Luận văn thạc sĩ về tổ chức dạy học chương cảm ứng điện từ Vật lý 11 nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh

Năng lực vận dụng kiến thức là khả năng học sinh sử dụng những kiến thức đã học để giải quyết các bài tập, các vấn đề trong học tập và trong cuộc sống. Năng lực này bao gồm khả năng phân tích, tổng hợp, đánh giá và sáng tạo. Phát triển năng lực vận dụng kiến thức giúp học sinh không chỉ nắm vững lý thuyết mà còn có thể áp dụng vào thực tế, tạo ra những sản phẩm có giá trị. Theo Mác Lê-Nin đã nói: ‘‘Thực tiễn không có lý luận thì thực tiễn mù quáng. Lý luận không liên hệ với thực tiễn là lý luận suông’’. Bác Hồ đã nói : ‘‘Học để hành. Học với hành phải đi đôi với nhau, học mà không hành thì vô ích, hành mà không học thì không trôi chảy’’. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, khi mà kiến thức liên tục được cập nhật và đổi mới.

Mục tiêu chính của việc dạy học chương Cảm ứng điện từ là giúp học sinh nắm vững các khái niệm cơ bản như từ thông, hiện tượng cảm ứng điện từ, định luật Faraday, định luật Lenz. Đồng thời, học sinh cần hiểu rõ các ứng dụng của cảm ứng điện từ trong đời sống và kỹ thuật, như máy phát điện, máy biến áp, bếp điện từ. Quan trọng hơn, học sinh cần phát triển năng lực giải quyết vấn đề, năng lực sáng tạo và năng lực hợp tác thông qua các hoạt động thực hành, thí nghiệm và dự án. Chương ‘‘Cảm ứng điện từ’’ liên quan đến những hiện tượng gần gũi trong đời sống hàng ngày. Hiện tượng CƯĐT có nhiều ứng dụng đặc biệt trong đời sống và kĩ thuật. Nó là cơ sở để chế tạo ra các loại máy phát điện một chiều, xoay chiều, chế tạo máy biến thế, bếp điện từ…Có thể nói việc tìm ra hiện tượng CƯĐT là một bước ngoặt cực kì to lớn trong sự phát triển của các ngành kĩ thuật.

Các khái niệm như từ thông, suất điện động cảm ứng, định luật Lenz thường gây khó khăn cho học sinh vì chúng không dễ dàng quan sát và cảm nhận trực tiếp. Học sinh cần có khả năng tư duy trừu tượng và liên hệ với các kiến thức đã học để hiểu rõ bản chất của các hiện tượng này. Nếu không có sự hỗ trợ của các phương tiện trực quan và các hoạt động thực hành, học sinh dễ bị mơ hồ và khó nắm vững kiến thức. Vật lý lại là một môn học khó đối với rất nhiều HS, vì vậy dạy học Vật lý gắn với cuộc sống làm cho HS dễ hiểu, dễ nhớ, hứng thú học tập, dẫn đến say mê tìm tòi khám phá, vận dụng những gì đã học vào cuộc sống.

Việc thiếu các thiết bị thí nghiệm hiện đại và phù hợp là một trở ngại lớn trong việc dạy và học chương Cảm ứng điện từ. Các thí nghiệm về cảm ứng điện từ thường đòi hỏi các thiết bị chính xác và nhạy bén. Nếu không có các thiết bị này, học sinh khó có thể kiểm chứng các định luật và quan sát các hiện tượng một cách trực quan. Điều này ảnh hưởng đến năng lực thực hành và năng lực vận dụng kiến thức của học sinh. Qua tìm hiểu tôi thấy rất ít luận văn nghiên cứu về vấn đề này: luận văn của thạc sĩ Hoàng Thị Lan Hương (2009 - Thiết kế tiến trình hoạt động dạy học một số kiến thức thuộc chương “Cảm ứng điện từ” (Vật lý 11) nhằm phát huy tính tích cực, tự chủ của HS trong giờ học).

Dạy học theo dự án là một phương pháp hiệu quả để phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh. Trong chương Cảm ứng điện từ, học sinh có thể thực hiện các dự án như chế tạo mô hình máy phát điện đơn giản, nghiên cứu về ứng dụng của máy biến áp trong đời sống, hoặc thiết kế hệ thống đèn chiếu sáng sử dụng năng lượng mặt trời. Thông qua các dự án này, học sinh không chỉ nắm vững kiến thức mà còn phát triển các kỹ năng mềm như làm việc nhóm, giao tiếp, và giải quyết vấn đề. DHDA là một nhiệm vụ quan trọng nhằm nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo ra những con người phát triển toàn diện, đáp ứng các yêu cầu của cuộc sống, sẵn sàng đóng góp sức mình xây dựng và bảo vệ đất nước Việt Nam xã hội chủ nghĩa.

Dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề giúp học sinh phát triển năng lực tư duy phản biện và năng lực giải quyết vấn đề. Trong chương Cảm ứng điện từ, giáo viên có thể đưa ra các tình huống thực tiễn liên quan đến hiện tượng cảm ứng điện từ, như tại sao bếp điện từ lại có thể làm nóng nồi nhanh chóng, hoặc tại sao máy biến áp lại cần có lõi sắt. Học sinh sẽ phải vận dụng kiến thức đã học để phân tích tình huống, đưa ra các giải pháp và kiểm chứng chúng thông qua thí nghiệm hoặc mô phỏng. Đổi mới PPDH là một nhiệm vụ quan trọng nhằm nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo ra những con người phát triển toàn diện, đáp ứng các yêu cầu của cuộc sống, sẵn sàng đóng góp sức mình xây dựng và bảo vệ đất nước Việt Nam xã hội chủ nghĩa.

Để tăng cường năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh, cần tổ chức các hoạt động thực tế như tham quan các nhà máy điện, trạm biến áp, hoặc các cơ sở sản xuất sử dụng các thiết bị điện. Trong quá trình tham quan, học sinh sẽ có cơ hội quan sát và tìm hiểu về cách các kiến thức về cảm ứng điện từ được áp dụng trong thực tế. Đồng thời, học sinh có thể đặt câu hỏi và trao đổi với các kỹ sư, công nhân để hiểu rõ hơn về các quy trình và công nghệ liên quan. Khổng Tử từ những năm 450 trước Công nguyên đã có một câu nói nổi tiếng là: ‘‘Những gì tôi chỉ được nghe thì tôi sẽ quên, những gì tôi nhìn thì tôi sẽ nhớ và những gì tôi được làm thì tôi sẽ hiểu’.

Công cụ đánh giá năng lực vận dụng kiến thức cần bao gồm các loại câu hỏi và bài tập khác nhau, từ các câu hỏi trắc nghiệm kiểm tra kiến thức cơ bản đến các bài tập tình huống đòi hỏi học sinh phải vận dụng kiến thức để giải quyết các vấn đề phức tạp. Đồng thời, cần có các tiêu chí đánh giá rõ ràng và cụ thể để đảm bảo tính khách quan và công bằng. Việc đánh giá cần được thực hiện thường xuyên và liên tục để theo dõi sự tiến bộ của học sinh và điều chỉnh phương pháp dạy học một cách phù hợp. Để nâng cao chất lượng dạy học thì việc phát triển ở HS năng lực vận dụng kiến thức là điều vô cùng cần thiết.

Các giải pháp phát triển năng lực vận dụng kiến thức bao gồm việc đổi mới phương pháp dạy học, tăng cường các hoạt động thực hành và thí nghiệm, sử dụng các phần mềm mô phỏng, tổ chức các hoạt động thực tế, và xây dựng các công cụ đánh giá phù hợp. Đồng thời, cần tạo điều kiện cho học sinh tự học và hợp tác với nhau để phát triển các kỹ năng mềm cần thiết. Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo xác định ”Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ và đồng bộ các yếu tố cơ bản của giáo dục, đào tạo theo hướng coi trọng phát triển phẩm chất, năng lực của người học”.

Trong tương lai, cần tiếp tục nghiên cứu và phát triển các phương pháp dạy học mới, ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông vào quá trình dạy học, và xây dựng các chương trình đào tạo giáo viên đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục. Đồng thời, cần tăng cường sự hợp tác giữa nhà trường, gia đình và xã hội để tạo môi trường học tập tốt nhất cho học sinh. Giáo dục phổ thông nước ta đang thực hiện bước chuyển từ chương trình giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực của người học, nghĩa là từ chỗ quan tâm đến việc HS học được cái gì đến chỗ quan tâm HS vận dụng được cái gì qua việc học.