Tổng quan nghiên cứu

Khu vực sông Cổ Cò tại thành phố Đà Nẵng là một vùng đất có giá trị lịch sử, văn hóa và sinh thái đặc biệt quan trọng trong phát triển du lịch văn hóa và kinh tế địa phương. Theo báo cáo của ngành du lịch, năm 2018, sân bay Đà Nẵng đón khoảng 2,35 triệu lượt khách, tăng 48,7% so với năm 2017, trong khi lượt khách cập cảng Tiên Sa đạt 145 nghìn lượt, tăng 36% so với năm trước. Đây là minh chứng cho tiềm năng phát triển du lịch của khu vực, đặc biệt trong bối cảnh liên kết vùng miền Trung với các di sản văn hóa như Phố cổ Hội An và Quần thể danh thắng Ngũ Hành Sơn.

Tuy nhiên, tuyến đường từ Đà Nẵng đến Hội An hiện chỉ đóng vai trò là tuyến giao thông đơn thuần, chưa khai thác hiệu quả các giá trị văn hóa và cảnh quan dọc sông Cổ Cò. Dòng sông này từng là tuyến giao thương quan trọng trong lịch sử, nối liền tiền cảng Đà Nẵng và thương cảng Hội An, nhưng hiện nay bị bồi lấp, đứt gãy, ảnh hưởng đến phát triển du lịch đường thủy. Năm 2019, kế hoạch nạo vét và khơi thông sông Cổ Cò đã được triển khai nhằm đồng bộ hạ tầng, kiến trúc cảnh quan và bảo tồn giá trị văn hóa dọc tuyến.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào tổ chức không gian kiến trúc cảnh quan khu vực sông Cổ Cò nhằm kết nối du lịch văn hóa và phát triển kinh tế địa phương. Phạm vi nghiên cứu bao gồm khu vực sông Cổ Cò và các quận Hải Châu, Cẩm Lệ, Ngũ Hành Sơn thuộc TP Đà Nẵng. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc xây dựng mạng lưới tài nguyên nhân văn (TNNV) và tổ chức không gian cảnh quan sinh thái, góp phần đa dạng hóa sản phẩm du lịch và thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững cho địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: cảnh quan sinh thái và cảnh quan văn hóa. Cảnh quan sinh thái được xem xét theo nguyên tắc tích hợp sinh thái - địa lý - quy hoạch nhằm hỗ trợ kiểm soát sử dụng đất trong đô thị, đặc biệt trong các khu vực ven sông. Cảnh quan văn hóa được định nghĩa là kết quả của tác động có điều kiện của con người lên cảnh quan tự nhiên, phản ánh sự phát triển kinh tế - xã hội của cộng đồng trên một vùng địa lý xác định.

Ngoài ra, nghiên cứu áp dụng mô hình tổ chức không gian kiến trúc cảnh quan (KTCQ) dựa trên phương pháp cảnh quan sinh thái đô thị (CQST), kết hợp mô hình Động lực – Nguồn – Đích và mô hình PCM (Mảnh rời rạc – Hành lang – Thể nền) để phân vùng không gian cảnh quan. Các khái niệm chính bao gồm: tài nguyên nhân văn (TNNV), du lịch văn hóa (DLVH), phát triển kinh tế địa phương (KTĐP), và tổ chức không gian kiến trúc cảnh quan (TCKG KTCQ).

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính bao gồm số liệu thống kê du lịch, bản đồ sử dụng đất, ảnh viễn thám từ năm 2000 đến 2020, các tư liệu lịch sử và khảo sát thực địa tại khu vực sông Cổ Cò. Cỡ mẫu nghiên cứu tập trung vào toàn bộ khu vực sông Cổ Cò và các quận lân cận với phạm vi nghiên cứu rõ ràng.

Phương pháp phân tích bao gồm:

  • Phương pháp sinh thái cảnh quan: đánh giá hiện trạng lớp phủ mặt đất và phân vùng cảnh quan dựa trên ảnh viễn thám.
  • Phương pháp hình thái học đô thị: phân tích cấu trúc không gian và tổ chức cảnh quan.
  • Phương pháp chuyên gia: thu thập ý kiến từ các nhà quy hoạch, kiến trúc sư và chuyên gia địa phương.
  • Phương pháp sơ đồ hóa và bản đồ: xây dựng mạng lưới kết nối tài nguyên nhân văn và tổ chức không gian cảnh quan.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2019 đến 2020, bao gồm giai đoạn thu thập dữ liệu, phân tích hiện trạng, xây dựng mô hình tổ chức không gian và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Xác định mạng lưới tài nguyên nhân văn (TNNV) hiện có và tiềm năng: Khu vực sông Cổ Cò có hơn 30 điểm mang giá trị TNNV, bao gồm các di tích lịch sử, làng nghề truyền thống như làng đá Non Nước, làng rau Trà Quế, chùa Quán Thế Âm và các di sản văn hóa Sa Huỳnh, Chămpa và Việt. Mạng lưới này được phân bố dọc theo 7 đoạn sông, tạo thành hệ thống kết nối tiềm năng cho du lịch văn hóa.

  2. Phân vùng không gian kiến trúc cảnh quan theo cảnh quan sinh thái đô thị (CQST): Qua phân tích ảnh viễn thám và mô hình Động lực – Nguồn – Đích, khu vực được chia thành 6 thể nền chính với tỷ lệ lớp phủ mặt đất thay đổi qua các năm, trong đó đất ngập nước chiếm khoảng 25% diện tích, đóng vai trò quan trọng trong hệ sinh thái ven sông.

  3. Tổ chức không gian cảnh quan hướng đến kết nối du lịch văn hóa và phát triển kinh tế địa phương: Mô hình tổ chức không gian đề xuất tập trung vào việc phát triển hành lang xanh dọc sông, kết nối các điểm TNNV với mạng lưới giao thông hiện đại, đồng thời tạo các điểm nhìn ưu tiên và không gian công cộng phục vụ du khách. Tỷ lệ diện tích dành cho không gian công cộng và du lịch dự kiến tăng khoảng 15% so với hiện trạng.

  4. Ảnh hưởng của yếu tố nước đến các hoạt động kinh tế truyền thống (KTTT): Các hoạt động như nông nghiệp, nuôi trồng thủy sản và nghề truyền thống vẫn chiếm khoảng 40% kinh tế địa phương trong khu vực nghiên cứu, chịu ảnh hưởng trực tiếp từ điều kiện thủy văn và biến đổi khí hậu.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các phát hiện trên là do vị trí địa lý đặc thù của sông Cổ Cò nằm trong hệ thống hạ lưu Vu Gia – Thu Bồn, có điều kiện tự nhiên thuận lợi nhưng cũng dễ bị tác động bởi biến đổi khí hậu và xâm nhập mặn. So với các nghiên cứu trước đây về quy hoạch không gian xanh và cảnh quan sinh thái tại Đà Nẵng, kết quả nghiên cứu này làm rõ hơn vai trò của mạng lưới tài nguyên nhân văn trong phát triển du lịch văn hóa.

Việc phân vùng không gian cảnh quan theo CQST giúp minh họa rõ ràng sự phân bố các thể nền sinh thái và văn hóa, có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ lớp phủ mặt đất qua các năm và bản đồ phân vùng không gian. Điều này hỗ trợ các nhà quy hoạch trong việc đưa ra các quyết định phát triển bền vững, đồng thời bảo tồn giá trị văn hóa và sinh thái.

Kết quả cũng cho thấy sự cần thiết của việc tổ chức không gian cảnh quan đồng bộ với hạ tầng giao thông và dịch vụ du lịch để tăng cường kết nối giữa Đà Nẵng và Hội An, góp phần đa dạng hóa sản phẩm du lịch và nâng cao hiệu quả kinh tế địa phương.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng và hoàn thiện mạng lưới kết nối tài nguyên nhân văn (TNNV): Tăng cường kết nối các điểm di tích, làng nghề và cảnh quan dọc sông Cổ Cò bằng hệ thống đường đi bộ, đường thủy và các điểm dừng chân. Mục tiêu nâng tỷ lệ kết nối lên 80% trong vòng 3 năm, do chính quyền địa phương phối hợp với các tổ chức du lịch thực hiện.

  2. Phát triển hành lang xanh và không gian công cộng ven sông: Thiết kế các khu vực công viên, quảng trường và điểm nhìn ưu tiên nhằm tạo không gian trải nghiệm cho du khách và người dân. Mục tiêu tăng diện tích không gian xanh lên 20% trong 5 năm, do Sở Xây dựng và Sở Văn hóa – Thể thao chủ trì.

  3. Ứng dụng công nghệ viễn thám và GIS trong quản lý cảnh quan: Sử dụng ảnh viễn thám định kỳ để giám sát biến đổi lớp phủ mặt đất và cảnh quan sinh thái, hỗ trợ ra quyết định quy hoạch kịp thời. Mục tiêu triển khai hệ thống giám sát trong 2 năm, do Viện Quy hoạch và các trường đại học phối hợp thực hiện.

  4. Phát triển sản phẩm du lịch văn hóa gắn với bảo tồn di sản: Tổ chức các tour du lịch kết nối các điểm TNNV, kết hợp giới thiệu văn hóa địa phương và các hoạt động kinh tế truyền thống. Mục tiêu tăng lượng khách du lịch văn hóa lên 30% trong 3 năm, do Sở Du lịch và các doanh nghiệp lữ hành triển khai.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quy hoạch đô thị và vùng: Luận văn cung cấp phương pháp tổ chức không gian cảnh quan dựa trên cảnh quan sinh thái và văn hóa, giúp thiết kế các dự án phát triển bền vững tại các khu vực ven sông.

  2. Chuyên gia phát triển du lịch văn hóa: Tài liệu phân tích chi tiết mạng lưới tài nguyên nhân văn và cách kết nối chúng trong phát triển du lịch, hỗ trợ xây dựng sản phẩm du lịch đặc trưng vùng miền.

  3. Cơ quan quản lý địa phương: Các sở ngành liên quan đến xây dựng, văn hóa, du lịch và môi trường có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để hoạch định chính sách phát triển kinh tế địa phương gắn với bảo tồn di sản.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quy hoạch vùng và đô thị: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá về ứng dụng lý thuyết cảnh quan sinh thái và cảnh quan văn hóa trong thực tiễn quy hoạch, đồng thời cung cấp dữ liệu thực địa và phương pháp nghiên cứu đa dạng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao sông Cổ Cò lại quan trọng trong phát triển du lịch văn hóa Đà Nẵng?
    Sông Cổ Cò là tuyến đường thủy lịch sử nối Đà Nẵng và Hội An, chứa đựng nhiều tài nguyên nhân văn và cảnh quan sinh thái đặc trưng. Việc khai thác và kết nối các giá trị này giúp tạo ra sản phẩm du lịch độc đáo, thu hút khách và phát triển kinh tế địa phương.

  2. Phương pháp cảnh quan sinh thái đô thị (CQST) được áp dụng như thế nào trong nghiên cứu?
    CQST được sử dụng để phân vùng không gian cảnh quan dựa trên lớp phủ mặt đất và các yếu tố sinh thái, giúp xác định các thể nền và hành lang sinh thái quan trọng, từ đó tổ chức không gian kiến trúc cảnh quan phù hợp với phát triển bền vững.

  3. Các giải pháp tổ chức không gian cảnh quan có thể áp dụng trong thời gian bao lâu?
    Các giải pháp đề xuất có thể được triển khai trong khoảng 2-5 năm tùy theo quy mô và nguồn lực, với ưu tiên xây dựng mạng lưới kết nối tài nguyên nhân văn và phát triển hành lang xanh ven sông.

  4. Làm thế nào để đảm bảo sự cân bằng giữa phát triển kinh tế và bảo tồn di sản?
    Bằng cách áp dụng mô hình tổ chức không gian cảnh quan tích hợp, kết hợp giám sát biến đổi cảnh quan qua ảnh viễn thám và xây dựng các sản phẩm du lịch văn hóa bền vững, vừa phát huy giá trị di sản vừa tạo ra lợi ích kinh tế.

  5. Ai là chủ thể chính trong việc thực hiện các đề xuất của luận văn?
    Chính quyền địa phương, các sở ngành liên quan, doanh nghiệp du lịch và cộng đồng dân cư địa phương đều đóng vai trò quan trọng trong phối hợp thực hiện các giải pháp nhằm phát triển bền vững khu vực sông Cổ Cò.

Kết luận

  • Khu vực sông Cổ Cò tại Đà Nẵng có tiềm năng lớn trong kết nối du lịch văn hóa và phát triển kinh tế địa phương nhờ mạng lưới tài nguyên nhân văn phong phú và cảnh quan sinh thái đặc trưng.
  • Phân vùng không gian kiến trúc cảnh quan theo phương pháp cảnh quan sinh thái đô thị giúp xác định các thể nền và hành lang sinh thái quan trọng, làm cơ sở cho tổ chức không gian hiệu quả.
  • Các giải pháp tổ chức không gian cảnh quan tập trung vào phát triển mạng lưới kết nối tài nguyên nhân văn, hành lang xanh ven sông và không gian công cộng, đồng thời ứng dụng công nghệ viễn thám trong quản lý.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho các nhà quy hoạch, quản lý và phát triển du lịch trong việc khai thác giá trị văn hóa và sinh thái bền vững.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, giám sát biến đổi cảnh quan định kỳ và phát triển sản phẩm du lịch văn hóa đặc trưng nhằm nâng cao hiệu quả kinh tế địa phương.

Hành động ngay hôm nay để bảo tồn và phát huy giá trị sông Cổ Cò, góp phần xây dựng hình ảnh du lịch văn hóa đặc sắc cho Đà Nẵng và khu vực miền Trung.