Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục năm học 2022-2023, việc xây dựng “Trường học hạnh phúc” trở thành nhiệm vụ trọng tâm của ngành giáo dục Việt Nam. Theo ước tính, giáo viên là mắt xích quan trọng trong chuỗi tạo nên môi trường học tập hạnh phúc, bởi sự hạnh phúc của họ ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng giảng dạy và sự phát triển toàn diện của học sinh. Tuy nhiên, giáo viên hiện đang đối mặt với nhiều áp lực tâm lý như khối lượng công việc lớn, điều kiện làm việc chưa tối ưu, áp lực từ phụ huynh và thách thức trong quản lý lớp học. Những yếu tố này ảnh hưởng tiêu cực đến cảm nhận hạnh phúc của họ.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm tìm hiểu thực trạng vốn tâm lý và cảm nhận hạnh phúc của giáo viên tại Hà Nội và tỉnh Hoà Bình trong giai đoạn từ tháng 03/2022 đến tháng 10/2023. Nghiên cứu khảo sát 249 giáo viên từ các trường tiểu học, trung học cơ sở, trung học phổ thông và trung tâm giáo dục thường xuyên, phân bố ở ba khu vực: nông thôn (42,2%), thành thị (34,5%) và vùng núi (23,3%). Qua đó, nghiên cứu xác định mối liên hệ giữa vốn tâm lý và cảm nhận hạnh phúc của giáo viên, đồng thời đề xuất các giải pháp nâng cao chỉ số hạnh phúc nghề nghiệp.

Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp dữ liệu thực tiễn về vốn tâm lý và cảm nhận hạnh phúc của giáo viên Việt Nam, góp phần bổ sung vào kho tàng nghiên cứu tâm lý giáo dục trong nước. Kết quả nghiên cứu cũng hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục và các cơ quan chức năng xây dựng chính sách, chương trình hỗ trợ nhằm cải thiện sức khỏe tâm lý và nâng cao chất lượng cuộc sống nghề nghiệp của giáo viên, từ đó thúc đẩy sự phát triển bền vững của ngành giáo dục.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết vốn tâm lý tích cực và lý thuyết cảm nhận hạnh phúc chủ quan.

  1. Lý thuyết vốn tâm lý tích cực (Psychological Capital - PsyCap) do Luthans và cộng sự phát triển, bao gồm bốn thành phần chính: sự tự tin (self-efficacy), sự hi vọng (hope), sự lạc quan (optimism) và sự kiên cường (resiliency). Vốn tâm lý được xem là nguồn lực tâm lý tích cực giúp cá nhân vượt qua khó khăn, duy trì động lực và đạt hiệu quả công việc cao hơn.

  2. Lý thuyết cảm nhận hạnh phúc chủ quan của Corey Lee M. Keyes, phân chia cảm nhận hạnh phúc thành ba thành tố: hạnh phúc cảm xúc (emotional well-being), hạnh phúc tâm lý (psychological well-being) và hạnh phúc xã hội (social well-being). Cảm nhận hạnh phúc được hiểu là sự tự nhận thức và đánh giá chủ quan của cá nhân về mức độ hài lòng trong cuộc sống và các chức năng tâm lý, xã hội.

Các khái niệm chuyên ngành được sử dụng bao gồm: vốn tâm lý, cảm nhận hạnh phúc, sự tự tin năng lực bản thân, sự hi vọng, sự lạc quan, sự kiên cường, hạnh phúc cảm xúc, hạnh phúc tâm lý, hạnh phúc xã hội và giáo viên.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp phân tích tài liệu, khảo sát bằng bảng hỏi và phân tích thống kê toán học.

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu chính thu thập từ 249 giáo viên đang giảng dạy tại các trường tiểu học, trung học cơ sở, trung học phổ thông và trung tâm giáo dục thường xuyên ở Hà Nội và Hoà Bình. Mẫu được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có phân tầng nhằm đảm bảo tính đại diện cho các nhóm giáo viên theo giới tính, độ tuổi, thâm niên, khu vực sinh sống.

  • Công cụ khảo sát: Sử dụng bảng hỏi vốn tâm lý (Psychological Capital Questionnaire - PCQ-24) gồm 30 mục đo bốn khía cạnh vốn tâm lý với thang Likert 5 điểm, và thang đo cảm nhận hạnh phúc (Mental Health Continuum - Short Form, MHC-SF) gồm 14 mục đánh giá ba thành tố hạnh phúc với thang 6 mức độ.

  • Phương pháp phân tích: Dữ liệu được xử lý bằng phần mềm SPSS phiên bản 26. Các kỹ thuật phân tích bao gồm thống kê mô tả (mean, độ lệch chuẩn), kiểm định T-Test, One-Way ANOVA để so sánh sự khác biệt giữa các nhóm, phân tích tương quan Pearson để xác định mối liên hệ giữa các biến, và phân tích hồi quy đa biến để đánh giá mức độ dự đoán của vốn tâm lý đối với cảm nhận hạnh phúc.

  • Timeline nghiên cứu: Tiến hành khảo sát từ tháng 03/2022 đến tháng 10/2023, bao gồm giai đoạn chuẩn bị, thu thập dữ liệu, xử lý và phân tích kết quả.

Độ tin cậy của các thang đo được kiểm định qua hệ số Cronbach’s Alpha đều đạt trên 0,6, đảm bảo tính nhất quán nội tại của các thang đo.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng vốn tâm lý của giáo viên: Điểm trung bình vốn tâm lý của giáo viên là khoảng 3,41 trên thang 5, thể hiện mức độ trung bình khá. Trong đó, sự tự tin đạt trung bình 3,5; sự hi vọng 3,4; sự kiên cường 3,3; và sự lạc quan 3,4. Giáo viên ở khu vực thành thị có vốn tâm lý cao hơn so với khu vực nông thôn và vùng núi, với sự khác biệt có ý nghĩa thống kê (p < 0,05).

  2. Thực trạng cảm nhận hạnh phúc của giáo viên: Điểm trung bình cảm nhận hạnh phúc là khoảng 4,0 trên thang 6, thuộc mức trung bình khá. Hạnh phúc cảm xúc đạt 4,1; hạnh phúc tâm lý 3,9; hạnh phúc xã hội 4,0. Giáo viên có thâm niên trên 10 năm có mức cảm nhận hạnh phúc cao hơn nhóm thâm niên dưới 10 năm (p < 0,05).

  3. Mối liên hệ giữa vốn tâm lý và cảm nhận hạnh phúc: Phân tích tương quan cho thấy vốn tâm lý có mối tương quan tích cực và có ý nghĩa thống kê với cảm nhận hạnh phúc (r = 0,62, p < 0,01). Các thành phần vốn tâm lý như sự tự tin, sự hi vọng, sự kiên cường và sự lạc quan đều có tương quan dương mạnh với các thành tố hạnh phúc cảm xúc, tâm lý và xã hội.

  4. Khả năng dự đoán cảm nhận hạnh phúc: Phân tích hồi quy đa biến cho thấy vốn tâm lý giải thích khoảng 38% biến thiên của cảm nhận hạnh phúc (R² = 0,38, p < 0,01). Trong đó, sự tự tin và sự kiên cường là hai yếu tố có tác động dự đoán mạnh nhất đến cảm nhận hạnh phúc của giáo viên.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu quốc tế cho thấy vốn tâm lý là nguồn lực quan trọng giúp giáo viên duy trì trạng thái tinh thần tích cực và cảm nhận hạnh phúc trong công việc. Sự tự tin và kiên cường giúp giáo viên vượt qua áp lực nghề nghiệp, từ đó tăng cường sự hài lòng và cam kết với nghề. Mức vốn tâm lý và cảm nhận hạnh phúc cao hơn ở giáo viên thành thị có thể do điều kiện làm việc và hỗ trợ tốt hơn so với vùng nông thôn và vùng núi.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này bổ sung bằng chứng về vai trò trung gian của vốn tâm lý trong việc nâng cao cảm nhận hạnh phúc nghề nghiệp của giáo viên. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố điểm trung bình vốn tâm lý và cảm nhận hạnh phúc theo khu vực, cũng như bảng hồi quy đa biến thể hiện mức độ ảnh hưởng của từng thành phần vốn tâm lý.

Những phát hiện này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phát triển vốn tâm lý trong các chương trình đào tạo và hỗ trợ giáo viên nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống nghề nghiệp và hiệu quả giảng dạy.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo và phát triển vốn tâm lý cho giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn, hội thảo về kỹ năng tự tin, kiên cường và lạc quan trong công việc, nhằm nâng cao năng lực tâm lý tích cực. Thời gian thực hiện: trong vòng 12 tháng tới. Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trung tâm đào tạo tâm lý.

  2. Xây dựng môi trường làm việc hỗ trợ và thân thiện: Cải thiện điều kiện làm việc, tăng cường sự hỗ trợ từ ban giám hiệu và đồng nghiệp, tạo không gian giao tiếp tích cực để giáo viên cảm thấy được tôn trọng và đồng hành. Mục tiêu: nâng cao điểm cảm nhận hạnh phúc ít nhất 10% trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu các trường học.

  3. Phát triển chương trình tư vấn tâm lý nghề nghiệp: Cung cấp dịch vụ tư vấn, hỗ trợ tâm lý cho giáo viên nhằm giảm áp lực, căng thẳng và tăng cường sự kiên cường. Thời gian triển khai: 6 tháng đầu năm 2024. Chủ thể thực hiện: Phòng Tư vấn tâm lý giáo dục thuộc các trường đại học và trung tâm chuyên môn.

  4. Khuyến khích sự tham gia của giáo viên trong các hoạt động phát triển nghề nghiệp: Tạo điều kiện cho giáo viên tham gia các hoạt động nâng cao kỹ năng, giao lưu chia sẻ kinh nghiệm để tăng sự gắn kết và cảm nhận hạnh phúc nghề nghiệp. Mục tiêu: tăng tỷ lệ tham gia hoạt động chuyên môn lên 20% trong năm học tới. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu và các tổ chức công đoàn giáo dục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý giáo dục: Có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách hỗ trợ phát triển vốn tâm lý và nâng cao hạnh phúc nghề nghiệp cho giáo viên, từ đó cải thiện chất lượng giáo dục.

  2. Giáo viên các cấp học: Tham khảo để hiểu rõ hơn về vai trò của vốn tâm lý trong công việc, từ đó chủ động phát triển các kỹ năng tâm lý tích cực nhằm nâng cao sự hài lòng và hiệu quả giảng dạy.

  3. Nhà nghiên cứu tâm lý giáo dục: Sử dụng luận văn làm cơ sở tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo về mối quan hệ giữa vốn tâm lý và cảm nhận hạnh phúc trong môi trường giáo dục Việt Nam.

  4. Các tổ chức đào tạo và tư vấn giáo dục: Áp dụng các kết quả nghiên cứu để thiết kế chương trình đào tạo, tư vấn tâm lý phù hợp nhằm hỗ trợ giáo viên phát triển vốn tâm lý và nâng cao chất lượng cuộc sống nghề nghiệp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Vốn tâm lý là gì và tại sao nó quan trọng với giáo viên?
    Vốn tâm lý là nguồn lực tâm lý tích cực gồm sự tự tin, hi vọng, lạc quan và kiên cường. Nó giúp giáo viên vượt qua áp lực công việc, duy trì động lực và nâng cao hiệu quả giảng dạy, từ đó cải thiện cảm nhận hạnh phúc nghề nghiệp.

  2. Cảm nhận hạnh phúc của giáo viên được đo lường như thế nào?
    Cảm nhận hạnh phúc được đánh giá qua ba thành tố: hạnh phúc cảm xúc, hạnh phúc tâm lý và hạnh phúc xã hội, sử dụng thang đo MHC-SF với các mức độ phản hồi về tần suất trải nghiệm các trạng thái tích cực trong tháng qua.

  3. Mối liên hệ giữa vốn tâm lý và cảm nhận hạnh phúc của giáo viên ra sao?
    Nghiên cứu cho thấy vốn tâm lý có mối tương quan tích cực và có ý nghĩa thống kê với cảm nhận hạnh phúc. Vốn tâm lý dự đoán được khoảng 38% biến thiên của cảm nhận hạnh phúc, đặc biệt sự tự tin và kiên cường đóng vai trò quan trọng.

  4. Có sự khác biệt về vốn tâm lý và cảm nhận hạnh phúc giữa các nhóm giáo viên không?
    Có. Giáo viên ở khu vực thành thị và có thâm niên công tác trên 10 năm thường có mức vốn tâm lý và cảm nhận hạnh phúc cao hơn so với giáo viên ở vùng nông thôn, vùng núi và nhóm thâm niên thấp hơn.

  5. Làm thế nào để nâng cao cảm nhận hạnh phúc của giáo viên dựa trên kết quả nghiên cứu?
    Có thể nâng cao bằng cách phát triển vốn tâm lý thông qua đào tạo kỹ năng tự tin, kiên cường, tạo môi trường làm việc hỗ trợ, cung cấp dịch vụ tư vấn tâm lý và khuyến khích giáo viên tham gia các hoạt động phát triển nghề nghiệp.

Kết luận

  • Vốn tâm lý của giáo viên tại Hà Nội và Hoà Bình ở mức trung bình khá, với sự tự tin và kiên cường là những thành phần nổi bật.
  • Cảm nhận hạnh phúc của giáo viên cũng đạt mức trung bình khá, phản ánh sự hài lòng về mặt cảm xúc, tâm lý và xã hội trong công việc.
  • Có mối liên hệ tích cực và có ý nghĩa thống kê giữa vốn tâm lý và cảm nhận hạnh phúc, vốn tâm lý dự đoán được phần lớn sự biến thiên của cảm nhận hạnh phúc.
  • Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để đề xuất các giải pháp nâng cao vốn tâm lý và cảm nhận hạnh phúc cho giáo viên, góp phần cải thiện chất lượng giáo dục.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các chương trình đào tạo vốn tâm lý, xây dựng môi trường làm việc tích cực và phát triển dịch vụ tư vấn tâm lý cho giáo viên.

Hành động ngay hôm nay: Các nhà quản lý giáo dục và các cơ sở đào tạo cần phối hợp triển khai các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao vốn tâm lý và cảm nhận hạnh phúc cho giáo viên, góp phần xây dựng “Trường học hạnh phúc” bền vững.