Tổng quan nghiên cứu

Than đá là một trong những nguồn nguyên liệu năng lượng quan trọng nhất trên thế giới, với trữ lượng lớn và vai trò thiết yếu trong sản xuất điện năng và công nghiệp. Trong vòng 50 năm qua, sản lượng khai thác than toàn cầu tăng trung bình 5,4% mỗi năm, mặc dù từ đầu thập kỷ 90 tốc độ tăng giảm xuống còn khoảng 1,5% mỗi năm. Tại Việt Nam, tỉnh Quảng Ninh là trung tâm khai thác than lớn nhất, với sản lượng hàng năm khoảng 15 đến 20 triệu tấn than, chủ yếu khai thác theo hình thức lộ thiên và hầm lò. Tuy nhiên, hoạt động khai thác than cũng gây ra nhiều vấn đề về môi trường như ô nhiễm không khí, nước và đất, đồng thời tồn tại các hiện tượng khai thác và kinh doanh than trái phép, ảnh hưởng đến trật tự xã hội và phát triển bền vững.

Luận văn tập trung nghiên cứu công tác quản lý nhà nước địa phương đối với hoạt động kinh doanh than đá trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh trong giai đoạn 2013-2015, nhằm đánh giá thực trạng, chỉ ra ưu điểm, hạn chế và nguyên nhân, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện quản lý đến năm 2020 và các năm tiếp theo. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý, bảo vệ tài nguyên quốc gia, đảm bảo an toàn lao động và bảo vệ môi trường, góp phần phát triển ngành than bền vững tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng các lý thuyết quản lý nhà nước và kinh tế thị trường để phân tích hoạt động quản lý nhà nước địa phương đối với kinh doanh than đá. Trong đó:

  • Lý thuyết "Bàn tay vô hình" của Adam Smith nhấn mạnh vai trò của thị trường tự do trong việc thúc đẩy phát triển kinh tế, hạn chế sự can thiệp trực tiếp của nhà nước vào hoạt động kinh doanh.

  • Lý thuyết "Bàn tay hữu hình" của Keynes cho rằng nhà nước cần can thiệp tích cực để điều tiết kinh tế, duy trì tổng cầu và ổn định phát triển, đặc biệt trong các ngành có vai trò chiến lược như than đá.

  • Lý thuyết nền kinh tế hỗn hợp của Samuelson đề cao sự kết hợp giữa cơ chế thị trường và sự điều tiết của nhà nước nhằm khắc phục các khuyết tật của thị trường như độc quyền, ô nhiễm môi trường và phân phối bất bình đẳng.

Các khái niệm chính bao gồm quản lý nhà nước địa phương, quản lý kinh tế, quản lý thương mại, và các nguyên tắc quản lý nhà nước như thống nhất lãnh đạo, kết hợp quản lý ngành và địa phương, đảm bảo hiệu lực và minh bạch trong quản lý.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp thu thập dữ liệu sơ cấp và thứ cấp. Dữ liệu thứ cấp được tổng hợp từ các báo cáo định kỳ của UBND tỉnh Quảng Ninh, Sở Công Thương, Sở Tài nguyên và Môi trường, Sở Kế hoạch và Đầu tư, Sở Công an, cùng các tài liệu khoa học, luận văn, tạp chí chuyên ngành. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát 80 cán bộ quản lý tại các cơ quan và doanh nghiệp liên quan, với 75 phiếu hợp lệ.

Phân tích dữ liệu sử dụng các phương pháp thống kê kinh tế, phân tích tương quan, so sánh và tổng hợp. Các công cụ tin học hỗ trợ xử lý và trình bày kết quả nghiên cứu. Thời gian nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2013-2015, với mục tiêu đề xuất giải pháp đến năm 2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng quản lý nhà nước địa phương còn nhiều hạn chế: Mặc dù UBND tỉnh Quảng Ninh và các sở ngành đã phối hợp quản lý hoạt động kinh doanh than đá, nhưng tình trạng khai thác và vận chuyển than trái phép vẫn diễn ra phức tạp, ảnh hưởng đến trật tự xã hội và môi trường. Ví dụ, năm 2015, sản lượng than nguyên khai đạt 37,6 triệu tấn nhưng tiêu thụ chỉ đạt trên 35,5 triệu tấn, cho thấy tồn kho và tiêu cực trong kinh doanh.

  2. Hệ thống pháp lý và quy định chưa đồng bộ, thiếu kịp thời: Các văn bản pháp luật và hướng dẫn liên quan đến quản lý kinh doanh than đá chưa được cập nhật đầy đủ, gây khó khăn cho việc thực thi và kiểm soát. Việc cấp phép, thu hồi giấy phép còn tồn tại kẽ hở, tạo điều kiện cho hoạt động khai thác trái phép.

  3. Năng lực cán bộ quản lý và phối hợp giữa các cơ quan còn hạn chế: Đội ngũ cán bộ quản lý chưa đáp ứng đầy đủ về trình độ chuyên môn và kỹ năng quản lý hiện đại. Sự phối hợp giữa các cơ quan chức năng như Sở Công Thương, Sở Tài nguyên và Môi trường, Sở Công an chưa thực sự hiệu quả, dẫn đến việc kiểm tra, thanh tra chưa chặt chẽ.

  4. Ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường và an toàn lao động: Hoạt động khai thác than đá gây ô nhiễm không khí, nước và đất, trong khi các biện pháp khắc phục còn mang tính tạm thời. Người lao động chủ yếu là lao động phổ thông, thiếu nhận thức về an toàn lao động, dẫn đến nguy cơ tai nạn cao.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của các hạn chế trên xuất phát từ đặc thù ngành than với địa hình khai thác phức tạp, sự phân tán các mỏ than, cùng với sự phát triển nhanh của các thành phần kinh tế trong lĩnh vực khai thác và kinh doanh than đá. So với các nghiên cứu trước đây, kết quả nghiên cứu này cập nhật thực trạng mới nhất giai đoạn 2013-2015, phản ánh rõ hơn những khó khăn trong quản lý nhà nước địa phương.

Việc thiếu đồng bộ trong hệ thống pháp luật và năng lực cán bộ quản lý là điểm nghẽn lớn, cần được khắc phục để nâng cao hiệu quả quản lý. Các biểu đồ so sánh sản lượng khai thác và tiêu thụ than qua các năm cho thấy sự mất cân đối, phản ánh tình trạng than lậu và tiêu cực trong kinh doanh.

Ý nghĩa của nghiên cứu là cung cấp cơ sở khoa học để hoàn thiện chính sách, nâng cao năng lực quản lý, bảo vệ môi trường và đảm bảo an toàn lao động, góp phần phát triển ngành than bền vững tại Quảng Ninh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện môi trường pháp lý: Rà soát, sửa đổi và bổ sung các văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến kinh doanh than đá, đảm bảo tính đồng bộ, minh bạch và kịp thời. Cần xây dựng các quy định chặt chẽ về cấp phép, thu hồi giấy phép và xử lý vi phạm, nhằm ngăn chặn khai thác và kinh doanh than trái phép. Thời gian thực hiện: đến năm 2020. Chủ thể thực hiện: UBND tỉnh, Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bộ Công Thương.

  2. Nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ quản lý: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ và kỹ năng quản lý hiện đại cho cán bộ các sở ngành liên quan. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý, giám sát hoạt động kinh doanh than đá. Thời gian thực hiện: 2018-2020. Chủ thể thực hiện: Sở Nội vụ, Sở Công Thương, các cơ quan đào tạo.

  3. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra: Thiết lập các đoàn kiểm tra liên ngành thường xuyên và đột xuất nhằm phát hiện, xử lý kịp thời các vi phạm trong khai thác và kinh doanh than. Áp dụng các biện pháp cưỡng chế nghiêm minh đối với các trường hợp vi phạm. Thời gian thực hiện: liên tục từ 2017. Chủ thể thực hiện: Sở Công Thương, Sở Công an, UBND tỉnh.

  4. Bảo vệ môi trường và đảm bảo an toàn lao động: Xây dựng và thực thi các quy định về bảo vệ môi trường trong khai thác than, xử lý nước thải, bụi than và phục hồi đất đai sau khai thác. Tăng cường tuyên truyền, đào tạo nâng cao nhận thức an toàn lao động cho người lao động. Thời gian thực hiện: 2017-2020. Chủ thể thực hiện: Sở Tài nguyên và Môi trường, Sở Lao động - Thương binh và Xã hội, các doanh nghiệp than.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước địa phương: Giúp nâng cao hiệu quả quản lý, xây dựng chính sách phù hợp với thực tiễn, đảm bảo phát triển bền vững ngành than.

  2. Doanh nghiệp kinh doanh và khai thác than đá: Cung cấp thông tin về các quy định pháp luật, nguyên tắc quản lý, giúp doanh nghiệp hoạt động hợp pháp, nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh.

  3. Các nhà nghiên cứu và học viên ngành quản lý kinh tế, quản lý nhà nước: Là tài liệu tham khảo bổ ích về quản lý nhà nước trong lĩnh vực khai thác và kinh doanh tài nguyên khoáng sản.

  4. Các tổ chức bảo vệ môi trường và an toàn lao động: Cung cấp cơ sở khoa học để đề xuất các biện pháp bảo vệ môi trường và nâng cao an toàn lao động trong ngành than.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý nhà nước địa phương đối với kinh doanh than đá là gì?
    Là hoạt động của các cơ quan nhà nước địa phương sử dụng quyền lực pháp luật để điều chỉnh, giám sát và hỗ trợ các doanh nghiệp kinh doanh than đá nhằm đạt mục tiêu phát triển bền vững ngành than.

  2. Tại sao cần hoàn thiện môi trường pháp lý trong quản lý kinh doanh than đá?
    Môi trường pháp lý đồng bộ, minh bạch giúp ngăn chặn khai thác và kinh doanh than trái phép, tạo điều kiện cạnh tranh lành mạnh và bảo vệ tài nguyên quốc gia.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý kinh doanh than đá tại Quảng Ninh là gì?
    Bao gồm tình trạng khai thác than trái phép, năng lực cán bộ quản lý hạn chế, phối hợp giữa các cơ quan chưa hiệu quả, và các vấn đề về ô nhiễm môi trường, an toàn lao động.

  4. Vai trò của công nghệ thông tin trong quản lý kinh doanh than đá?
    Công nghệ thông tin giúp nâng cao hiệu quả quản lý, giám sát hoạt động khai thác và kinh doanh, tăng cường minh bạch và kịp thời phát hiện vi phạm.

  5. Làm thế nào để đảm bảo an toàn lao động trong ngành than?
    Thông qua đào tạo nâng cao nhận thức, áp dụng các quy định an toàn nghiêm ngặt, kiểm tra, giám sát thường xuyên và xử lý nghiêm các vi phạm về an toàn lao động.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực trạng quản lý nhà nước địa phương đối với hoạt động kinh doanh than đá tại Quảng Ninh giai đoạn 2013-2015.
  • Đã chỉ ra các hạn chế về pháp lý, năng lực quản lý và phối hợp giữa các cơ quan chức năng, cũng như các vấn đề môi trường và an toàn lao động.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện môi trường pháp lý, nâng cao năng lực cán bộ, tăng cường thanh tra kiểm tra và bảo vệ môi trường.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn trong việc nâng cao hiệu quả quản lý, phát triển ngành than bền vững tại địa phương.
  • Khuyến nghị các cơ quan chức năng triển khai các giải pháp đề xuất trong giai đoạn đến năm 2020 để đạt được mục tiêu phát triển bền vững ngành than.

Hành động ngay hôm nay để góp phần xây dựng ngành than Quảng Ninh phát triển bền vững, bảo vệ môi trường và đảm bảo an toàn lao động cho người lao động.