Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam ngày càng hội nhập sâu rộng, việc quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước giữ vai trò then chốt trong việc đảm bảo sự ổn định kinh tế, an ninh xã hội và phát triển bền vững. Tại Thị xã An Khê, tỉnh Gia Lai, với dân số khoảng 69.234 người năm 2019 và mật độ dân số trung bình 340 người/km², ngân sách nhà nước đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì hoạt động bộ máy nhà nước và phát triển các lĩnh vực kinh tế - xã hội. Giai đoạn 2018-2020, tổng chi ngân sách nhà nước của thị xã đạt khoảng 270 tỷ đồng mỗi năm, trong đó chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn, trung bình trên 75,8% tổng chi ngân sách. Tuy nhiên, hiệu quả sử dụng nguồn chi này còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến chất lượng giáo dục, quản lý đất đai và vệ sinh môi trường.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước tại Thị xã An Khê trong giai đoạn 2018-2020, phân tích các tồn tại, nguyên nhân và đề xuất giải pháp hoàn thiện quản lý đến năm 2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động lập dự toán, chấp hành dự toán, kiểm soát, quyết toán và thanh tra, kiểm tra chi thường xuyên ngân sách nhà nước tại địa phương. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại Thị xã An Khê và các địa phương tương tự.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, tập trung vào:

  • Lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước: Nhấn mạnh vai trò của ngân sách trong việc phân phối nguồn lực, đảm bảo sự cân đối thu - chi và thực hiện các chức năng của nhà nước.
  • Nguyên tắc quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước: Bao gồm nguyên tắc quản lý theo dự toán, tiết kiệm và hiệu quả, chi trực tiếp qua Kho bạc Nhà nước.
  • Khái niệm và đặc điểm chi thường xuyên ngân sách nhà nước: Chi thường xuyên là các khoản chi phục vụ hoạt động bộ máy nhà nước và các hoạt động sự nghiệp công, mang tính ổn định, không hoàn trả trực tiếp.
  • Mô hình quản lý chi ngân sách cấp huyện: Tập trung vào vai trò của các cơ quan quản lý như Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân, Phòng Tài chính - Kế hoạch và Kho bạc Nhà nước trong việc lập dự toán, chấp hành, kiểm soát và quyết toán chi ngân sách.

Các khái niệm chính bao gồm: ngân sách nhà nước, chi thường xuyên ngân sách, quản lý chi ngân sách cấp huyện, nguyên tắc quản lý theo dự toán, kiểm soát chi ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, kết hợp các phương pháp nghiên cứu định lượng và định tính:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thứ cấp thu thập từ Phòng Tài chính - Kế hoạch, Kho bạc Nhà nước thị xã An Khê, Chi cục Thống kê thị xã và các văn bản pháp luật liên quan như Luật Ngân sách Nhà nước năm 2015, Nghị quyết số 26/2016/NQ-HĐND tỉnh Gia Lai.
  • Phương pháp phân tích: Phân tích số liệu thống kê chi ngân sách giai đoạn 2018-2020, so sánh tỷ lệ chi thường xuyên trên tổng chi ngân sách, đánh giá trình độ chuyên môn cán bộ quản lý tài chính, phân tích các quy trình lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách.
  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2018-2020 để đánh giá thực trạng, đồng thời đề xuất giải pháp hoàn thiện quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước đến năm 2025.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ các đơn vị dự toán ngân sách trên địa bàn thị xã (70 đơn vị), với phương pháp chọn mẫu toàn diện nhằm đảm bảo tính đại diện và chính xác của kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ trọng chi thường xuyên ngân sách cao: Giai đoạn 2018-2020, chi thường xuyên chiếm trung bình 75,8% tổng chi ngân sách nhà nước thị xã An Khê, với tổng chi ngân sách khoảng 270 tỷ đồng mỗi năm. Tỷ lệ này vượt mức hợp lý, gây áp lực lớn lên cân đối ngân sách địa phương.

  2. Tăng trưởng chi đầu tư phát triển chưa tương xứng: Chi đầu tư phát triển tăng khoảng 30% từ năm 2018 đến 2020, tuy nhiên vẫn chiếm tỷ trọng thấp so với chi thường xuyên, ảnh hưởng đến khả năng phát triển hạ tầng và kinh tế địa phương.

  3. Trình độ chuyên môn cán bộ tài chính chưa đồng đều: Trong 70 đơn vị dự toán, chỉ có 64,29% cán bộ phụ trách tài chính có trình độ đại học, trong đó 20 người học đại học từ xa, còn lại 35,71% có trình độ trung cấp và cao đẳng, ảnh hưởng đến chất lượng quản lý ngân sách.

  4. Quy trình lập dự toán và chấp hành dự toán còn nhiều hạn chế: Việc lập dự toán chưa hoàn toàn bám sát các tiêu chuẩn, định mức chi hiện hành; chấp hành dự toán có tình trạng chậm trễ và chưa đảm bảo tiết kiệm, hiệu quả. Ví dụ, tỷ lệ thực hiện chi thường xuyên so với dự toán chưa đạt 100%, gây lãng phí nguồn lực.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của các tồn tại trên xuất phát từ nhiều yếu tố. Trước hết, tỷ trọng chi thường xuyên cao phản ánh áp lực duy trì bộ máy hành chính và các hoạt động sự nghiệp công, trong khi nguồn thu ngân sách địa phương còn hạn chế. So với một số địa phương khác trong tỉnh Gia Lai, tỷ lệ chi thường xuyên tại An Khê cao hơn khoảng 5-10%, cho thấy cần có sự điều chỉnh hợp lý hơn.

Trình độ chuyên môn cán bộ tài chính chưa đồng đều làm giảm hiệu quả quản lý, dẫn đến việc lập dự toán và chấp hành dự toán chưa chính xác, thiếu kịp thời. Điều này phù hợp với báo cáo của ngành tài chính tỉnh Gia Lai về tình trạng thiếu hụt nguồn nhân lực chất lượng cao trong quản lý ngân sách cấp huyện.

Ngoài ra, việc kiểm soát và quyết toán chi thường xuyên chưa được thực hiện nghiêm ngặt, dẫn đến một số khoản chi chưa đúng chế độ, gây thất thoát và lãng phí. Dữ liệu cho thấy tỷ lệ xử lý vi phạm trong quyết toán còn thấp, chưa đáp ứng yêu cầu của Luật Ngân sách Nhà nước.

Các biểu đồ so sánh tỷ lệ chi thường xuyên trên tổng chi ngân sách qua các năm và phân bố trình độ cán bộ tài chính sẽ minh họa rõ nét các vấn đề trên, giúp các nhà quản lý có cơ sở để điều chỉnh chính sách.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện quy trình lập và phân bổ dự toán chi thường xuyên

    • Động từ hành động: Rà soát, điều chỉnh
    • Target metric: Giảm tỷ lệ chi thường xuyên xuống dưới 70% tổng chi ngân sách đến năm 2025
    • Timeline: Triển khai ngay từ năm 2023, hoàn thành năm 2024
    • Chủ thể thực hiện: Ủy ban nhân dân thị xã phối hợp Phòng Tài chính - Kế hoạch

  2. Nâng cao trình độ chuyên môn và năng lực quản lý cán bộ tài chính

    • Động từ hành động: Đào tạo, bồi dưỡng
    • Target metric: 100% cán bộ tài chính đạt trình độ đại học chính quy hoặc tương đương vào năm 2025
    • Timeline: Tổ chức đào tạo liên tục từ 2023 đến 2025
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Nội vụ thị xã phối hợp với các cơ sở đào tạo

  3. Tăng cường kiểm soát, thanh tra và xử lý vi phạm trong chi thường xuyên

    • Động từ hành động: Kiểm tra, xử lý nghiêm
    • Target metric: 100% các đơn vị dự toán được kiểm tra định kỳ hàng năm; giảm 50% vi phạm trong quyết toán đến năm 2025
    • Timeline: Áp dụng từ năm 2023 và duy trì thường xuyên
    • Chủ thể thực hiện: Kho bạc Nhà nước thị xã phối hợp Thanh tra Nhà nước

  4. Đẩy mạnh chi đầu tư phát triển để cân đối nguồn lực ngân sách

    • Động từ hành động: Tăng cường đầu tư
    • Target metric: Tăng chi đầu tư phát triển lên tối thiểu 30% tổng chi ngân sách vào năm 2025
    • Timeline: Lập kế hoạch và thực hiện từ năm 2023
    • Chủ thể thực hiện: Ủy ban nhân dân thị xã, Sở Tài chính tỉnh Gia Lai

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính ngân sách cấp huyện, thị xã

    • Lợi ích: Nắm bắt quy trình quản lý chi thường xuyên, nâng cao hiệu quả công tác lập dự toán và kiểm soát chi.
    • Use case: Áp dụng các giải pháp nâng cao năng lực quản lý và kiểm soát chi ngân sách.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính công

    • Lợi ích: Hiểu rõ thực trạng và các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý chi ngân sách địa phương.
    • Use case: Xây dựng chính sách phù hợp nhằm cân đối ngân sách và nâng cao hiệu quả chi tiêu.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành Quản lý kinh tế, Tài chính công

    • Lợi ích: Tài liệu tham khảo thực tiễn về quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện.
    • Use case: Nghiên cứu, giảng dạy và phát triển đề tài liên quan đến quản lý ngân sách.

  4. Các tổ chức kiểm toán, thanh tra ngân sách

    • Lợi ích: Cơ sở để đánh giá, kiểm tra và giám sát việc sử dụng ngân sách nhà nước tại địa phương.
    • Use case: Thiết kế kế hoạch kiểm toán, thanh tra hiệu quả và xử lý vi phạm.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chi thường xuyên ngân sách nhà nước là gì?
    Chi thường xuyên là các khoản chi phục vụ hoạt động duy trì bộ máy nhà nước và các hoạt động sự nghiệp công, mang tính ổn định và không hoàn trả trực tiếp, như chi lương, chi mua sắm vật tư, chi duy trì công trình công cộng.

  2. Tại sao chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn trong tổng chi ngân sách?
    Do nhu cầu duy trì hoạt động bộ máy hành chính và các dịch vụ công thiết yếu, chi thường xuyên thường chiếm phần lớn ngân sách, đặc biệt ở các địa phương có nguồn thu hạn chế như Thị xã An Khê.

  3. Những nguyên tắc quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước là gì?
    Bao gồm quản lý theo dự toán, đảm bảo tiết kiệm và hiệu quả, chi trực tiếp qua Kho bạc Nhà nước để kiểm soát chặt chẽ các khoản chi.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên ngân sách?
    Cần hoàn thiện quy trình lập dự toán, nâng cao trình độ cán bộ quản lý, tăng cường kiểm soát, thanh tra và điều chỉnh tỷ trọng chi đầu tư phát triển hợp lý.

  5. Vai trò của Kho bạc Nhà nước trong quản lý chi thường xuyên là gì?
    Kho bạc Nhà nước kiểm soát chặt chẽ các khoản chi, thực hiện thanh toán trực tiếp, đảm bảo chi đúng chế độ, đúng dự toán và kịp thời, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách.

Kết luận

  • Chi thường xuyên ngân sách nhà nước tại Thị xã An Khê chiếm tỷ trọng cao, trung bình trên 75,8% tổng chi ngân sách giai đoạn 2018-2020, gây áp lực lên cân đối ngân sách địa phương.
  • Trình độ chuyên môn cán bộ quản lý tài chính chưa đồng đều, ảnh hưởng đến chất lượng lập dự toán và chấp hành dự toán ngân sách.
  • Quy trình quản lý chi thường xuyên còn tồn tại hạn chế về lập dự toán, chấp hành, kiểm soát và quyết toán, dẫn đến lãng phí và hiệu quả sử dụng chưa cao.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện quản lý chi thường xuyên bao gồm nâng cao năng lực cán bộ, tăng cường kiểm soát, điều chỉnh tỷ trọng chi đầu tư phát triển và hoàn thiện quy trình lập dự toán.
  • Nghiên cứu đặt nền tảng cho việc cải thiện quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại Thị xã An Khê đến năm 2025 và các năm tiếp theo.

Call-to-action: Các cơ quan quản lý tài chính và chính quyền địa phương cần nhanh chóng triển khai các giải pháp đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước, đảm bảo nguồn lực phát triển bền vững cho Thị xã An Khê.