Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới và hội nhập quốc tế, việc nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước thông qua sự tham gia của công dân ngày càng trở nên cấp thiết. Tại huyện Yên Lạc, tỉnh Vĩnh Phúc, một địa phương có truyền thống tự quản làng xã lâu đời, sự tham gia của công dân vào hoạt động quản lý nhà nước được xem là yếu tố then chốt góp phần xây dựng xã hội công bằng, dân chủ và phát triển bền vững. Từ năm 2016 đến 2021, huyện Yên Lạc đã có nhiều chuyển biến tích cực trong phát triển kinh tế - xã hội, với thu nhập bình quân đầu người tăng và tỷ lệ hộ nghèo giảm đáng kể, tạo điều kiện thuận lợi cho công dân tham gia quản lý nhà nước. Tuy nhiên, theo báo cáo năm 2021, việc thực hiện phương châm “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra” vẫn còn mang tính hình thức, vai trò của người dân trong bàn bạc và quyết định các vấn đề địa phương còn hạn chế.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm hệ thống hóa cơ sở lý luận và pháp lý về tham gia của công dân, đánh giá thực trạng mức độ tham gia của công dân vào hoạt động quản lý nhà nước trên địa bàn huyện Yên Lạc, đồng thời đề xuất các giải pháp thúc đẩy sự tham gia này ngày càng thực chất hơn. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2016-2021, tại huyện Yên Lạc, tỉnh Vĩnh Phúc, với trọng tâm là tham gia trực tiếp của công dân vào hoạt động quản lý nhà nước. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước, đồng thời góp phần phát huy dân chủ cơ sở, tăng cường sự đồng thuận xã hội và phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về tham gia của công dân vào hoạt động quản lý nhà nước, trong đó nổi bật là:

  • Lý thuyết về mức độ tham gia của công dân: Dựa trên các nghiên cứu của Andre’ Pierre và Sherry R. Arnstein, mức độ tham gia được phân thành bốn cấp độ chính: Thông tin (quyền tiếp cận thông tin), Tham vấn (quyền được tham gia ý kiến), Cộng tác (quyền bàn và biểu quyết), và Tự quyết (quyền bàn và quyết định trực tiếp). Mô hình này giúp đánh giá mức độ thực chất của sự tham gia công dân trong quản lý nhà nước.

  • Lý thuyết về vai trò và phương thức tham gia của công dân: Phân biệt giữa tham gia trực tiếp (trưng cầu ý dân, bầu cử, bãi miễn đại biểu dân cử) và tham gia gián tiếp thông qua các cơ quan dân cử và tổ chức xã hội. Lý thuyết này làm rõ các hình thức và cơ chế pháp lý tạo điều kiện cho công dân tham gia quản lý nhà nước.

  • Khái niệm quản lý nhà nước và công dân: Quản lý nhà nước là hoạt động quyền lực của các cơ quan nhà nước nhằm điều chỉnh các mặt đời sống xã hội, trong khi công dân là cá nhân có quốc tịch Việt Nam, có quyền và nghĩa vụ tham gia vào hoạt động quản lý nhà nước theo quy định pháp luật.

Các khái niệm chuyên ngành như “quản lý nhà nước”, “tham gia của công dân”, “dân chủ cơ sở”, “trưng cầu ý dân”, “bầu cử”, “bãi miễn đại biểu” được làm rõ và vận dụng xuyên suốt nghiên cứu.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, kết hợp các phương pháp nghiên cứu sau:

  • Phân tích tài liệu thứ cấp: Tổng hợp, phân tích các văn bản pháp luật, sách chuyên khảo, báo cáo kinh tế - xã hội, các nghiên cứu trước đây liên quan đến tham gia của công dân và quản lý nhà nước.

  • Quan sát thực tế: Theo dõi sự thay đổi về cơ sở hạ tầng, thái độ công dân và sự phối hợp giữa người dân với chính quyền trên địa bàn huyện Yên Lạc.

  • Điều tra xã hội học bằng phiếu khảo sát: Thu thập dữ liệu từ 200 người dân tại 5 xã thuộc huyện Yên Lạc (Yên Phương, Nguyệt Đức, Văn Tiến, Trung Kiên, Yên Đồng) với tỷ lệ thu hồi phiếu đạt 99,5%. Phiếu khảo sát gồm 19 câu hỏi tập trung vào 4 nhóm vấn đề: cung cấp thông tin, đóng góp ý kiến, tham gia thực hiện công việc cùng chính quyền, và tham gia bàn, quyết định trực tiếp các công việc địa phương.

  • Phỏng vấn sâu: Thực hiện 25 cuộc phỏng vấn ngẫu nhiên nhằm khai thác sâu hơn các quan điểm, nhận thức và trải nghiệm của công dân về tham gia quản lý nhà nước.

  • Phương pháp tổng hợp và so sánh: Đối chiếu kết quả khảo sát với các báo cáo chính quyền và nghiên cứu trước đây để đánh giá thực trạng và rút ra kết luận.

Cỡ mẫu khảo sát 200 người được chọn ngẫu nhiên nhằm đảm bảo tính đại diện cho dân cư huyện Yên Lạc. Phương pháp phân tích dữ liệu chủ yếu là thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm và phân tích định tính từ phỏng vấn sâu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ cung cấp thông tin của chính quyền đến công dân còn hạn chế: Khoảng 77,9% người dân biết về dự án cải tạo đường bê tông, rãnh thoát nước; 71,9% biết về dự án nâng cấp đường giao thông nội đồng; tuy nhiên chỉ có 16,6% biết về chỉ tiêu thu nhập bình quân đầu người/năm và 17,6% biết về chỉ tiêu sản lượng lúa cần đạt. Điều này cho thấy thông tin liên quan đến các chỉ tiêu kinh tế vĩ mô ít được công khai hoặc tiếp cận kém hơn so với các dự án gắn liền trực tiếp với đời sống hàng ngày.

  2. Hình thức tiếp cận thông tin chủ yếu qua truyền thanh và truyền miệng: 75,4% người dân tiếp nhận thông tin qua hệ thống truyền thanh xã/huyện, 65,8% qua người khác truyền đạt. Các hình thức như đọc thông báo tại trụ sở UBND, pano áp phích chỉ chiếm dưới 31,2%, cho thấy sự hạn chế trong việc sử dụng các kênh thông tin chính thức và trực quan.

  3. Mức độ tham gia đóng góp ý kiến và thực hiện công việc cùng chính quyền còn thấp: Tỷ lệ người dân tham gia đóng góp ý kiến vào các dự thảo kế hoạch phát triển, quy hoạch đất đai, hay các chương trình dự án địa phương chưa đạt mức cao, phản ánh sự hạn chế trong việc phát huy quyền tham vấn và cộng tác của công dân.

  4. Truyền thống tự quản làng xã là nền tảng thuận lợi nhưng chưa được khai thác hiệu quả: Với truyền thống tự quản lâu đời, người dân huyện Yên Lạc có tiềm năng tham gia tích cực vào quản lý nhà nước. Tuy nhiên, thực tế cho thấy sự tham gia còn mang tính hình thức, chưa phát huy hết vai trò chủ động và tự quyết của công dân.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của thực trạng trên có thể xuất phát từ nhiều yếu tố. Thứ nhất, năng lực của công chức trong việc tổ chức, truyền tải thông tin và huy động sự tham gia của người dân còn hạn chế, chưa tạo được môi trường thuận lợi để công dân phát huy vai trò. Thứ hai, năng lực và nhận thức của công dân về quyền và nghĩa vụ tham gia quản lý nhà nước chưa đồng đều, đặc biệt là ở nhóm dân cư có trình độ học vấn thấp và thu nhập hạn chế. Thứ ba, các hình thức tham gia hiện nay chủ yếu mang tính truyền thống, chưa tận dụng hiệu quả các công nghệ thông tin hiện đại để mở rộng tiếp cận và tương tác.

So sánh với các nghiên cứu tại các địa phương khác, mức độ tham gia của công dân tại Yên Lạc tương đối thấp hơn so với các đô thị lớn, nhưng phù hợp với đặc điểm nông thôn và truyền thống văn hóa địa phương. Việc công dân chủ yếu tiếp nhận thông tin qua truyền thanh và truyền miệng cũng phản ánh đặc thù vùng nông thôn, nơi mà công nghệ số chưa phổ biến rộng rãi.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện tỷ lệ phần trăm người dân biết và tiếp cận các loại thông tin, cũng như mức độ tham gia đóng góp ý kiến và thực hiện công việc cùng chính quyền. Bảng tổng hợp đặc điểm người được khảo sát cũng giúp minh họa sự đa dạng về giới tính, độ tuổi, trình độ học vấn và thu nhập, từ đó phân tích mối liên hệ giữa các yếu tố này với mức độ tham gia.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công khai, minh bạch thông tin quản lý nhà nước: Cơ quan chức năng cần đa dạng hóa các kênh truyền thông, đặc biệt là sử dụng công nghệ thông tin để cung cấp thông tin kịp thời, đầy đủ và dễ tiếp cận cho người dân. Mục tiêu nâng tỷ lệ người dân biết các chỉ tiêu kinh tế và dự án phát triển lên trên 70% trong vòng 2 năm tới. Chủ thể thực hiện là UBND huyện phối hợp với các xã, phường.

  2. Nâng cao năng lực công chức trong tổ chức và vận động sự tham gia của công dân: Tổ chức các khóa đào tạo kỹ năng giao tiếp, hòa giải, lắng nghe và hỗ trợ công dân tham gia quản lý nhà nước. Mục tiêu trong 1 năm đạt 80% công chức cấp xã được đào tạo bài bản. Chủ thể thực hiện là Học viện Hành chính Quốc gia phối hợp với UBND huyện.

  3. Phát triển các hình thức tham gia đa dạng, phù hợp với đặc điểm địa phương: Khuyến khích tổ chức các buổi đối thoại, hội nghị lấy ý kiến công dân, đồng thời xây dựng các nhóm cộng tác viên tại các thôn, xã để thu thập ý kiến và phản hồi kịp thời. Mục tiêu tăng tỷ lệ người dân tham gia đóng góp ý kiến lên 50% trong 3 năm tới.

  4. Phát huy truyền thống tự quản làng xã trong quản lý nhà nước: Tăng cường vai trò của các tổ chức chính trị - xã hội, Ban giám sát đầu tư cộng đồng, Ban thanh tra nhân dân trong việc huy động và giám sát sự tham gia của công dân. Chủ thể thực hiện là UBND huyện, Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức xã hội địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước cấp huyện, xã: Nghiên cứu giúp nâng cao nhận thức và kỹ năng tổ chức, vận động sự tham gia của công dân, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý địa phương.

  2. Nhà nghiên cứu và giảng viên quản lý công, chính sách công: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về tham gia của công dân, làm tài liệu tham khảo cho các khóa học và nghiên cứu chuyên sâu.

  3. Các tổ chức xã hội và cộng đồng dân cư: Hiểu rõ vai trò và phương thức tham gia vào quản lý nhà nước, từ đó chủ động tham gia và phát huy quyền làm chủ của mình.

  4. Nhà hoạch định chính sách và cơ quan lập pháp: Tham khảo để hoàn thiện khung pháp lý, chính sách thúc đẩy sự tham gia của công dân vào hoạt động quản lý nhà nước, đặc biệt ở cấp cơ sở.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao sự tham gia của công dân vào quản lý nhà nước lại quan trọng?
    Sự tham gia giúp nâng cao tính minh bạch, hiệu quả quản lý, đồng thời phát huy quyền làm chủ của công dân, góp phần xây dựng xã hội dân chủ và phát triển bền vững.

  2. Các phương thức tham gia của công dân gồm những gì?
    Bao gồm tham gia trực tiếp như trưng cầu ý dân, bầu cử, bãi miễn đại biểu dân cử và tham gia gián tiếp qua các cơ quan dân cử, tổ chức xã hội.

  3. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến mức độ tham gia của công dân?
    Thể chế pháp luật, năng lực công chức, năng lực và nhận thức của công dân, truyền thống văn hóa chính trị và nguồn lực là những yếu tố then chốt.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả tham gia của công dân tại địa phương?
    Cần tăng cường công khai thông tin, nâng cao năng lực công chức, phát triển các hình thức tham gia đa dạng và phát huy truyền thống tự quản của cộng đồng.

  5. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
    Kết hợp phân tích tài liệu thứ cấp, quan sát thực tế, điều tra xã hội học bằng phiếu khảo sát và phỏng vấn sâu nhằm thu thập dữ liệu khách quan và toàn diện.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và pháp lý về tham gia của công dân vào hoạt động quản lý nhà nước, làm rõ vai trò và phương thức tham gia.

  • Thực trạng tại huyện Yên Lạc cho thấy mức độ tham gia của công dân còn hạn chế, đặc biệt ở các mức độ tham vấn, cộng tác và tự quyết.

  • Các yếu tố ảnh hưởng bao gồm năng lực công chức, nhận thức công dân, truyền thống văn hóa và nguồn lực địa phương.

  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao công khai thông tin, đào tạo công chức, đa dạng hóa hình thức tham gia và phát huy truyền thống tự quản.

  • Nghiên cứu mở ra hướng đi cho các bước tiếp theo trong việc hoàn thiện chính sách và thực thi dân chủ cơ sở, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước tại địa phương.

Call-to-action: Các cơ quan quản lý, nhà nghiên cứu và cộng đồng dân cư được khuyến khích áp dụng và phát triển các giải pháp đề xuất nhằm thúc đẩy sự tham gia thực chất của công dân, góp phần xây dựng nền quản trị nhà nước hiện đại, minh bạch và hiệu quả.