I. Vai trò quản lý nhà nước về đào tạo nghề huyện Tiên Phước
Trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, quản lý nhà nước về đào tạo nghề cho người lao động đóng vai trò xương sống trong việc định hình và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực. Tại huyện Tiên Phước, tỉnh Quảng Nam, công tác này không chỉ là nhiệm vụ giáo dục mà còn là đòn bẩy chiến lược cho sự phát triển kinh tế - xã hội. Mục tiêu cốt lõi của đào tạo nghề là trang bị kiến thức, kỹ năng và thái độ chuyên nghiệp, giúp người lao động có khả năng tìm kiếm việc làm, tự tạo việc làm hoặc nâng cao trình độ. Vai trò của Nhà nước là tạo ra một hành lang pháp lý minh bạch, định hướng các hoạt động đào tạo theo nhu cầu thực tiễn của thị trường và đảm bảo sự công bằng xã hội trong cơ hội học nghề. Hoạt động quản lý này bao gồm việc xây dựng quy hoạch, kế hoạch tổng thể, ban hành chính sách hỗ trợ, và tổ chức kiểm tra, giám sát nhằm tránh tình trạng đầu tư dàn trải, lãng phí nguồn lực. Một hệ thống quản lý nhà nước hiệu quả sẽ kết nối chặt chẽ ba bên: cơ quan quản lý, cơ sở dạy nghề (CSDN) và doanh nghiệp (DN), từ đó tạo ra một chu trình đào tạo khép kín, đáp ứng đúng và trúng nhu cầu của thị trường lao động, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng bền vững.
1.1. Mục tiêu và đối tượng của đào tạo nghề cho người lao động
Mục tiêu chính của đào tạo nghề cho người lao động tại huyện Tiên Phước là “nhằm tạo việc làm, tăng thu nhập cho lao động; góp phần chuyển dịch cơ cấu lao động và cơ cấu kinh tế, phục vụ sự nghiệp CNH - HĐH nông nghiệp, nông thôn”. Hoạt động này bao gồm đào tạo mới cho những người chưa có nghề, đào tạo lại để cập nhật công nghệ và bồi dưỡng nâng cao tay nghề. Đối tượng hướng đến là lao động trong độ tuổi, có trình độ học vấn và sức khỏe phù hợp. Chính sách đặc biệt ưu tiên các nhóm yếu thế như người thuộc diện hộ nghèo, cận nghèo, người dân tộc thiểu số, người tàn tật và người bị thu hồi đất canh tác. Việc xác định đúng mục tiêu và đối tượng giúp các chính sách đào tạo nghề được triển khai hiệu quả, đảm bảo nguồn lực của nhà nước được sử dụng đúng chỗ, mang lại lợi ích thiết thực cho xã hội và từng cá nhân người lao động.
1.2. Nội dung cốt lõi về quản lý nhà nước trong đào tạo nghề
Quản lý nhà nước về đào tạo nghề (QLNN về ĐTN) là sự tác động có tổ chức của nhà nước bằng quyền lực công vào toàn bộ hoạt động đào tạo nghề. Nội dung quản lý bao gồm sáu lĩnh vực chính: (1) Tuyên truyền, phổ biến chính sách; (2) Xây dựng chương trình, kế hoạch và dự báo nhu cầu; (3) Tổ chức triển khai thực hiện chính sách; (4) Xây dựng bộ máy quản lý; (5) Công tác kiểm tra, giám sát; và (6) Xử lý vi phạm. Theo luận văn của tác giả Bùi Quốc Hiền, các hoạt động này nhằm “định hướng, thiết lập trật tự kỷ cương của hoạt động ĐTN cho người lao động, hướng đến mục tiêu và yêu cầu của sự phát triển nguồn nhân lực của quốc gia”. Một cơ chế QLNN hiệu quả phải đảm bảo tính đồng bộ, minh bạch và có sự phân công, phân cấp rõ ràng giữa các cấp chính quyền, từ đó phát huy tối đa hiệu quả của công tác đào tạo nghề.
II. Phân tích thực trạng quản lý đào tạo nghề tại Tiên Phước
Giai đoạn 2015-2019, công tác quản lý nhà nước về đào tạo nghề cho người lao động trên địa bàn huyện Tiên Phước đã đạt được những kết quả đáng ghi nhận, nhưng cũng bộc lộ nhiều hạn chế cần khắc phục. Về mặt tích cực, nhận thức của các cấp chính quyền và người dân về tầm quan trọng của học nghề đã được nâng lên. Hệ thống cơ sở dạy nghề được quan tâm đầu tư, quy mô đào tạo tăng lên đáng kể. Tuy nhiên, thực trạng cho thấy công tác quản lý vẫn còn nhiều bất cập. Việc đầu tư còn dàn trải, hiệu quả đào tạo thấp và gây lãng phí nguồn lực. Sự gắn kết giữa cơ quan QLNN, cơ sở dạy nghề và doanh nghiệp còn lỏng lẻo, dẫn đến tình trạng đào tạo chưa theo kịp nhu cầu của thị trường. Chất lượng đào tạo không đồng đều, chưa đáp ứng được yêu cầu ngày càng cao của các DN. Những tồn tại này xuất phát từ nhiều nguyên nhân, bao gồm công tác dự báo nhu cầu lao động chưa chính xác, cơ chế phối hợp thiếu đồng bộ, và bộ máy quản lý còn hạn chế về năng lực. Việc phân tích sâu sắc thực trạng là cơ sở quan trọng để đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý nhà nước về đào tạo nghề trong thời gian tới.
2.1. Đánh giá kết quả đạt được trong giai đoạn 2015 2019
Theo số liệu từ luận văn, trong 5 năm (2015-2019), toàn huyện Tiên Phước đã có 2.487 lao động tham gia học nghề theo Quyết định 1956/QĐ-TTg, “nâng tỷ lệ lao động qua đào tạo của huyện đến cuối năm 2019 đạt 52,71%”. Đây là một con số ấn tượng, cho thấy sự nỗ lực của chính quyền địa phương trong việc thúc đẩy đào tạo nghề. Các chính sách hỗ trợ người học như hỗ trợ chi phí, tiền ăn, tiền đi lại đã được triển khai, đặc biệt quan tâm đến các đối tượng chính sách, hộ nghèo. Công tác tuyên truyền, phổ biến chính sách cũng có những chuyển biến tích cực, giúp người lao động tiếp cận thông tin và cơ hội học nghề. Những kết quả này đã góp phần cải thiện một phần chất lượng nguồn nhân lực và thúc đẩy giải quyết việc làm tại địa phương.
2.2. Những hạn chế và nguyên nhân trong công tác quản lý
Bên cạnh thành tựu, công tác QLNN về ĐTN tại Tiên Phước còn tồn tại nhiều hạn chế. Luận văn chỉ ra rằng các hoạt động đào tạo nghề “đã và đang bộc lộ nhiều vấn đề bất cập như: đầu tư dàn trải, thiếu quản lý, hiệu quả đào tạo còn thấp, lãng phí nguồn lực”. Nguyên nhân chính là do thiếu một cơ chế quản lý đồng bộ. Công tác xây dựng kế hoạch và dự báo nhu cầu đào tạo còn yếu, chủ yếu dựa trên năng lực sẵn có của các CSDN thay vì nhu cầu thực tế của thị trường. Bộ máy quản lý ở cấp huyện, xã chưa có cán bộ chuyên trách, dẫn đến hoạt động kém hiệu quả. Hơn nữa, sự phối hợp giữa các phòng ban liên quan còn chưa chặt chẽ, công tác kiểm tra, giám sát chưa được thực hiện thường xuyên, quyết liệt.
2.3. Thách thức về chất lượng lao động chưa đáp ứng thị trường
Hạn chế lớn nhất và là hệ quả trực tiếp của những bất cập trong quản lý là chất lượng nguồn nhân lực sau đào tạo chưa đáp ứng được yêu cầu của doanh nghiệp. Tình trạng lao động qua đào tạo “vừa thừa lại vừa thiếu” khá phổ biến. Thừa lao động ở những ngành nghề mà thị trường không có nhu cầu cao (như tin học văn phòng, sửa chữa điện dân dụng) và thiếu lao động có kỹ năng cho các ngành kinh tế mũi nhọn của địa phương. Nhiều người lao động sau khi hoàn thành khóa học vẫn không thể áp dụng kiến thức vào thực tế hoặc tìm được việc làm phù hợp. Điều này không chỉ gây lãng phí ngân sách nhà nước mà còn làm giảm lòng tin của người dân vào hiệu quả của các chương trình đào tạo nghề.
III. Phương pháp hoàn thiện cơ chế quản lý nhà nước về đào tạo nghề
Để nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về đào tạo nghề cho người lao động tại huyện Tiên Phước, việc hoàn thiện cơ chế quản lý là yêu cầu cấp bách. Các giải pháp cần tập trung vào việc củng cố hệ thống từ bên trong, bắt đầu từ khâu tuyên truyền, hoạch định chính sách cho đến tổ chức bộ máy và nâng cao năng lực thực thi. Công tác tuyên truyền cần được đổi mới theo hướng đi vào chiều sâu, giúp thay đổi nhận thức của xã hội về giá trị của học nghề. Việc xây dựng kế hoạch và dự báo nhu cầu lao động phải dựa trên cơ sở khoa học, xuất phát từ khảo sát thực tế tại các doanh nghiệp và định hướng phát triển kinh tế của địa phương. Song song đó, cần kiện toàn bộ máy quản lý, phân định rõ chức năng, nhiệm vụ giữa các cơ quan, đồng thời chú trọng bồi dưỡng, nâng cao trình độ chuyên môn cho đội ngũ cán bộ. Một cơ chế quản lý chặt chẽ, khoa học và minh bạch sẽ là nền tảng vững chắc để các chính sách đào tạo nghề thực sự đi vào cuộc sống, mang lại hiệu quả thiết thực và bền vững cho người lao động và toàn xã hội.
3.1. Tăng cường tuyên truyền và phổ biến chính sách đào tạo nghề
Giải pháp đầu tiên là đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến các chủ trương, chính sách đào tạo nghề của Đảng và Nhà nước. Nội dung tuyên truyền cần tập trung vào lợi ích thiết thực của việc học nghề, các mô hình thành công và cơ hội việc làm sau đào tạo. Hình thức cần đa dạng, từ việc sử dụng các phương tiện thông tin đại chúng như đài phát thanh, báo địa phương, đến tổ chức các buổi hội thảo, tư vấn trực tiếp tại các xã, thôn. Cần biên soạn tài liệu ngắn gọn, dễ hiểu như tờ rơi, sổ tay để người lao động, đặc biệt là lao động nông thôn, dễ dàng tiếp cận. Việc này không chỉ giúp nâng cao nhận thức mà còn khơi dậy ý chí chủ động vươn lên, tích cực tham gia học nghề để cải thiện cuộc sống.
3.2. Cải thiện quy trình xây dựng kế hoạch và dự báo nhu cầu
Công tác xây dựng kế hoạch và dự báo nhu cầu đào tạo nghề cần được thực hiện một cách bài bản và khoa học. Thay vì xây dựng kế hoạch dựa trên chỉ tiêu được giao, các cơ quan QLNN cần chủ động phối hợp với Phòng Thống kê, các doanh nghiệp để tiến hành điều tra, khảo sát nhu cầu học nghề của người lao động và nhu cầu sử dụng lao động của thị trường. Kết quả dự báo phải xác định rõ cơ cấu ngành nghề, số lượng, chất lượng lao động cần thiết cho từng giai đoạn. Một kế hoạch đào tạo dựa trên dữ liệu thực tế sẽ đảm bảo “đầu ra” của các khóa học được thị trường chấp nhận, khắc phục triệt để tình trạng đào tạo không gắn với nhu cầu sử dụng.
3.3. Hoàn thiện bộ máy tổ chức và nâng cao năng lực cán bộ
Bộ máy QLNN về ĐTN cần được kiện toàn theo hướng tinh gọn, hiệu quả. Cần có sự phân công, phân cấp rõ ràng về trách nhiệm và quyền hạn giữa UBND huyện, các phòng ban chuyên môn (Phòng LĐTB&XH, Phòng NN&PTNT) và UBND các xã. Đặc biệt, cần bố trí cán bộ chuyên trách hoặc kiêm nhiệm có năng lực về công tác đào tạo nghề ở cấp xã để nắm bắt sát sao tình hình cơ sở. Đồng thời, phải thường xuyên tổ chức các lớp tập huấn, bồi dưỡng để nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ và kỹ năng quản lý cho đội ngũ cán bộ. Một đội ngũ cán bộ có tâm, có tầm sẽ là nhân tố quyết định sự thành công của công tác quản lý tại địa phương.
IV. Bí quyết gắn đào tạo nghề với nhu cầu thực tế thị trường
Một trong những yếu kém cốt lõi trong công tác đào tạo nghề tại huyện Tiên Phước là sự thiếu kết nối với thị trường. Để giải quyết việc làm hiệu quả, hoạt động đào tạo phải xuất phát từ nhu cầu thực tế của doanh nghiệp và xu hướng phát triển kinh tế. Bí quyết nằm ở việc xây dựng một cơ chế liên kết chặt chẽ giữa ba nhà: Nhà nước – Nhà trường (CSDN) – Doanh nghiệp. Trong mô hình này, Nhà nước đóng vai trò kiến tạo chính sách và điều phối; các cơ sở dạy nghề chịu trách nhiệm về chương trình và lý thuyết; doanh nghiệp tham gia vào quá trình xây dựng chương trình, cung cấp môi trường thực hành và cam kết tuyển dụng. Việc điều chỉnh danh mục nghề đào tạo một cách linh hoạt theo tín hiệu thị trường và triển khai các mô hình đào tạo theo đơn đặt hàng sẽ đảm bảo người lao động sau khi tốt nghiệp có thể làm việc ngay mà không cần đào tạo lại. Đây là hướng đi chiến lược để nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và đảm bảo tính bền vững cho công tác quản lý nhà nước về đào tạo nghề.
4.1. Xây dựng cơ chế liên kết ba nhà Nhà nước Trường Doanh nghiệp
Mô hình liên kết ba nhà là giải pháp đột phá để khắc phục sự tách rời giữa đào tạo và sử dụng lao động. Cần xây dựng một quy chế phối hợp cụ thể, trong đó doanh nghiệp không chỉ là “khách hàng” mà còn là “đối tác” của các cơ sở dạy nghề. DN có thể tham gia góp ý xây dựng chương trình, cử chuyên gia, thợ bậc cao tham gia giảng dạy, và tạo điều kiện cho học viên thực tập. Về phía Nhà nước, cần có chính sách khuyến khích các DN tham gia vào quá trình đào tạo, chẳng hạn như ưu đãi thuế, hỗ trợ kinh phí. Sự hợp tác này đảm bảo chương trình đào tạo luôn được cập nhật công nghệ mới và sát với thực tiễn sản xuất.
4.2. Điều chỉnh danh mục nghề đào tạo theo tín hiệu thị trường
Danh mục ngành nghề đào tạo tại huyện Tiên Phước cần được rà soát và điều chỉnh định kỳ để phù hợp với chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của địa phương. Cần giảm dần chỉ tiêu cho các ngành nghề đã bão hòa và tập trung nguồn lực cho các ngành có tiềm năng phát triển, ví dụ như nông nghiệp công nghệ cao, chế biến nông sản, du lịch sinh thái, hay các ngành nghề phục vụ cho các khu công nghiệp lân cận. Việc điều chỉnh này phải dựa trên công tác dự báo nhu cầu nhân lực đã được đề cập, đảm bảo hoạt động đào tạo nghề luôn đi trước một bước, đón đầu xu hướng phát triển và đáp ứng kịp thời nhu cầu của thị trường lao động.
4.3. Ưu tiên đào tạo theo đơn đặt hàng và nhu cầu của doanh nghiệp
Đào tạo theo đơn đặt hàng của doanh nghiệp là hình thức hiệu quả nhất để đảm bảo 100% học viên có việc làm sau tốt nghiệp. Cơ quan QLNN cần đóng vai trò cầu nối, chủ động làm việc với các DN trên địa bàn và trong tỉnh để nắm bắt nhu cầu tuyển dụng của họ. Từ đó, xây dựng các chương trình đào tạo ngắn hạn, chuyên sâu theo yêu cầu cụ thể của từng DN. Mô hình này không chỉ giải quyết việc làm một cách bền vững mà còn giúp DN tiết kiệm chi phí và thời gian tuyển dụng, đào tạo lại. Đây là cách tiếp cận thực tế, đôi bên cùng có lợi, cần được ưu tiên triển khai trong thời gian tới tại Tiên Phước.
V. Top mô hình đào tạo nghề hiệu quả cho huyện Tiên Phước
Việc học hỏi kinh nghiệm từ các địa phương lân cận là vô cùng cần thiết để huyện Tiên Phước tìm ra mô hình đào tạo nghề phù hợp. Luận văn đã phân tích các bài học quý báu từ Thành phố Tam Kỳ và huyện Quế Sơn, hai đơn vị trong cùng tỉnh Quảng Nam đã có những cách làm hay và sáng tạo. Mô hình đào tạo khép kín, liên kết chặt chẽ với doanh nghiệp của Tam Kỳ là một ví dụ điển hình về việc gắn đào tạo với thực tiễn. Trong khi đó, kinh nghiệm của Quế Sơn lại cho thấy tầm quan trọng của việc tập trung vào các ngành nghề nông nghiệp thế mạnh và quản lý chặt chẽ “đầu ra” sau đào tạo. Từ những kinh nghiệm này, Tiên Phước có thể chắt lọc và xây dựng một mô hình riêng, vừa phát huy được lợi thế của địa phương, vừa khắc phục được những tồn tại trong công tác quản lý nhà nước về đào tạo nghề cho người lao động. Áp dụng các mô hình đã được kiểm chứng sẽ giúp rút ngắn thời gian, tiết kiệm nguồn lực và nâng cao rõ rệt hiệu quả của hoạt động đào tạo.
5.1. Bài học kinh nghiệm từ mô hình đào tạo nghề của TP. Tam Kỳ
Thành phố Tam Kỳ đã thành công với mô hình đào tạo nghề khép kín, liên kết giữa nhà trường và doanh nghiệp. Điểm cốt lõi của mô hình này là đào tạo theo địa chỉ và đơn đặt hàng, lấy DN làm nơi thực hành chính của học viên. Giáo viên giảng dạy bao gồm cả thợ bậc cao tại các DN, đảm bảo kiến thức truyền đạt luôn gắn liền với thực tế. Bài học cho Tiên Phước là cần chủ động hơn trong việc xây dựng mối quan hệ hợp tác với các DN, xem họ là một phần không thể thiếu của quá trình đào tạo. Việc thành lập một trung tâm dự báo nhu cầu lao động cấp huyện hoặc phối hợp với trung tâm cấp tỉnh cũng là một gợi ý quan trọng để hoạch định chiến lược đào tạo hiệu quả.
5.2. Kinh nghiệm quản lý từ huyện Quế Sơn và ứng dụng
Huyện Quế Sơn đã tập trung đẩy mạnh chuyển giao khoa học kỹ thuật trong lĩnh vực nông nghiệp, mở các lớp đào tạo về kỹ thuật trồng trọt, chăn nuôi hiệu quả. Điều này giúp người lao động nâng cao thu nhập ngay trên mảnh đất của mình. Tuy nhiên, Quế Sơn cũng đối mặt với thách thức trong việc quản lý “đầu ra”, khi một số ngành đào tạo chưa thực sự phù hợp với nhu cầu. Bài học rút ra cho Tiên Phước là cần kết hợp giữa việc phát triển các ngành nghề nông nghiệp là thế mạnh với việc nghiên cứu kỹ lưỡng nhu cầu thị trường để tránh đào tạo ồ ạt. Công tác quản lý nhà nước không chỉ dừng lại ở việc tổ chức lớp học mà phải theo dõi, đánh giá hiệu quả sau đào tạo, hỗ trợ giải quyết việc làm và kết nối đầu ra cho sản phẩm.
