Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa tại Việt Nam, Hội đồng nhân dân (HĐND) cấp huyện giữ vai trò then chốt trong việc đại diện cho ý chí, nguyện vọng và quyền làm chủ của nhân dân địa phương. Từ năm 2016 đến 2020, HĐND Thị xã Buôn Hồ, tỉnh Đắk Lắk đã có nhiều đóng góp quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo an ninh quốc phòng và nâng cao đời sống nhân dân. Thị xã Buôn Hồ có diện tích tự nhiên khoảng 28.206 ha, dân số gần 99.000 người với 29,4% là đồng bào dân tộc thiểu số, tạo nên bối cảnh đa dạng về văn hóa và xã hội. Tổng giá trị sản xuất năm 2020 đạt 8.905,2 tỷ đồng, tốc độ tăng trưởng bình quân 12,52%/năm, trong đó thương mại - dịch vụ chiếm 52,16%.

Tuy nhiên, hoạt động của HĐND thị xã vẫn còn tồn tại một số hạn chế như tổ chức kỳ họp chưa đúng tiến độ, chất lượng giám sát chưa đa dạng, hoạt động tiếp xúc cử tri và xử lý đơn thư khiếu nại chưa được quan tâm đúng mức. Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng tổ chức và hoạt động của HĐND Thị xã Buôn Hồ từ năm 2016 đến 2020, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động của cơ quan này. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào HĐND cấp huyện tại Thị xã Buôn Hồ trong giai đoạn nhiệm kỳ 2016-2021, với ý nghĩa quan trọng trong việc hoàn thiện bộ máy nhà nước và phát huy quyền làm chủ của nhân dân địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình về tổ chức chính quyền địa phương, quyền lực nhà nước và quản trị công. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa: Nhấn mạnh vai trò của HĐND là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương, đại diện cho nhân dân, thực hiện chức năng quyết định và giám sát theo quy định của Hiến pháp và pháp luật.

  2. Mô hình tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương: Phân tích cơ cấu tổ chức, chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của HĐND cấp huyện, bao gồm Thường trực HĐND, các Ban chuyên môn và đại biểu HĐND. Khái niệm chính bao gồm: chức năng quyết định, chức năng giám sát, tổ chức kỳ họp, hoạt động tiếp xúc cử tri và tiếp công dân.

Các khái niệm chuyên ngành như "giám sát chuyên đề", "phiên chất vấn", "nghị quyết HĐND", "tổ đại biểu HĐND" được làm rõ để đảm bảo tính chính xác và khoa học trong phân tích.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp kết hợp định tính và định lượng:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thống kê từ UBND Thị xã Buôn Hồ, báo cáo hoạt động của HĐND nhiệm kỳ 2016-2021, các văn bản pháp luật liên quan như Luật Tổ chức Chính quyền địa phương (2015, sửa đổi 2019), Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND (2015), cùng các tài liệu nghiên cứu học thuật và báo cáo ngành.

  • Phương pháp phân tích: Tổng hợp, hệ thống, phân tích nội dung, so sánh, thống kê số liệu về hoạt động kỳ họp, giám sát, chất lượng đại biểu và hiệu quả hoạt động của HĐND. Khảo sát thực tiễn tại Thị xã Buôn Hồ nhằm đánh giá thực trạng và rút ra bài học kinh nghiệm.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Nghiên cứu tập trung vào toàn bộ 33 đại biểu HĐND nhiệm kỳ 2016-2021, các thành viên Thường trực, Ban của HĐND và Văn phòng tham mưu giúp việc. Lựa chọn phương pháp phân tích phù hợp nhằm đảm bảo tính khách quan và toàn diện.

  • Timeline nghiên cứu: Từ tháng 6/2016 đến tháng 3/2020, tương ứng với nhiệm kỳ hoạt động của HĐND Thị xã Buôn Hồ theo Luật Tổ chức Chính quyền địa phương.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tổ chức kỳ họp và ban hành nghị quyết: Trong nhiệm kỳ 2016-2020, HĐND Thị xã Buôn Hồ tổ chức 10 kỳ họp thường lệ và 3 kỳ họp giải quyết công việc phát sinh, ban hành 107 nghị quyết. Tỷ lệ đại biểu tham dự kỳ họp đạt bình quân 96%, thể hiện sự tham gia tích cực. Tuy nhiên, một số kỳ họp cuối năm tổ chức chậm hơn so với quy định, ảnh hưởng đến tiến độ quyết định các vấn đề quan trọng.

  2. Hoạt động giám sát: HĐND, Thường trực và các Ban đã thực hiện 33 cuộc giám sát chuyên đề từ 2016 đến 2020, tập trung vào các lĩnh vực như quản lý đất đai, xây dựng nông thôn mới, phòng chống tội phạm, quản lý ngân sách và cải cách hành chính. Kết quả giám sát cho thấy sự cải thiện về chất lượng và hiệu quả, tuy nhiên vẫn còn hạn chế về đa dạng nội dung và mức độ sâu sát.

  3. Chất lượng đại biểu HĐND: Trong số 33 đại biểu, 36,36% là nữ, 33,33% đại biểu dân tộc thiểu số, 81,82% có trình độ đại học trở lên, 48,48% có trình độ lý luận chính trị từ cử nhân đến cao cấp. Tỷ lệ tái cử đạt 45,45%. Chất lượng đại biểu được nâng cao góp phần tích cực vào hoạt động của HĐND, nhưng vẫn còn một số đại biểu thiếu kỹ năng hoạt động chuyên môn.

  4. Hoạt động tiếp xúc cử tri và xử lý đơn thư: Hoạt động tiếp xúc cử tri được tổ chức thường xuyên, tuy nhiên việc tiếp nhận và xử lý đơn thư khiếu nại, tố cáo chưa được quan tâm đúng mức, ảnh hưởng đến quyền làm chủ của nhân dân và hiệu quả giám sát của HĐND.

Thảo luận kết quả

Các kết quả trên phản ánh sự phát triển tích cực của HĐND Thị xã Buôn Hồ trong việc thực hiện chức năng quyền lực nhà nước ở địa phương. Việc tổ chức kỳ họp đúng quy trình, ban hành nhiều nghị quyết quan trọng đã góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội với tốc độ tăng trưởng bình quân 12,52%/năm. Hoạt động giám sát chuyên đề ngày càng đi vào chiều sâu, tập trung vào các vấn đề bức xúc được cử tri quan tâm, phù hợp với yêu cầu đổi mới tổ chức và hoạt động của HĐND theo Luật năm 2015.

Tuy nhiên, so với một số nghiên cứu trong ngành, như báo cáo của các tỉnh khác và các luận án về HĐND cấp huyện, vẫn còn tồn tại hạn chế về tính kịp thời của kỳ họp, chất lượng đại biểu chưa đồng đều và hiệu quả xử lý đơn thư chưa cao. Nguyên nhân chủ yếu do cơ sở pháp lý chưa đầy đủ, sự phối hợp giữa các cơ quan chưa chặt chẽ, cũng như hạn chế về năng lực và kỹ năng của đại biểu. Việc này ảnh hưởng đến quyền làm chủ của nhân dân và hiệu lực hoạt động của HĐND.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện số lượng kỳ họp, nghị quyết ban hành theo năm, biểu đồ phân bố trình độ đại biểu và bảng thống kê các cuộc giám sát chuyên đề theo lĩnh vực, giúp minh họa rõ nét hơn về thực trạng hoạt động.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường tổ chức kỳ họp đúng tiến độ và nâng cao chất lượng thảo luận: Thường trực HĐND cần chủ động lập kế hoạch, phối hợp chặt chẽ với UBND và các Ban để chuẩn bị nội dung đầy đủ, đảm bảo các kỳ họp diễn ra đúng thời gian quy định, đặc biệt là kỳ họp cuối năm. Mục tiêu nâng tỷ lệ tổ chức kỳ họp đúng hạn lên trên 95% trong nhiệm kỳ tiếp theo.

  2. Đổi mới và đa dạng hóa hoạt động giám sát: Xây dựng chương trình giám sát sát với các vấn đề nổi cộm, bức xúc của cử tri và nhân dân, tăng cường giám sát chuyên đề và giám sát giữa hai kỳ họp. Thực hiện ít nhất 10 cuộc giám sát chuyên đề mỗi năm, tập trung vào các lĩnh vực trọng điểm như quản lý đất đai, ngân sách và cải cách hành chính.

  3. Nâng cao năng lực và kỹ năng cho đại biểu HĐND: Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn về kỹ năng hoạt động, pháp luật và nghiệp vụ giám sát cho đại biểu, đặc biệt là đại biểu chuyên trách. Mục tiêu đạt 100% đại biểu được bồi dưỡng kỹ năng trong nhiệm kỳ 2021-2026.

  4. Củng cố cơ chế phối hợp giữa HĐND với UBND và Ủy ban MTTQVN: Xây dựng quy chế phối hợp cụ thể, thường xuyên trao đổi thông tin và phối hợp trong công tác giám sát, tiếp xúc cử tri và xử lý đơn thư khiếu nại, tố cáo. Đảm bảo xử lý đơn thư đạt tỷ lệ giải quyết trên 90% trong thời gian quy định.

  5. Tăng cường công tác tham mưu, giúp việc cho HĐND: Kiện toàn đội ngũ cán bộ Văn phòng HĐND-UBND về số lượng và chất lượng, nâng cao hiệu quả công tác tham mưu, phục vụ hoạt động của HĐND. Đảm bảo 100% văn bản, tài liệu phục vụ kỳ họp được chuẩn bị đầy đủ, đúng hạn.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp: Nghiên cứu giúp nâng cao hiểu biết về tổ chức, chức năng, nhiệm vụ và phương pháp hoạt động của HĐND cấp huyện, từ đó nâng cao hiệu quả công tác đại biểu và giám sát.

  2. Lãnh đạo và cán bộ UBND, Ủy ban MTTQVN cấp huyện: Tham khảo để hiểu rõ vai trò phối hợp với HĐND trong tổ chức hoạt động, giám sát và tiếp xúc cử tri, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước và phát huy quyền làm chủ của nhân dân.

  3. Nhà nghiên cứu, giảng viên chuyên ngành Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Tài liệu tham khảo bổ ích cho việc giảng dạy, nghiên cứu về tổ chức chính quyền địa phương, quyền lực nhà nước và hoạt động của cơ quan dân cử.

  4. Sinh viên cao học, nghiên cứu sinh ngành Luật và Quản lý nhà nước: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn phong phú về tổ chức và hoạt động của HĐND cấp huyện, giúp nâng cao năng lực nghiên cứu và vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

Câu hỏi thường gặp

  1. HĐND cấp huyện có vai trò gì trong quản lý nhà nước địa phương?
    HĐND cấp huyện là cơ quan quyền lực nhà nước đại diện cho nhân dân địa phương, thực hiện chức năng quyết định các vấn đề quan trọng và giám sát việc thực hiện pháp luật, góp phần xây dựng chính quyền địa phương vững mạnh.

  2. Các kỳ họp HĐND được tổ chức như thế nào?
    HĐND cấp huyện tổ chức ít nhất 2 kỳ họp thường lệ mỗi năm, ngoài ra có thể tổ chức kỳ họp chuyên đề hoặc kỳ họp giải quyết công việc phát sinh theo yêu cầu của Thường trực HĐND, Chủ tịch UBND hoặc ít nhất 1/3 đại biểu.

  3. Hoạt động giám sát của HĐND gồm những hình thức nào?
    Giám sát bao gồm xem xét báo cáo, chất vấn tại kỳ họp, giám sát chuyên đề, giám sát việc giải quyết đơn thư khiếu nại, tố cáo và giám sát văn bản quy phạm pháp luật, nhằm đảm bảo việc thực thi pháp luật và nghị quyết của HĐND.

  4. Làm thế nào để nâng cao chất lượng đại biểu HĐND?
    Cần tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn về pháp luật, kỹ năng hoạt động và nghiệp vụ giám sát, đồng thời tăng cường đánh giá, bồi dưỡng và hỗ trợ đại biểu trong quá trình thực hiện nhiệm vụ.

  5. Tại sao việc phối hợp giữa HĐND với UBND và Ủy ban MTTQVN lại quan trọng?
    Phối hợp chặt chẽ giúp đảm bảo thông tin kịp thời, đồng bộ trong công tác giám sát, tiếp xúc cử tri và xử lý đơn thư, từ đó nâng cao hiệu quả hoạt động của chính quyền địa phương và phát huy quyền làm chủ của nhân dân.

Kết luận

  • HĐND Thị xã Buôn Hồ đã có nhiều tiến bộ trong tổ chức kỳ họp, ban hành nghị quyết và hoạt động giám sát từ năm 2016 đến 2020, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương.
  • Chất lượng đại biểu được nâng cao với tỷ lệ đại biểu có trình độ đại học trở lên chiếm trên 80%, tuy nhiên vẫn cần cải thiện kỹ năng và năng lực hoạt động.
  • Hoạt động tiếp xúc cử tri và xử lý đơn thư khiếu nại còn hạn chế, cần được quan tâm hơn để phát huy quyền làm chủ của nhân dân.
  • Cơ chế phối hợp giữa HĐND với UBND và Ủy ban MTTQVN cần được củng cố nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động chung.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào nâng cao chất lượng kỳ họp, đổi mới giám sát, bồi dưỡng đại biểu và tăng cường công tác tham mưu, giúp việc sẽ là bước đi quan trọng trong nhiệm kỳ tiếp theo.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất trong nhiệm kỳ 2021-2026, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp với thực tiễn phát triển của Thị xã Buôn Hồ.

Call to action: Các cơ quan, tổ chức và đại biểu HĐND cần phối hợp chặt chẽ, chủ động đổi mới để nâng cao hiệu quả hoạt động, góp phần xây dựng chính quyền địa phương trong sạch, vững mạnh, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững.