I. Tổng Quan Lý Thuyết Quan Hệ Quốc Tế và Trật Tự Toàn Cầu
Vào đầu thiên niên kỷ, việc xác định quỹ đạo của quan hệ quốc tế đương đại trở nên vô cùng phức tạp. Liệu thế giới có trật tự hơn so với thời Chiến tranh Lạnh? Chúng ta đang tiến tới một kỷ nguyên tân tự do với thị trường tự do và quản trị toàn cầu, hay đang trên bờ vực sụp đổ vào một thời kỳ Trung Cổ mới? Những câu hỏi này đã thống trị lý thuyết quan hệ quốc tế trong những năm 1980 và 1990, nhưng chúng bắt nguồn từ những câu hỏi lâu đời hơn về cách nghiên cứu quan hệ quốc tế và các khuôn khổ được tạo ra bởi các phương pháp luận khác nhau. Cuốn sách này cung cấp một cách giải thích và phê bình về các khía cạnh phương pháp luận và nội dung của lý thuyết quan hệ quốc tế, nhấn mạnh rằng lý thuyết quan hệ quốc tế đã tách rời khỏi các mối quan tâm của lý thuyết chính trị. Theo Rengger, "International Relations theory has separated itself from the concerns of political theory more generally at considerable cost to each."
1.1. Sự phát triển của hệ thống quốc tế từ Chiến tranh Lạnh
Sự sụp đổ của Bức tường Berlin đánh dấu một bước ngoặt lớn trong hệ thống quốc tế. Các câu hỏi về trật tự toàn cầu và vai trò của các cường quốc trỗi dậy trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Những thay đổi này đặt ra thách thức cho các lý thuyết quan hệ quốc tế truyền thống và đòi hỏi các cách tiếp cận mới để hiểu và dự đoán diễn biến của chính trị quốc tế. Sự trỗi dậy của chủ nghĩa bảo hộ và sự suy yếu của các thể chế đa phương là những xu hướng đáng lo ngại.
1.2. Mối liên hệ giữa lý thuyết chính trị và quan hệ quốc tế
Mối liên kết giữa lý thuyết chính trị và quan hệ quốc tế ngày càng trở nên quan trọng. Các nhà lý thuyết chính trị cần xem xét tác động của toàn cầu hóa và hệ thống quốc tế đối với chính trị trong nước. Ngược lại, các nhà nghiên cứu quan hệ quốc tế cần hiểu rõ hơn về các giá trị và chuẩn mực chính trị chi phối hành vi của các quốc gia. Cần phải tái thiết lập mối quan hệ giữa hai lĩnh vực để giải quyết các vấn đề phức tạp của trật tự toàn cầu.
1.3. Vấn đề trật tự trong chính trị quốc tế đương đại
Vấn đề trật tự vẫn là một câu hỏi trung tâm trong chính trị quốc tế. Cuốn sách của Rengger đề xuất rằng lý thuyết quan hệ quốc tế thế kỷ 20 đã áp dụng hai cách tiếp cận rộng rãi: tìm cách "quản lý" trật tự và tìm cách "kết thúc" vấn đề trật tự. Các phản ứng đối với vấn đề trật tự nhấn mạnh vào 'cân bằng', 'xã hội' và 'thể chế', trong khi những phản ứng khác tập trung vào 'giải phóng' và 'giới hạn'. Sự phân chia này cho thấy một cuộc tranh luận liên tục về bản chất của trật tự toàn cầu.
II. Thách Thức Bất ổn và Xung đột trong Trật Tự Toàn Cầu Mới
Thế kỷ 21 chứng kiến sự gia tăng của các thách thức đối với trật tự toàn cầu. Sự trỗi dậy của các cường quốc mới, sự gia tăng của chủ nghĩa khủng bố, và các vấn đề toàn cầu hóa như biến đổi khí hậu và dịch bệnh đe dọa sự ổn định của hệ thống quốc tế. Các lý thuyết truyền thống về an ninh quốc tế và hợp tác quốc tế dường như không còn đủ sức để giải quyết những thách thức này. Cần có những cách tiếp cận mới, sáng tạo hơn để duy trì hòa bình và an ninh trong một thế giới ngày càng phức tạp.
2.1. Sự trỗi dậy của các cường quốc mới và sự thay đổi cấu trúc hệ thống
Sự trỗi dậy của Trung Quốc, Ấn Độ và các quốc gia khác đang làm thay đổi cấu trúc hệ thống quốc tế. Mô hình đơn cực hoặc lưỡng cực đang nhường chỗ cho một thế giới đa cực, nơi các cường quốc khác nhau cạnh tranh và hợp tác với nhau. Sự thay đổi này tạo ra cả cơ hội và rủi ro, đòi hỏi các quốc gia phải điều chỉnh chính sách đối ngoại của mình để thích ứng với một môi trường quốc tế mới. Điều này cũng làm dấy lên các câu hỏi về sự phân phối quyền lực cứng và quyền lực mềm.
2.2. Khủng bố quốc tế và các mối đe dọa phi truyền thống
Khủng bố quốc tế và các mối đe dọa phi truyền thống như biến đổi khí hậu, di cư, và dịch bệnh toàn cầu đang ngày càng trở nên nghiêm trọng. Những thách thức này vượt qua biên giới quốc gia và đòi hỏi sự hợp tác quốc tế để giải quyết. Các tổ chức quốc tế đóng một vai trò quan trọng trong việc điều phối các nỗ lực toàn cầu để chống lại khủng bố và giải quyết các vấn đề toàn cầu.
2.3. Các vấn đề toàn cầu hóa Bất bình đẳng và phát triển bền vững
Toàn cầu hóa đã mang lại nhiều lợi ích, nhưng cũng gây ra các vấn đề như bất bình đẳng và nghèo đói. Để đảm bảo rằng toàn cầu hóa mang lại lợi ích cho tất cả mọi người, cần phải có các chính sách để thúc đẩy phát triển bền vững và giảm thiểu bất bình đẳng. Điều này đòi hỏi sự thay đổi trong cách chúng ta tiếp cận kinh tế chính trị quốc tế và chính sách đối ngoại.
III. Phương Pháp Tiếp Cận Chủ Nghĩa Hiện Thực và Trật Tự Toàn Cầu
Chủ nghĩa hiện thực (Realism) vẫn là một trong những lý thuyết quan trọng nhất trong quan hệ quốc tế. Chủ nghĩa này nhấn mạnh vai trò của quyền lực và lợi ích quốc gia trong việc định hình hành vi của các quốc gia. Theo chủ nghĩa hiện thực, hệ thống quốc tế là một môi trường vô chính phủ, nơi các quốc gia phải tự bảo vệ mình. Tuy nhiên, chủ nghĩa hiện thực cũng công nhận rằng cân bằng quyền lực và hợp tác quốc tế có thể góp phần duy trì trật tự.
3.1. Vai trò của quyền lực và lợi ích quốc gia trong quan hệ quốc tế
Chủ nghĩa hiện thực xem quyền lực và lợi ích quốc gia là động lực chính thúc đẩy hành vi của các quốc gia. Các quốc gia tìm cách tối đa hóa quyền lực của mình để bảo vệ chủ quyền quốc gia và thúc đẩy lợi ích của mình. Điều này có thể dẫn đến cạnh tranh và xung đột, nhưng cũng có thể dẫn đến hợp tác khi các quốc gia nhận thấy rằng lợi ích của họ trùng khớp.
3.2. Cân bằng quyền lực và vai trò của nó trong duy trì trật tự
Cân bằng quyền lực là một khái niệm quan trọng trong chủ nghĩa hiện thực. Khi các cường quốc có sức mạnh tương đương, họ có ít khả năng tấn công lẫn nhau. Các quốc gia có thể sử dụng quyền lực cứng và quyền lực mềm để duy trì cân bằng quyền lực và ngăn chặn sự thống trị của bất kỳ quốc gia nào.
3.3. Hạn chế của chủ nghĩa hiện thực trong bối cảnh toàn cầu hóa
Trong bối cảnh toàn cầu hóa, chủ nghĩa hiện thực gặp phải một số hạn chế. Các vấn đề toàn cầu như biến đổi khí hậu và khủng bố quốc tế không thể được giải quyết chỉ bằng cách tập trung vào quyền lực và lợi ích quốc gia. Cần có sự hợp tác quốc tế và các giải pháp toàn cầu để giải quyết những thách thức này. Chủ nghĩa hiện thực đôi khi bỏ qua vai trò của các tổ chức quốc tế và chủ thể phi nhà nước.
IV. Phương Pháp Tiếp Cận Chủ Nghĩa Tự Do và Hợp Tác Quốc Tế
Chủ nghĩa tự do (Liberalism) nhấn mạnh vai trò của hợp tác quốc tế, luật quốc tế, và các tổ chức quốc tế trong việc thúc đẩy hòa bình và thịnh vượng. Chủ nghĩa tự do tin rằng các quốc gia có thể vượt qua các rào cản chủ quyền quốc gia để hợp tác với nhau trong các vấn đề chung. Các tổ chức quốc tế như Liên Hợp Quốc đóng một vai trò quan trọng trong việc tạo điều kiện cho hợp tác và giải quyết xung đột.
4.1. Vai trò của luật quốc tế và các tổ chức quốc tế
Luật quốc tế và các tổ chức quốc tế tạo ra một khuôn khổ cho hợp tác giữa các quốc gia. Luật quốc tế quy định hành vi của các quốc gia và giải quyết các tranh chấp. Các tổ chức quốc tế cung cấp một diễn đàn cho các quốc gia để thảo luận các vấn đề chung và tìm kiếm các giải pháp. Tuy nhiên, luật quốc tế và các tổ chức quốc tế có thể bị hạn chế bởi sự thiếu hụt quyền lực và sự không sẵn lòng của các quốc gia để tuân thủ.
4.2. Toàn cầu hóa kinh tế và thúc đẩy hòa bình
Chủ nghĩa tự do tin rằng toàn cầu hóa kinh tế có thể thúc đẩy hòa bình bằng cách tạo ra sự phụ thuộc lẫn nhau giữa các quốc gia. Khi các quốc gia phụ thuộc lẫn nhau về thương mại và đầu tư, họ có ít khả năng tham gia vào chiến tranh. Tuy nhiên, toàn cầu hóa kinh tế cũng có thể tạo ra bất bình đẳng và xung đột nếu không được quản lý một cách thích hợp.
4.3. Can thiệp nhân đạo và trách nhiệm bảo vệ R2P
Chủ nghĩa tự do ủng hộ can thiệp nhân đạo để bảo vệ dân thường khỏi diệt chủng, tội ác chiến tranh, tội ác chống lại loài người, và thanh lọc sắc tộc. Trách nhiệm bảo vệ (R2P) là một nguyên tắc quốc tế quy định rằng các quốc gia có trách nhiệm bảo vệ dân số của mình, và nếu họ không thể hoặc không muốn làm như vậy, cộng đồng quốc tế có trách nhiệm can thiệp. Tuy nhiên, can thiệp nhân đạo có thể gây tranh cãi và cần phải được thực hiện một cách thận trọng.
V. Phương Pháp Tiếp Cận Chủ Nghĩa Kiến Tạo và Trật Tự Toàn Cầu
Chủ nghĩa kiến tạo (Constructivism) nhấn mạnh vai trò của ý tưởng, chuẩn mực, và bản sắc trong việc định hình quan hệ quốc tế. Chủ nghĩa này cho rằng trật tự toàn cầu không phải là một thực tế khách quan, mà là một sản phẩm của sự tương tác xã hội giữa các quốc gia. Các chuẩn mực và bản sắc chung có thể thúc đẩy hợp tác quốc tế và giảm thiểu xung đột.
5.1. Vai trò của ý tưởng và chuẩn mực trong định hình chính sách
Chủ nghĩa kiến tạo cho rằng ý tưởng và chuẩn mực đóng một vai trò quan trọng trong việc định hình chính sách đối ngoại của các quốc gia. Các quốc gia hành xử theo cách phù hợp với ý tưởng và chuẩn mực của họ. Thay đổi ý tưởng và chuẩn mực có thể dẫn đến thay đổi trong hành vi của các quốc gia.
5.2. Bản sắc quốc gia và quan hệ quốc tế
Bản sắc quốc gia là một yếu tố quan trọng trong quan hệ quốc tế. Các quốc gia có bản sắc khác nhau có thể có các lợi ích và giá trị khác nhau, điều này có thể dẫn đến xung đột hoặc hợp tác. Xây dựng bản sắc chung có thể thúc đẩy hợp tác quốc tế.
5.3. Mối quan hệ giữa chủ nghĩa kiến tạo và các lý thuyết khác
Chủ nghĩa kiến tạo có thể được kết hợp với các lý thuyết khác trong quan hệ quốc tế. Ví dụ, chủ nghĩa hiện thực và chủ nghĩa kiến tạo có thể được sử dụng để giải thích cách các quốc gia theo đuổi quyền lực trong khi vẫn bị ảnh hưởng bởi ý tưởng và chuẩn mực.
VI. Tương Lai Hướng Tới Một Trật Tự Toàn Cầu Công Bằng và Bền Vững
Tương lai của trật tự toàn cầu phụ thuộc vào khả năng của các quốc gia để hợp tác với nhau trong việc giải quyết các vấn đề chung. Cần phải xây dựng một trật tự toàn cầu công bằng và bền vững, nơi tất cả các quốc gia đều có thể hưởng lợi từ toàn cầu hóa và nơi các vấn đề toàn cầu được giải quyết một cách hiệu quả. Điều này đòi hỏi sự thay đổi trong cách chúng ta suy nghĩ về quan hệ quốc tế và cách chúng ta tiếp cận các vấn đề toàn cầu.
6.1. Vai trò của các chủ thể phi nhà nước
Các chủ thể phi nhà nước như các tổ chức phi chính phủ (NGOs) và các công ty đa quốc gia (MNCs) ngày càng đóng một vai trò quan trọng trong quan hệ quốc tế. Các NGOs có thể giúp giải quyết các vấn đề toàn cầu và thúc đẩy phát triển. Các MNCs có thể thúc đẩy toàn cầu hóa kinh tế, nhưng cũng có thể gây ra các vấn đề về lao động và môi trường.
6.2. Ảnh hưởng của công nghệ đến quan hệ quốc tế
Công nghệ đang thay đổi quan hệ quốc tế theo những cách sâu sắc. Internet và mạng xã hội cho phép mọi người kết nối với nhau từ khắp nơi trên thế giới và chia sẻ thông tin. Điều này có thể thúc đẩy hợp tác, nhưng cũng có thể tạo ra các vấn đề về an ninh mạng và thông tin sai lệch.
6.3. Hướng tới một hệ thống đa phương hiệu quả hơn
Để giải quyết các vấn đề toàn cầu một cách hiệu quả, cần phải có một hệ thống đa phương mạnh mẽ. Liên Hợp Quốc cần được cải tổ để trở nên hiệu quả hơn và đại diện hơn. Các quốc gia cần phải cam kết ủng hộ luật quốc tế và các tổ chức quốc tế. Một hệ thống đa phương hiệu quả là điều cần thiết để duy trì hòa bình và thịnh vượng trong một thế giới ngày càng phức tạp.
