Tổng quan nghiên cứu

Bảo hiểm y tế (BHYT) là chính sách an sinh xã hội quan trọng, được Nhà nước Việt Nam triển khai từ năm 1992 nhằm đảm bảo chăm sóc sức khỏe cho người dân, giảm bớt gánh nặng tài chính khi ốm đau, bệnh tật. Luật BHYT năm 2008 và các văn bản sửa đổi bổ sung sau đó đã khẳng định vai trò của BHYT trong hệ thống an sinh xã hội. Trong đó, BHYT hộ gia đình được xem là một trong những giải pháp trọng yếu để mở rộng phạm vi bao phủ BHYT toàn dân. Tại huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai – một huyện miền núi với tỷ lệ hộ nghèo còn cao và địa hình phức tạp, công tác quản lý thu BHYT hộ gia đình gặp nhiều thách thức. Mặc dù số lượng người tham gia BHYT hộ gia đình có tăng qua các năm 2017-2019, nhưng tốc độ tăng trưởng còn chậm, chưa đạt kế hoạch đề ra.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng quản lý thu BHYT hộ gia đình tại BHXH huyện Bảo Yên trong giai đoạn 2017-2019, đánh giá những kết quả đạt được, tồn tại hạn chế và nguyên nhân, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý thu BHYT hộ gia đình đến năm 2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào công tác lập kế hoạch thu, tổ chức thực hiện, quyết toán và kiểm tra, giám sát thu BHYT hộ gia đình tại BHXH huyện Bảo Yên. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc góp phần nâng cao tỷ lệ bao phủ BHYT, đảm bảo an sinh xã hội và giảm thiểu rủi ro tài chính cho người dân trên địa bàn huyện.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý và mô hình nghiên cứu về bảo hiểm y tế, tập trung vào ba khái niệm chính:

  • Bảo hiểm y tế (BHYT): Là hình thức bảo hiểm do Nhà nước tổ chức nhằm huy động nguồn tài chính để chi trả chi phí khám chữa bệnh cho người tham gia, đảm bảo chia sẻ rủi ro và công bằng xã hội.
  • BHYT hộ gia đình: Là hình thức BHYT áp dụng cho toàn bộ thành viên trong một hộ gia đình theo sổ hộ khẩu hoặc sổ tạm trú, với nguyên tắc tất cả thành viên cùng tham gia để được hưởng quyền lợi.
  • Quản lý thu BHYT hộ gia đình: Là quá trình lập kế hoạch, tổ chức, kiểm soát và đánh giá hoạt động thu BHYT hộ gia đình nhằm đảm bảo thu đúng, đủ, kịp thời, hiệu quả và bền vững, góp phần thực hiện chính sách BHYT toàn dân.

Khung lý thuyết còn bao gồm các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý thu BHYT như chính sách pháp luật, nhận thức người dân, chất lượng khám chữa bệnh, công tác tuyên truyền, năng lực cán bộ và chính sách động viên đại lý thu. Ngoài ra, mô hình quản lý thu BHYT hộ gia đình được xây dựng dựa trên các quy định pháp luật hiện hành, bao gồm quy trình thu, tổ chức đại lý thu, kiểm tra giám sát và báo cáo quyết toán.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp số liệu thứ cấp và sơ cấp.

  • Số liệu thứ cấp: Thu thập từ BHXH huyện Bảo Yên, Chi cục Thống kê huyện, UBND huyện và các nguồn chính thức khác, bao gồm dữ liệu về số hộ gia đình, số người tham gia BHYT hộ gia đình, số tiền thu BHYT, tỷ lệ bao phủ, kế hoạch thu và kết quả thực hiện giai đoạn 2017-2019.
  • Số liệu sơ cấp: Khảo sát trực tiếp 408 hộ gia đình và 29 cán bộ quản lý thu BHYT, đại lý thu trên địa bàn huyện. Mẫu khảo sát được xác định theo công thức Slovin với sai số 5%, đảm bảo tính đại diện. Phương pháp thu thập thông tin gồm phỏng vấn trực tiếp và gửi bảng hỏi qua email.

Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả, so sánh các chỉ tiêu qua các năm và giữa các nhóm đối tượng. Các chỉ tiêu nghiên cứu bao gồm số người tham gia BHYT hộ gia đình, số tiền thu, tỷ lệ hoàn thành kế hoạch, số lần kiểm tra và tỷ trọng kiểm tra đột xuất. Thang đo Likert 5 điểm được áp dụng để đánh giá mức độ cảm nhận về công tác quản lý thu BHYT hộ gia đình. Thời gian nghiên cứu từ năm 2017 đến 2019, đề xuất giải pháp đến năm 2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ bao phủ BHYT hộ gia đình tăng nhưng chưa đạt kế hoạch: Tỷ lệ bao phủ BHYT hộ gia đình trên địa bàn huyện Bảo Yên giai đoạn 2017-2019 tăng từ khoảng 85% lên gần 90%, tuy nhiên chưa đạt 100% kế hoạch giao. Số người tham gia BHYT hộ gia đình năm 2019 đạt khoảng 15.000 người, tăng 5% so với năm 2017.
  2. Số tiền thu BHYT hộ gia đình tăng trưởng chậm: Tổng số tiền thu BHYT hộ gia đình năm 2019 đạt khoảng 4 tỷ đồng, tăng 7% so với năm 2017, thấp hơn tốc độ tăng trưởng kinh tế địa phương (13,35% năm 2019). Tỷ lệ hoàn thành kế hoạch thu BHYT hộ gia đình chỉ đạt khoảng 85-90% qua các năm.
  3. Công tác lập kế hoạch và tổ chức thu còn nhiều hạn chế: Kế hoạch thu BHYT hộ gia đình chưa sát với thực tế, chưa phân bổ hợp lý cho các đại lý thu. Bộ máy tổ chức thu chưa đảm bảo về số lượng và chất lượng, đại lý thu phân bố chưa đồng đều, ảnh hưởng đến hiệu quả thu.
  4. Kiểm tra, giám sát thu BHYT chưa thường xuyên và hiệu quả: Số lần kiểm tra đại lý thu và hộ gia đình còn hạn chế, tỷ trọng kiểm tra đột xuất chiếm dưới 30%, nhiều cuộc kiểm tra mang tính hình thức, chưa phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm.
  5. Nhận thức người dân và công tác tuyên truyền chưa đáp ứng yêu cầu: Khoảng 40% hộ gia đình chưa hiểu rõ về chính sách BHYT hộ gia đình, dẫn đến tâm lý trông chờ Nhà nước hỗ trợ. Hình thức tuyên truyền còn đơn điệu, chưa phù hợp với đặc điểm dân cư đa dạng, nhất là người dân tộc thiểu số.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại là do đặc thù địa bàn miền núi với địa hình phức tạp, dân cư phân tán, trình độ dân trí chưa đồng đều, thu nhập bình quân đầu người còn thấp (35,5 triệu đồng/người/năm năm 2019). So với các huyện miền núi khác như Điện Biên, Quảng Ninh, nơi tỷ lệ bao phủ BHYT hộ gia đình đạt trên 90% và công tác đại lý thu được tổ chức bài bản, Bảo Yên còn nhiều hạn chế trong việc mở rộng mạng lưới đại lý thu và nâng cao chất lượng dịch vụ.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng số người tham gia BHYT hộ gia đình và số tiền thu qua các năm, bảng so sánh tỷ lệ hoàn thành kế hoạch thu BHYT hộ gia đình giữa các năm 2017-2019, cũng như biểu đồ phân bố đại lý thu trên địa bàn huyện.

Kết quả nghiên cứu khẳng định vai trò quan trọng của công tác quản lý thu BHYT hộ gia đình trong việc đảm bảo nguồn tài chính cho quỹ BHYT, góp phần thực hiện chính sách an sinh xã hội. Việc nâng cao nhận thức người dân, cải thiện chất lượng khám chữa bệnh và tăng cường kiểm tra giám sát là những yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả quản lý thu BHYT hộ gia đình.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường lập kế hoạch thu BHYT hộ gia đình sát thực tế: Cơ quan BHXH huyện cần phối hợp chặt chẽ với các cấp chính quyền địa phương để cập nhật số liệu hộ gia đình, dự báo chính xác số người tham gia BHYT hộ gia đình, từ đó xây dựng kế hoạch thu phù hợp, phân bổ chỉ tiêu cho từng đại lý thu rõ ràng. Thời gian thực hiện: hàng năm, bắt đầu từ năm 2021.
  2. Mở rộng và nâng cao chất lượng hệ thống đại lý thu: Phát triển mạng lưới đại lý thu đến tận thôn, bản, đặc biệt tại các vùng dân tộc thiểu số, đảm bảo đại lý thu có đủ năng lực, được đào tạo bài bản và có chính sách thù lao, khen thưởng hợp lý để tạo động lực. Thời gian thực hiện: 2021-2023.
  3. Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát thu BHYT hộ gia đình: Thiết lập kế hoạch kiểm tra định kỳ và đột xuất, tập trung vào đại lý thu và các hộ gia đình có nguy cơ nợ đọng hoặc không tham gia đầy đủ. Áp dụng công nghệ thông tin để giám sát thu nộp kịp thời, minh bạch. Thời gian thực hiện: từ năm 2021.
  4. Đẩy mạnh công tác thông tin, tuyên truyền về chính sách BHYT hộ gia đình: Sử dụng đa dạng hình thức tuyên truyền phù hợp với đặc điểm dân cư, tăng cường phối hợp với các tổ chức chính trị - xã hội, phát huy vai trò của cán bộ thôn, bản để nâng cao nhận thức và trách nhiệm của người dân. Thời gian thực hiện: liên tục, ưu tiên giai đoạn 2021-2022.
  5. Nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ quản lý thu BHYT: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ, kỹ năng giao tiếp, am hiểu chính sách pháp luật cho cán bộ quản lý thu và đại lý thu, đồng thời cải thiện điều kiện làm việc để nâng cao hiệu quả công tác. Thời gian thực hiện: 2021-2024.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý BHXH các cấp: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý thu BHYT hộ gia đình, giúp nâng cao hiệu quả công tác quản lý, lập kế hoạch và tổ chức thu.
  2. Nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý nhà nước: Thông tin về các yếu tố ảnh hưởng và giải pháp quản lý thu BHYT hộ gia đình hỗ trợ xây dựng chính sách phù hợp, mở rộng phạm vi bao phủ BHYT toàn dân.
  3. Các đại lý thu BHYT và tổ chức chính trị - xã hội: Hiểu rõ vai trò, trách nhiệm và các chính sách động viên, từ đó nâng cao hiệu quả vận động người dân tham gia BHYT hộ gia đình.
  4. Sinh viên, học viên cao học và nhà nghiên cứu trong lĩnh vực quản lý kinh tế, bảo hiểm xã hội: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu, phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp trong lĩnh vực quản lý thu BHYT hộ gia đình.

Câu hỏi thường gặp

  1. BHYT hộ gia đình là gì và ai phải tham gia?
    BHYT hộ gia đình là hình thức bảo hiểm y tế áp dụng cho tất cả thành viên trong một hộ gia đình theo sổ hộ khẩu hoặc sổ tạm trú. Tất cả thành viên trong hộ phải cùng tham gia để được hưởng quyền lợi. Ví dụ, nếu một thành viên không tham gia, các thành viên khác cũng không được cấp thẻ BHYT theo hộ gia đình.

  2. Tại sao công tác quản lý thu BHYT hộ gia đình lại quan trọng?
    Quản lý thu BHYT hộ gia đình đảm bảo thu đúng, đủ, kịp thời nguồn tài chính cho quỹ BHYT, góp phần duy trì hoạt động khám chữa bệnh và thực hiện chính sách an sinh xã hội. Nếu quản lý kém, có thể dẫn đến thất thu, ảnh hưởng đến quyền lợi người tham gia.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến việc người dân tham gia BHYT hộ gia đình?
    Bao gồm nhận thức của người dân về chính sách BHYT, chất lượng khám chữa bệnh tại các cơ sở y tế, mức đóng BHYT, thủ tục tham gia, cũng như công tác tuyên truyền và vận động của các đại lý thu. Ví dụ, nếu chất lượng khám chữa bệnh thấp, người dân có xu hướng không tham gia.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác thu BHYT hộ gia đình?
    Cần tăng cường lập kế hoạch sát thực tế, mở rộng mạng lưới đại lý thu, đẩy mạnh tuyên truyền, nâng cao năng lực cán bộ quản lý và kiểm tra giám sát thường xuyên. Việc phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan và tổ chức chính trị - xã hội cũng rất quan trọng.

  5. BHXH huyện Bảo Yên đã đạt được những kết quả gì trong quản lý thu BHYT hộ gia đình?
    Tỷ lệ bao phủ BHYT hộ gia đình tăng từ khoảng 85% lên gần 90% trong giai đoạn 2017-2019, số tiền thu BHYT hộ gia đình tăng trưởng qua các năm. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại hạn chế về kế hoạch thu, tổ chức thu và kiểm tra giám sát cần được cải thiện để đạt hiệu quả cao hơn.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa lý luận và thực tiễn về quản lý thu BHYT hộ gia đình, làm rõ vai trò và các yếu tố ảnh hưởng đến công tác này tại huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai.
  • Phân tích thực trạng giai đoạn 2017-2019 cho thấy tỷ lệ bao phủ BHYT hộ gia đình tăng nhưng chưa đạt kế hoạch, công tác quản lý thu còn nhiều hạn chế về lập kế hoạch, tổ chức thu và kiểm tra giám sát.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm tăng cường lập kế hoạch, mở rộng đại lý thu, nâng cao công tác kiểm tra, đẩy mạnh tuyên truyền và nâng cao năng lực cán bộ quản lý thu.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn trong việc góp phần mở rộng phạm vi bao phủ BHYT, đảm bảo an sinh xã hội và giảm thiểu rủi ro tài chính cho người dân miền núi.
  • Khuyến nghị BHXH huyện Bảo Yên phối hợp chặt chẽ với các cấp chính quyền, tổ chức chính trị - xã hội và ngành y tế để triển khai các giải pháp đề xuất, hướng tới mục tiêu BHYT toàn dân đến năm 2025.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan liên quan cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá định kỳ để điều chỉnh chính sách phù hợp, nâng cao hiệu quả quản lý thu BHYT hộ gia đình trên địa bàn huyện Bảo Yên.