Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn từ năm 1858 đến 1945, Nam Kỳ trải qua sự biến đổi sâu sắc dưới sự cai trị của thực dân Pháp, đồng thời hình thành và phát triển hệ thống lưu trữ hiện đại đầu tiên tại Việt Nam. Khoảng 2.400 mét giá tài liệu thuộc phông Phủ Thống đốc Nam Kỳ được bảo quản tại Trung tâm Lưu trữ quốc gia II là minh chứng cho khối lượng tài liệu đồ sộ và giá trị lịch sử to lớn của lưu trữ Nam Kỳ thời thuộc Pháp. Nghiên cứu này tập trung phân tích quá trình hình thành, tổ chức, nhân sự và hoạt động nghiệp vụ lưu trữ của chính quyền thuộc địa Pháp tại Nam Kỳ, nhằm làm rõ vai trò và giá trị của hệ thống lưu trữ này trong lịch sử lưu trữ Việt Nam.

Mục tiêu cụ thể của luận văn là mô tả bối cảnh lịch sử, tổng hợp hệ thống văn bản quản lý lưu trữ, đánh giá thực trạng hoạt động lưu trữ và đề xuất bài học kinh nghiệm cho nền lưu trữ hiện đại. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại Nam Kỳ trong giai đoạn 1858-1945, giai đoạn đánh dấu sự thiết lập nền hành chính thuộc địa Pháp và sự phát triển công tác lưu trữ. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp một bức tranh toàn cảnh về lưu trữ Nam Kỳ, góp phần bổ sung kiến thức chuyên môn, nghiệp vụ lưu trữ và làm cơ sở so sánh với các giai đoạn khác trong lịch sử lưu trữ Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng quan điểm duy vật biện chứng và duy vật lịch sử để phân tích sự hình thành và phát triển lưu trữ Nam Kỳ trong bối cảnh lịch sử và chính trị thuộc địa. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  • Lý thuyết quản lý lưu trữ hiện đại: tập trung vào các khái niệm về tài liệu lưu trữ, công tác lưu trữ, tổ chức và nghiệp vụ lưu trữ, dựa trên các quy định pháp luật lưu trữ của Pháp và Việt Nam.
  • Lý thuyết lịch sử xã hội: phân tích ảnh hưởng của bối cảnh lịch sử, chính trị, kinh tế và xã hội đến sự phát triển của lưu trữ Nam Kỳ, đặc biệt là sự giao thoa giữa nền phong kiến nhà Nguyễn và nền văn minh phương Tây.

Các khái niệm chính bao gồm: tài liệu lưu trữ, công tác lưu trữ, kho lưu trữ, tổ chức lưu trữ, nhân sự lưu trữ và nghiệp vụ lưu trữ.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp liên ngành lưu trữ - lịch sử kết hợp với các phương pháp sau:

  • Phương pháp thu thập và xử lý thông tin: khai thác các văn bản pháp luật, nghị định, báo cáo hoạt động lưu trữ, tài liệu lưu trữ tại Trung tâm Lưu trữ quốc gia II và các nguồn tư liệu thứ cấp.
  • Phương pháp thống kê: tổng hợp số liệu về khối lượng tài liệu, nhân sự và hoạt động nghiệp vụ lưu trữ để đánh giá thực trạng.
  • Phương pháp phân tích và so sánh: so sánh các giai đoạn phát triển lưu trữ, phân tích ảnh hưởng của các chính sách và tổ chức bộ máy hành chính đến công tác lưu trữ.
  • Phương pháp logic: tìm ra bản chất, quy luật vận động và phát triển của công tác lưu trữ trong bối cảnh lịch sử thuộc địa.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ tài liệu lưu trữ và văn bản quản lý liên quan đến lưu trữ Nam Kỳ giai đoạn 1858-1945, nhân sự lưu trữ và các báo cáo nghiệp vụ. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm 2017 đến 2019, với các giai đoạn thu thập tư liệu, phân tích và tổng hợp kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Quá trình xây dựng văn bản quản lý lưu trữ: Từ năm 1868 đến 1918, chính quyền Pháp ban hành nhiều văn bản quan trọng như quyết định số 134 (1868), sắc lệnh số 128 (1873), nghị định 26/04/1909 và nghị định 29/11/1917, 26/12/1918. Các văn bản này thiết lập cơ sở pháp lý cho tổ chức lưu trữ, quy định về cơ sở vật chất, nhân sự và nghiệp vụ lưu trữ. Ví dụ, nghị định 26/04/1909 quy định rõ về tổ chức kho lưu trữ Nam Kỳ và chế độ khai thác tài liệu.

  2. Tổ chức lưu trữ và nhân sự: Trước 1909, lưu trữ Nam Kỳ chưa có cơ quan chuyên trách, nhân sự lưu trữ chỉ là kiêm nhiệm. Sau khi thành lập Sở Lưu trữ Nam Kỳ năm 1909 và Nha Lưu trữ và Thư viện Đông Dương năm 1917, tổ chức lưu trữ được củng cố với cơ cấu rõ ràng, nhân sự được phân chia theo ngạch bậc, có chế độ đào tạo và nâng bậc. Từ năm 1930 đến 1945, có 214 nhân viên được cấp chứng chỉ lưu trữ, trong đó 48 người làm việc tại Nam Kỳ, chiếm khoảng 22%.

  3. Hoạt động nghiệp vụ lưu trữ: Công tác nghiệp vụ bao gồm thu thập, phân loại, bảo quản và khai thác tài liệu được thực hiện theo các quy định thống nhất từ năm 1917. Trước đó, tài liệu lưu trữ bị xếp đặt lộn xộn, hư hỏng do khí hậu và thiếu nhân sự chuyên môn. Việc thành lập kho lưu trữ chuyên dụng và áp dụng phương pháp khoa học đã cải thiện đáng kể tình trạng này.

  4. Giá trị và vai trò của lưu trữ Nam Kỳ: Lưu trữ Nam Kỳ là hệ thống lưu trữ hiện đại đầu tiên tại Việt Nam, giữ vai trò quan trọng trong quản lý hành chính thuộc địa và là nguồn sử liệu quý giá cho nghiên cứu lịch sử, xã hội, kinh tế. Khối tài liệu khoảng 2.400 mét giá tại phông Phủ Thống đốc Nam Kỳ phản ánh toàn diện các mặt đời sống xã hội thời kỳ thuộc địa.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của sự phát triển lưu trữ Nam Kỳ gắn liền với nhu cầu quản lý hành chính của chính quyền thực dân Pháp, đặc biệt khi Nam Kỳ là trung tâm kinh tế, văn hóa và chính trị của Đông Dương. So với Bắc Kỳ và Trung Kỳ, Nam Kỳ có hệ thống lưu trữ phát triển sớm và hoàn chỉnh hơn do được tổ chức theo cấp quốc gia từ năm 1909.

So sánh với các nghiên cứu trước đây, luận văn đi sâu vào phân tích chi tiết về tổ chức, nhân sự và nghiệp vụ lưu trữ, bổ sung các số liệu cụ thể về nhân sự và hoạt động đào tạo, điều mà các công trình trước chưa đề cập đầy đủ. Việc trình bày dữ liệu qua biểu đồ số lượng nhân viên được cấp chứng chỉ theo năm và bảng phân loại ngạch bậc nhân sự giúp minh họa rõ nét sự phát triển nguồn nhân lực lưu trữ.

Ý nghĩa của kết quả nghiên cứu không chỉ nằm ở việc khẳng định vai trò lịch sử của lưu trữ Nam Kỳ mà còn cung cấp bài học kinh nghiệm quý giá về tổ chức, quản lý và đào tạo nhân sự lưu trữ cho nền lưu trữ hiện đại Việt Nam.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng hệ thống văn bản pháp lý đồng bộ về lưu trữ: Cần hoàn thiện và cập nhật các quy định pháp luật về lưu trữ, bảo đảm tính thống nhất và phù hợp với thực tiễn hiện đại, nhằm nâng cao hiệu quả quản lý tài liệu lưu trữ. Chủ thể thực hiện: Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch; thời gian: 2 năm.

  2. Tăng cường đào tạo và phát triển nguồn nhân lực lưu trữ: Mở rộng các chương trình đào tạo chuyên sâu về nghiệp vụ lưu trữ, áp dụng công nghệ mới trong quản lý tài liệu, nâng cao trình độ chuyên môn cho cán bộ lưu trữ. Chủ thể thực hiện: Các trường đại học, viện nghiên cứu; thời gian: 3 năm.

  3. Đầu tư cơ sở vật chất và công nghệ lưu trữ hiện đại: Xây dựng kho lưu trữ đạt chuẩn, ứng dụng kỹ thuật số hóa tài liệu để bảo quản lâu dài và thuận tiện khai thác. Chủ thể thực hiện: Cục Văn thư và Lưu trữ Nhà nước; thời gian: 5 năm.

  4. Phát huy giá trị tài liệu lưu trữ lịch sử Nam Kỳ: Tổ chức nghiên cứu, biên soạn, phổ biến các tài liệu lưu trữ thuộc địa nhằm phục vụ nghiên cứu khoa học và giáo dục lịch sử. Chủ thể thực hiện: Trung tâm Lưu trữ quốc gia II, các viện nghiên cứu lịch sử; thời gian: liên tục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà nghiên cứu lịch sử và lưu trữ học: Luận văn cung cấp dữ liệu và phân tích chi tiết về lưu trữ Nam Kỳ, giúp hiểu rõ hơn về lịch sử lưu trữ Việt Nam và Đông Dương.

  2. Cán bộ quản lý lưu trữ và thư viện: Tham khảo các bài học kinh nghiệm về tổ chức, nhân sự và nghiệp vụ lưu trữ để áp dụng vào công tác hiện đại.

  3. Sinh viên ngành lưu trữ học, quản trị văn phòng: Tài liệu tham khảo quý giá cho việc học tập và nghiên cứu chuyên sâu về lưu trữ trong bối cảnh lịch sử.

  4. Các cơ quan quản lý văn hóa, di sản: Hỗ trợ trong việc bảo tồn, phát huy giá trị tài liệu lưu trữ lịch sử, phục vụ công tác quản lý và phát triển văn hóa.

Câu hỏi thường gặp

  1. Lưu trữ Nam Kỳ thời thuộc Pháp có điểm gì đặc biệt?
    Lưu trữ Nam Kỳ là hệ thống lưu trữ hiện đại đầu tiên tại Việt Nam, được tổ chức theo cấp quốc gia từ năm 1909, với khối lượng tài liệu lớn và quy trình nghiệp vụ khoa học, phục vụ quản lý hành chính thuộc địa.

  2. Nhân sự lưu trữ được đào tạo như thế nào trong giai đoạn này?
    Từ năm 1930, Nha Lưu trữ và Thư viện Đông Dương tổ chức đào tạo tại chỗ cho nhân viên lưu trữ, cấp chứng chỉ sau khóa học 6 tháng, với 214 nhân viên được cấp chứng chỉ trong giai đoạn 1931-1945.

  3. Các văn bản pháp lý về lưu trữ được ban hành ra sao?
    Chính quyền Pháp ban hành nhiều văn bản như nghị định 26/04/1909, nghị định 29/11/1917 và 26/12/1918, quy định tổ chức, nhân sự và nghiệp vụ lưu trữ, tạo cơ sở pháp lý vững chắc cho công tác lưu trữ tại Nam Kỳ.

  4. Tài liệu lưu trữ Nam Kỳ có giá trị gì đối với nghiên cứu hiện nay?
    Khối tài liệu khoảng 2.400 mét giá phản ánh toàn diện các mặt đời sống xã hội, kinh tế, chính trị thời thuộc địa, là nguồn sử liệu quý giá cho nghiên cứu lịch sử và phát triển lưu trữ hiện đại.

  5. Những khó khăn trong công tác lưu trữ thời kỳ đầu là gì?
    Thiếu nhân sự chuyên môn, tài liệu xếp đặt lộn xộn, khí hậu ẩm ướt gây hư hỏng tài liệu, thiếu quy định pháp lý đồng bộ là những thách thức lớn trước khi có sự tổ chức chuyên nghiệp từ năm 1909.

Kết luận

  • Lưu trữ Nam Kỳ thời thuộc Pháp là hệ thống lưu trữ hiện đại đầu tiên tại Việt Nam, đóng vai trò quan trọng trong quản lý hành chính thuộc địa và nghiên cứu lịch sử.
  • Quá trình xây dựng văn bản pháp lý, tổ chức bộ máy và đào tạo nhân sự lưu trữ được phát triển bài bản từ năm 1868 đến 1945, với nhiều bước tiến quan trọng.
  • Hoạt động nghiệp vụ lưu trữ được chuẩn hóa, góp phần bảo quản và khai thác hiệu quả khối tài liệu đồ sộ, giá trị lịch sử cao.
  • Nghiên cứu cung cấp bài học kinh nghiệm quý giá cho công tác lưu trữ hiện đại, đặc biệt về tổ chức, quản lý và đào tạo nhân lực.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật, nâng cao đào tạo, đầu tư cơ sở vật chất và phát huy giá trị tài liệu lưu trữ nhằm phát triển nền lưu trữ Việt Nam trong tương lai.

Tiếp theo, các nhà nghiên cứu và cơ quan quản lý nên triển khai các đề xuất nhằm bảo tồn và phát huy giá trị tài liệu lưu trữ Nam Kỳ, đồng thời nâng cao năng lực công tác lưu trữ hiện đại. Hành động kịp thời sẽ góp phần bảo vệ di sản văn hóa quốc gia và phục vụ phát triển bền vững.