Tổng Quan Về Mối Quan Hệ Đòn Bẩy và Tỷ Suất Cổ Phiếu
Nghiên cứu về mối quan hệ giữa đòn bẩy tương đối và tỷ suất sinh lợi cổ phiếu là một lĩnh vực quan trọng trong tài chính doanh nghiệp. Đòn bẩy tài chính có thể khuếch đại lợi nhuận, nhưng cũng làm tăng rủi ro. Các nghiên cứu trước đây cho thấy kết quả không nhất quán về mối quan hệ này. Một số nghiên cứu cho thấy mối tương quan dương, trong khi những nghiên cứu khác lại cho thấy mối quan hệ yếu hoặc nghịch chiều. Nghiên cứu này xem xét lại mối tương quan này, tập trung vào tính động và không đồng nhất trong cấu trúc vốn. Theo lý thuyết M&M, tăng đòn bẩy tài chính làm tăng rủi ro tài chính, dẫn đến tăng tỷ suất sinh lợi kỳ vọng. Nghiên cứu này sử dụng đòn bẩy tương đối và tỷ suất sinh lợi vượt trội để phân tích mối quan hệ này tại Sở Giao Dịch Chứng Khoán TP.HCM (HOSE).
1.1. Tầm quan trọng của đòn bẩy tài chính trong đầu tư chứng khoán
Đòn bẩy tài chính là một công cụ quan trọng trong đầu tư, cho phép nhà đầu tư gia tăng tiềm năng lợi nhuận. Tuy nhiên, nó cũng đi kèm với rủi ro cao hơn. Việc hiểu rõ mối quan hệ giữa đòn bẩy và tỷ suất sinh lợi là rất quan trọng để đưa ra quyết định đầu tư sáng suốt. Nghiên cứu của M.Teng và cộng sự (2016) đã tổng hợp lại 11 nghiên cứu khác nhau trong thời gian gần đây liên quan đến tầm quan trọng cũng như tác động của đòn bẩy tài chính đến tỷ suất sinh lợi của cổ phiếu, tăng trưởng tài sản trong tương lai, kiệt quệ tài chính của doanh nghiệp,… được nhiều nhà nghiên cứu quan tâm.
1.2. Tỷ suất sinh lợi cổ phiếu và ảnh hưởng đến giá trị doanh nghiệp
Tỷ suất sinh lợi cổ phiếu là một chỉ số quan trọng phản ánh hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp và tiềm năng tăng trưởng trong tương lai. Tỷ suất sinh lợi cao thường dẫn đến giá cổ phiếu tăng, giúp doanh nghiệp huy động vốn dễ dàng hơn. Do đó, việc tìm hiểu các yếu tố ảnh hưởng đến tỷ suất sinh lợi, bao gồm cả đòn bẩy tài chính, là rất quan trọng đối với các nhà quản lý và nhà đầu tư.
II. Thách Thức Nghiên Cứu Mối Quan Hệ Đòn Bẩy Tại HOSE
Mặc dù lý thuyết M&M cho thấy mối tương quan dương giữa đòn bẩy và tỷ suất sinh lợi, các nghiên cứu thực nghiệm thường gặp khó khăn trong việc xác định mối quan hệ này một cách rõ ràng. Tính động và không đồng nhất trong cấu trúc vốn của các công ty là một trong những nguyên nhân chính. Các yếu tố khác như quy mô công ty, tỷ số B/M và quán tính giá cũng có thể ảnh hưởng đến tỷ suất sinh lợi. Để giải quyết vấn đề này, nghiên cứu này sử dụng đòn bẩy tương đối, là sự khác biệt giữa đòn bẩy thị trường quan sát được và đòn bẩy mục tiêu, để phân tích mối quan hệ này tại thị trường chứng khoán Việt Nam.
2.1. Tính động và không đồng nhất của cấu trúc vốn doanh nghiệp
Cấu trúc vốn của doanh nghiệp không phải là một yếu tố tĩnh mà thay đổi theo thời gian do nhiều yếu tố như điều kiện thị trường, chiến lược kinh doanh và quyết định quản lý. Sự không đồng nhất giữa các doanh nghiệp cũng làm phức tạp thêm việc phân tích mối quan hệ giữa đòn bẩy và tỷ suất sinh lợi. Do đó, việc sử dụng đòn bẩy tương đối giúp khắc phục những hạn chế này.
2.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến tỷ suất sinh lợi cổ phiếu
Ngoài đòn bẩy tài chính, nhiều yếu tố khác có thể ảnh hưởng đến tỷ suất sinh lợi cổ phiếu, bao gồm quy mô công ty, tỷ số giá trị sổ sách trên giá trị thị trường (B/M), quán tính giá và các yếu tố vĩ mô như lãi suất và lạm phát. Việc kiểm soát các yếu tố này là rất quan trọng để xác định chính xác tác động của đòn bẩy đến tỷ suất sinh lợi.
2.3. Hạn chế của các nghiên cứu trước đây tại thị trường Việt Nam
Một số nghiên cứu thực nghiệm trước đây tại Việt Nam đã xem xét mối tương quan giữa đòn bẩy tài chính và hiệu quả tài chính của doanh nghiệp. Tuy nhiên, các nghiên cứu này chỉ dừng lại ở việc sử dụng các thước đo truyền thống của các biến để xem xét mối quan hệ này, cụ thể: hiệu quả tài chính được đo lường bằng thước đo ROE (lợi nhuận sau thuế/vốn chủ sở hữu bình quân), thước đo đòn bẩy tài chính là tỷ lệ nợ/tổng tài sản theo giá trị sổ sách. Các nghiên cứu trước đây chưa xem xét, giải quyết tính động và tính không đồng nhất trong cấu trúc vốn, nguyên nhân khiến cho mối quan hệ giữa đòn bẩy tài chính và tỷ suất sinh lợi trở nên phức tạp trong các nghiên cứu thực nghiệm.
III. Phương Pháp Nghiên Cứu Tác Động Đòn Bẩy Tương Đối Đến HOSE
Nghiên cứu này sử dụng đòn bẩy tương đối để xem xét lại mối tương quan giữa đòn bẩy tài chính và tỷ suất sinh lợi tại HOSE. Đòn bẩy tương đối được tính bằng sự chênh lệch giữa đòn bẩy thị trường quan sát được và đòn bẩy mục tiêu. Tỷ suất sinh lợi vượt trội được sử dụng làm biến phụ thuộc, là sự chênh lệch giữa tỷ suất sinh lợi của cổ phiếu và lãi suất phi rủi ro. Mô hình nghiên cứu bao gồm các yếu tố như quy mô công ty, tỷ số B/M và quán tính giá. Phương pháp hồi quy dữ liệu chéo của Fama and MacBeth (1973) được sử dụng để xác định mức độ tương quan.
3.1. Xây dựng mô hình đòn bẩy mục tiêu cho doanh nghiệp
Đòn bẩy mục tiêu là mức đòn bẩy mà doanh nghiệp mong muốn duy trì trong dài hạn. Việc xác định đòn bẩy mục tiêu là rất quan trọng để tính toán đòn bẩy tương đối. Mô hình xác định đòn bẩy mục tiêu dựa trên các yếu tố như thu nhập, tỷ số M/B, khấu hao tài sản, tổng tài sản, tài sản cố định, giá trị trung vị của đòn bẩy ngành, thuế thu nhập, thanh khoản, mức độ tập trung của vốn chủ sở hữu, tỷ lệ sở hữu của nhà đầu tư nước ngoài, tỷ lệ sở hữu của nhà đầu tư là tổ chức, tỷ lệ lạm phát.
3.2. Phương pháp đo lường tỷ suất sinh lợi vượt trội của cổ phiếu
Tỷ suất sinh lợi vượt trội là phần tỷ suất sinh lợi mà nhà đầu tư nhận được vượt quá mức tỷ suất sinh lợi phi rủi ro. Việc sử dụng tỷ suất sinh lợi vượt trội giúp loại bỏ ảnh hưởng của các yếu tố vĩ mô và tập trung vào hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp. Tỷ suất sinh lợi vượt trội được tính bằng cách lấy tỷ suất sinh lợi của cổ phiếu trừ đi lãi suất trái phiếu chính phủ.
3.3. Sử dụng mô hình hồi quy Fama MacBeth để phân tích
Phương pháp hồi quy Fama-MacBeth là một phương pháp thống kê được sử dụng rộng rãi trong tài chính để phân tích mối quan hệ giữa các biến. Phương pháp này bao gồm hai bước: (1) hồi quy chéo theo từng thời điểm để ước tính hệ số hồi quy; (2) tính trung bình của các hệ số hồi quy theo thời gian để kiểm tra ý nghĩa thống kê. Phương pháp này giúp giảm thiểu ảnh hưởng của các yếu tố thời gian và đảm bảo tính chính xác của kết quả.
IV. Kết Quả Nghiên Cứu và Thảo Luận Về Đòn Bẩy Tại HOSE
Kết quả nghiên cứu cho thấy tỷ suất sinh lợi vượt trội của cổ phiếu có mối tương quan dương với đòn bẩy tương đối. Đòn bẩy tương đối cung cấp sự giải thích mạnh mẽ cho tỷ suất sinh lợi sau khi đã kiểm soát quy mô, tỷ số B/M và quán tính giá. Các công ty niêm yết trên HOSE có xu hướng điều chỉnh đòn bẩy về mức mục tiêu. Tuy nhiên, tốc độ điều chỉnh này có thể khác nhau tùy thuộc vào đặc điểm của từng công ty và điều kiện thị trường.
4.1. Thống kê mô tả về đòn bẩy tương đối của các công ty niêm yết
Thống kê mô tả cho thấy đòn bẩy tương đối của các công ty niêm yết trên HOSE có sự biến động đáng kể trong giai đoạn 2007-2016. Một số công ty có đòn bẩy cao hơn mức mục tiêu, trong khi những công ty khác lại có đòn bẩy thấp hơn. Điều này cho thấy sự khác biệt trong chiến lược tài chính và quản lý rủi ro của các doanh nghiệp.
4.2. Phân tích mối tương quan giữa tỷ suất sinh lợi và đòn bẩy
Phân tích tương quan cho thấy có mối tương quan dương giữa tỷ suất sinh lợi vượt trội và đòn bẩy tương đối. Điều này có nghĩa là các công ty có đòn bẩy cao hơn mức mục tiêu thường có tỷ suất sinh lợi cao hơn. Tuy nhiên, mối tương quan này không phải lúc nào cũng mạnh mẽ và có thể bị ảnh hưởng bởi các yếu tố khác.
4.3. Thảo luận về tốc độ điều chỉnh đòn bẩy về mức mục tiêu
Các công ty niêm yết trên HOSE có xu hướng điều chỉnh đòn bẩy về mức mục tiêu theo thời gian. Tuy nhiên, tốc độ điều chỉnh này có thể khác nhau tùy thuộc vào nhiều yếu tố như chi phí điều chỉnh, điều kiện thị trường và quyết định quản lý. Một số công ty có thể điều chỉnh nhanh chóng, trong khi những công ty khác lại điều chỉnh chậm hơn.
V. Hàm Ý Chính Sách và Hướng Nghiên Cứu Tương Lai Về Đòn Bẩy
Nghiên cứu này có một số hàm ý chính sách quan trọng đối với các công ty niêm yết. Các công ty nên quản lý đòn bẩy một cách cẩn thận để tối đa hóa tỷ suất sinh lợi và giảm thiểu rủi ro. Các nhà đầu tư nên xem xét đòn bẩy tương đối khi đánh giá giá trị của cổ phiếu. Nghiên cứu trong tương lai có thể tập trung vào việc phân tích tác động của các yếu tố vĩ mô đến mối quan hệ giữa đòn bẩy và tỷ suất sinh lợi.
5.1. Hàm ý chính sách đối với các công ty niêm yết trên HOSE
Các công ty niêm yết trên HOSE nên quản lý đòn bẩy một cách cẩn thận để tối đa hóa tỷ suất sinh lợi và giảm thiểu rủi ro. Việc xác định đòn bẩy mục tiêu phù hợp và điều chỉnh đòn bẩy theo thời gian là rất quan trọng. Các công ty cũng nên xem xét các yếu tố khác như quy mô, tỷ số B/M và quán tính giá khi đưa ra quyết định tài chính.
5.2. Hạn chế của nghiên cứu và đề xuất hướng nghiên cứu tiếp theo
Nghiên cứu này có một số hạn chế, bao gồm phạm vi thời gian hạn chế và việc sử dụng dữ liệu thứ cấp. Nghiên cứu trong tương lai có thể tập trung vào việc mở rộng phạm vi thời gian, sử dụng dữ liệu sơ cấp và phân tích tác động của các yếu tố vĩ mô đến mối quan hệ giữa đòn bẩy và tỷ suất sinh lợi. Ngoài ra, nghiên cứu cũng có thể xem xét tác động của đòn bẩy đến các chỉ số tài chính khác như ROA và ROE.
