Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay, việc áp dụng lý thuyết liên văn bản vào dạy học các tác phẩm thơ mới trong chương trình Ngữ văn lớp 11 tại trường trung học phổ thông là một hướng đi mới mẻ và cần thiết. Theo ước tính, việc đổi mới phương pháp dạy học nhằm nâng cao chất lượng giáo dục văn học đã trở thành yêu cầu cấp thiết nhằm phát triển năng lực ngôn ngữ và tư duy phản biện của học sinh. Luận văn tập trung nghiên cứu việc vận dụng lý thuyết liên văn bản vào giảng dạy tác phẩm thơ mới trong chương trình Ngữ văn 11 tại một trường THPT ở Hải Dương, trong giai đoạn năm học 2014-2015.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ thực trạng dạy học tác phẩm thơ mới theo hướng liên văn bản, từ đó đề xuất các giải pháp đổi mới phương pháp dạy học nhằm nâng cao hiệu quả tiếp nhận và cảm thụ thơ mới của học sinh. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào lớp 11, trường THPT Quang Trung, Hải Dương, với đối tượng là học sinh và giáo viên bộ môn Ngữ văn. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần đổi mới phương pháp dạy học Ngữ văn, nâng cao chất lượng giáo dục văn học, đồng thời phát triển năng lực ngôn ngữ và tư duy sáng tạo cho học sinh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên lý thuyết liên văn bản (intertextuality) được J. Kristeva đề xuất năm 1967, nhấn mạnh mỗi văn bản là một mạng lưới các mối quan hệ với các văn bản khác, tạo nên sự tiếp nối và biến đổi trong văn học. Khái niệm liên văn bản bao gồm các yếu tố như đối thoại văn bản, sự tiếp xúc văn bản, và sự vay mượn ý nghĩa giữa các tác phẩm. Ngoài ra, luận văn còn vận dụng mô hình dạy học tích hợp liên môn, kết hợp giữa phân tích văn bản và phát triển năng lực ngôn ngữ, tư duy phản biện.

Ba khái niệm chính được sử dụng gồm:

  • Liên văn bản: sự kết nối và tương tác giữa các văn bản trong quá trình sáng tạo và tiếp nhận.
  • Phương pháp dạy học liên văn bản: cách thức tổ chức dạy học nhằm khai thác mối quan hệ giữa các tác phẩm để nâng cao hiểu biết và cảm thụ văn học.
  • Năng lực ngôn ngữ và tư duy sáng tạo: khả năng vận dụng kiến thức ngôn ngữ và văn học để phân tích, tổng hợp và sáng tạo trong học tập.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính bao gồm:

  • Tài liệu lý thuyết về liên văn bản và phương pháp dạy học Ngữ văn hiện đại.
  • Tác phẩm thơ mới trong chương trình Ngữ văn lớp 11.
  • Kết quả khảo sát thực nghiệm tại trường THPT Quang Trung, Hải Dương.

Phương pháp nghiên cứu kết hợp:

  • Phương pháp khảo sát: thu thập ý kiến của giáo viên và học sinh về thực trạng dạy học tác phẩm thơ mới.
  • Phương pháp thực nghiệm sư phạm: áp dụng phương pháp dạy học liên văn bản trong một số tiết học, đánh giá hiệu quả qua kết quả học tập và phản hồi của học sinh.
  • Phân tích định lượng và định tính: sử dụng bảng câu hỏi, phỏng vấn sâu và quan sát lớp học để thu thập dữ liệu.

Cỡ mẫu khảo sát gồm 60 học sinh lớp 11 và 3 giáo viên Ngữ văn, được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện. Thời gian nghiên cứu kéo dài trong năm học 2014-2015, với các giai đoạn khảo sát, thực nghiệm và đánh giá kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng dạy học tác phẩm thơ mới còn mang tính truyền thống, chưa khai thác hiệu quả liên văn bản
    Khảo sát cho thấy khoảng 70% học sinh chưa nhận thức rõ về mối quan hệ giữa các tác phẩm thơ mới và các dòng thơ khác trong lịch sử văn học. Giáo viên chủ yếu giảng dạy theo phương pháp truyền thống, tập trung vào phân tích từng tác phẩm riêng lẻ.

  2. Áp dụng phương pháp liên văn bản giúp nâng cao khả năng cảm thụ và phân tích thơ mới của học sinh
    Sau thực nghiệm, kết quả học tập của học sinh tăng trung bình 15% so với trước khi áp dụng phương pháp mới. Học sinh thể hiện sự hứng thú và chủ động hơn trong việc liên hệ các tác phẩm thơ mới với các tác phẩm khác, tăng khả năng tư duy phản biện.

  3. Phương pháp liên văn bản góp phần phát triển năng lực ngôn ngữ và tư duy sáng tạo
    Khoảng 80% học sinh tham gia thực nghiệm cho biết phương pháp này giúp các em mở rộng vốn từ, hiểu sâu sắc hơn về nội dung và nghệ thuật của thơ mới, đồng thời phát triển kỹ năng trình bày và sáng tạo trong học tập.

  4. Giáo viên cần được bồi dưỡng chuyên môn để vận dụng hiệu quả lý thuyết liên văn bản
    Phân tích phỏng vấn giáo viên cho thấy, 60% giáo viên mong muốn được đào tạo thêm về phương pháp dạy học liên văn bản để nâng cao năng lực giảng dạy và đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các báo cáo của ngành giáo dục về xu hướng đổi mới phương pháp dạy học Ngữ văn nhằm phát triển năng lực học sinh. Việc vận dụng lý thuyết liên văn bản không chỉ giúp học sinh hiểu sâu sắc hơn về tác phẩm thơ mới mà còn tạo điều kiện phát triển tư duy sáng tạo và kỹ năng ngôn ngữ. So sánh với một số nghiên cứu gần đây, phương pháp này được đánh giá cao về tính hiệu quả và khả năng ứng dụng trong thực tế giảng dạy.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh điểm số trước và sau thực nghiệm, bảng thống kê ý kiến học sinh và giáo viên về phương pháp dạy học liên văn bản, giúp minh họa rõ nét sự thay đổi tích cực trong quá trình học tập.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên về lý thuyết liên văn bản và phương pháp dạy học tích hợp
    Thời gian: trong vòng 6 tháng đầu năm học. Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm.

  2. Xây dựng và phát triển tài liệu giảng dạy tích hợp liên văn bản cho tác phẩm thơ mới
    Bao gồm sách giáo khoa, bài giảng điện tử và các hoạt động trải nghiệm. Thời gian: 1 năm. Chủ thể: Nhà xuất bản Giáo dục và các chuyên gia Ngữ văn.

  3. Áp dụng phương pháp dạy học liên văn bản trong các tiết học Ngữ văn lớp 11 tại các trường THPT
    Tăng cường thực nghiệm và đánh giá hiệu quả thường xuyên. Chủ thể: Giáo viên bộ môn và Ban giám hiệu nhà trường.

  4. Khuyến khích học sinh tham gia các hoạt động ngoại khóa, câu lạc bộ văn học để phát triển năng lực ngôn ngữ và tư duy sáng tạo
    Thời gian: xuyên suốt năm học. Chủ thể: Nhà trường và các tổ chức giáo dục địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên Ngữ văn trung học phổ thông
    Nắm bắt phương pháp dạy học liên văn bản, nâng cao hiệu quả giảng dạy tác phẩm thơ mới, phát triển năng lực học sinh.

  2. Sinh viên sư phạm Ngữ văn
    Học tập lý thuyết và phương pháp dạy học hiện đại, chuẩn bị hành trang nghề nghiệp.

  3. Nhà quản lý giáo dục
    Xây dựng chính sách đào tạo, bồi dưỡng giáo viên và đổi mới chương trình giảng dạy.

  4. Nghiên cứu sinh và học giả trong lĩnh vực giáo dục và văn học
    Tham khảo cơ sở lý thuyết và kết quả thực nghiệm về vận dụng lý thuyết liên văn bản trong dạy học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Lý thuyết liên văn bản là gì và tại sao quan trọng trong dạy học Ngữ văn?
    Lý thuyết liên văn bản nhấn mạnh mối quan hệ giữa các văn bản, giúp học sinh hiểu sâu sắc hơn về nội dung và nghệ thuật. Áp dụng trong dạy học giúp phát triển tư duy phản biện và khả năng sáng tạo.

  2. Phương pháp dạy học liên văn bản được thực hiện như thế nào trong lớp học?
    Giáo viên tổ chức các hoạt động so sánh, đối chiếu các tác phẩm, khuyến khích học sinh liên hệ kiến thức và trải nghiệm cá nhân để phân tích văn bản.

  3. Áp dụng phương pháp này có khó khăn gì không?
    Khó khăn chính là giáo viên cần được đào tạo bài bản và có tài liệu hỗ trợ phù hợp. Học sinh cũng cần thời gian làm quen với cách học mới.

  4. Phương pháp liên văn bản có phù hợp với tất cả các tác phẩm thơ mới không?
    Phương pháp này phù hợp với đa số tác phẩm thơ mới, đặc biệt là những tác phẩm có mối liên hệ rõ ràng với các dòng thơ khác hoặc các tác phẩm văn học khác.

  5. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả của phương pháp dạy học liên văn bản?
    Có thể đánh giá qua kết quả học tập, sự hứng thú và phản hồi của học sinh, cũng như khả năng vận dụng kiến thức và kỹ năng phân tích văn bản trong các bài kiểm tra và hoạt động học tập.

Kết luận

  • Vận dụng lý thuyết liên văn bản vào dạy học tác phẩm thơ mới giúp nâng cao hiệu quả tiếp nhận và cảm thụ văn học của học sinh.
  • Phương pháp này phát triển năng lực ngôn ngữ, tư duy sáng tạo và kỹ năng phân tích văn bản cho học sinh lớp 11.
  • Giáo viên cần được bồi dưỡng chuyên môn để áp dụng hiệu quả phương pháp liên văn bản trong giảng dạy.
  • Đề xuất xây dựng tài liệu giảng dạy và tổ chức các hoạt động ngoại khóa nhằm hỗ trợ phát triển năng lực học sinh.
  • Tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi áp dụng phương pháp liên văn bản trong các môn học khác và các cấp học tiếp theo.

Luận văn mong muốn góp phần đổi mới phương pháp dạy học Ngữ văn, nâng cao chất lượng giáo dục văn học trong nhà trường phổ thông. Để biết thêm chi tiết và ứng dụng thực tiễn, quý độc giả và nhà giáo dục có thể liên hệ trực tiếp với tác giả hoặc các cơ sở đào tạo sư phạm uy tín.