Tổng quan nghiên cứu

Thuế thu nhập cá nhân (TNCN) là một nguồn thu chủ yếu của ngân sách nhà nước (NSNN) và đóng vai trò quan trọng trong việc điều tiết công bằng xã hội, thu hẹp khoảng cách giàu nghèo và thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững. Tại Việt Nam, Luật Thuế TNCN được ban hành năm 2007 và có hiệu lực từ năm 2009, đã tạo nền tảng pháp lý cho công tác quản lý thuế TNCN. Tuy nhiên, trong bối cảnh hội nhập kinh tế và phát triển công nghệ số, việc quản lý thuế TNCN ngày càng phức tạp, đòi hỏi sự hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả quản lý.

Luận văn tập trung nghiên cứu thực tiễn pháp luật về quản lý thuế TNCN tại Cục Thuế tỉnh Thái Nguyên trong giai đoạn 2019-2021, một địa phương có nền kinh tế phát triển mạnh với mức tăng trưởng kinh tế đạt 6,51% năm 2021 và giá trị sản xuất công nghiệp tăng 7,71% so với năm trước. Tỉnh này có nhiều khu công nghiệp lớn, thu hút lượng lớn lao động và nhà đầu tư, tạo nguồn thu thuế TNCN đáng kể cho NSNN. Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ các vấn đề lý luận, đánh giá thực trạng pháp luật và thực tiễn quản lý thuế TNCN, từ đó đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý thuế tại địa phương.

Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật quản lý thuế TNCN, tăng cường nguồn thu cho NSNN, đồng thời hỗ trợ phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Thái Nguyên nói riêng và Việt Nam nói chung.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý thuế hiện đại, bao gồm:

  • Lý thuyết quản lý thuế: Quản lý thuế là hoạt động tổ chức, chỉ đạo và điều hành của Nhà nước nhằm đảm bảo việc thực hiện nghĩa vụ thuế của người nộp thuế theo quy định pháp luật, góp phần huy động nguồn lực tài chính cho phát triển kinh tế - xã hội.

  • Lý thuyết thuế trực thu và thuế lũy tiến: Thuế TNCN là loại thuế trực thu, đánh vào thu nhập thực nhận của cá nhân với biểu thuế lũy tiến từng phần, nhằm đảm bảo tính công bằng xã hội.

  • Khái niệm và nguyên tắc quản lý thuế TNCN: Bao gồm nguyên tắc tuân thủ pháp luật, minh bạch, công khai, phù hợp với chuẩn mực quốc tế và nguyên tắc quản lý dựa trên sự tự giác của người nộp thuế.

Các khái niệm chính được làm rõ gồm: thuế TNCN, quản lý thuế TNCN, đối tượng chịu thuế, nghĩa vụ và quyền lợi của người nộp thuế, các thủ tục đăng ký, kê khai, nộp thuế, quyết toán thuế, miễn giảm thuế, thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu khoa học xã hội và nhân văn kết hợp:

  • Phân tích, tổng hợp, diễn dịch và quy nạp: Để làm rõ các vấn đề lý luận về quản lý thuế TNCN và đánh giá sự tiến bộ của pháp luật qua các thời kỳ.

  • Phương pháp lịch sử: Nghiên cứu sự phát triển của pháp luật thuế TNCN và quản lý thuế tại Việt Nam.

  • Phương pháp quan sát, liệt kê, so sánh: Thu thập và phân tích số liệu thực tiễn tại Cục Thuế tỉnh Thái Nguyên, so sánh các chỉ tiêu thu ngân sách, số lượng hồ sơ thuế, tỷ lệ nộp hồ sơ đúng hạn qua các năm 2019-2021.

  • Phương pháp thu thập số liệu: Sử dụng dữ liệu thứ cấp từ Cục Thuế tỉnh Thái Nguyên, các văn bản pháp luật, báo cáo ngành thuế và các tài liệu chuyên ngành.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ số liệu thuế TNCN và hồ sơ quản lý thuế tại Cục Thuế tỉnh Thái Nguyên trong giai đoạn 2019-2021. Phương pháp phân tích dữ liệu chủ yếu là phân tích định lượng số liệu thu ngân sách, hồ sơ thuế và phân tích định tính các quy định pháp luật, thực tiễn quản lý.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng nguồn thu thuế TNCN ổn định: Tổng thu NSNN của Cục Thuế tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2019-2021 tăng từ 11.603 tỷ đồng năm 2019 lên 13.487 tỷ đồng năm 2020, đạt 104-116% kế hoạch hàng năm. Thuế TNCN chiếm tỷ trọng lớn, đạt khoảng 1.150 tỷ đồng mỗi năm, với tỷ lệ hoàn thành kế hoạch từ 98% đến 103%.

  2. Công tác cấp mã số thuế (MST) cá nhân hiệu quả: Tổng số cá nhân được cấp MST tăng từ 41.175 người năm 2019 lên 43.170 người năm 2021, trong đó số cá nhân kinh doanh cũng tăng nhẹ. Năm 2020 giảm do ảnh hưởng dịch Covid-19, nhưng năm 2021 phục hồi mạnh mẽ với mức tăng 13,5% so với năm trước.

  3. Tỷ lệ nộp hồ sơ khai thuế đúng hạn tăng: Tổng số hồ sơ khai thuế TNCN tăng liên tục, năm 2021 đạt 5.942 hồ sơ, tăng 18% so với năm 2019. Tỷ lệ nộp hồ sơ quá hạn giảm từ 2,09% năm 2019 xuống còn 1,48% năm 2021, cho thấy ý thức tuân thủ pháp luật thuế của người nộp thuế được nâng cao.

  4. Quản lý miễn, giảm thuế TNCN kịp thời và hiệu quả: Số hồ sơ miễn, giảm thuế tăng đột biến năm 2020 do ảnh hưởng dịch bệnh, với tổng số hồ sơ miễn thuế tăng 26% và hồ sơ giảm thuế tăng 58% so với năm 2019. Năm 2021 số hồ sơ giảm nhẹ nhưng vẫn cao hơn năm 2019, phản ánh chính sách hỗ trợ kịp thời của Nhà nước.

Thảo luận kết quả

Sự tăng trưởng nguồn thu thuế TNCN tại Thái Nguyên phản ánh sự phát triển kinh tế năng động của tỉnh, đặc biệt là sự đóng góp của các khu công nghiệp lớn như KCN Yên Bình với tổng mức đầu tư hơn 7 tỷ USD. Việc tăng số lượng cá nhân được cấp MST và nâng cao tỷ lệ nộp hồ sơ đúng hạn cho thấy hiệu quả trong công tác quản lý thuế, đồng thời minh chứng cho sự chuyển đổi số và cải cách hành chính trong ngành thuế.

Tuy nhiên, vẫn tồn tại những thách thức như việc quản lý các nguồn thu nhập mới phát sinh từ kinh doanh thương mại điện tử, sáng tạo nội dung trên nền tảng số, và các hình thức kinh doanh phi truyền thống khác. Cơ quan thuế gặp khó khăn trong việc nắm bắt thông tin và kiểm soát các đối tượng này, dẫn đến nguy cơ thất thu NSNN.

Chính sách miễn, giảm thuế được thực hiện kịp thời trong bối cảnh dịch bệnh Covid-19 đã góp phần hỗ trợ người nộp thuế vượt qua khó khăn, đồng thời duy trì nguồn thu ổn định cho ngân sách. Việc tăng mức xử phạt vi phạm hành chính về thuế theo Nghị định 125/2020/NĐ-CP cũng nâng cao tính răn đe, góp phần nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật thuế.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ tăng trưởng thu NSNN, số lượng MST cấp mới, tỷ lệ nộp hồ sơ đúng hạn và số lượng hồ sơ miễn giảm thuế qua các năm để minh họa rõ nét hơn về xu hướng và hiệu quả quản lý thuế TNCN tại Thái Nguyên.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện pháp luật quản lý thuế TNCN: Cần bổ sung, cập nhật các quy định về quản lý thu nhập từ kinh doanh thương mại điện tử, tài sản kỹ thuật số và các hình thức thu nhập mới nhằm tăng cường kiểm soát và thu thuế đầy đủ. Thời gian thực hiện: 1-2 năm; Chủ thể: Bộ Tài chính, Tổng cục Thuế.

  2. Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế: Phát triển hệ thống dữ liệu tập trung, tích hợp thông tin từ các nền tảng kinh doanh số để theo dõi, giám sát người nộp thuế hiệu quả hơn. Thời gian thực hiện: 1 năm; Chủ thể: Cục Thuế tỉnh Thái Nguyên phối hợp Tổng cục Thuế.

  3. Nâng cao công tác tuyên truyền, hỗ trợ người nộp thuế: Tổ chức các chương trình đào tạo, hội nghị đối thoại, cung cấp thông tin chính sách thuế mới qua đa dạng kênh truyền thông để nâng cao nhận thức và ý thức tuân thủ pháp luật thuế. Thời gian thực hiện: liên tục; Chủ thể: Cục Thuế, các cơ quan truyền thông địa phương.

  4. Tăng cường thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm: Áp dụng các biện pháp kiểm tra chặt chẽ, xử phạt nghiêm minh các hành vi vi phạm pháp luật thuế nhằm giảm thất thu và nâng cao tính răn đe. Thời gian thực hiện: liên tục; Chủ thể: Cục Thuế, Thanh tra Nhà nước.

  5. Phối hợp liên ngành trong quản lý thuế: Tăng cường phối hợp giữa cơ quan thuế với các cơ quan công an, kiểm toán, ngân hàng và các tổ chức xã hội để trao đổi thông tin, xử lý các trường hợp vi phạm phức tạp. Thời gian thực hiện: liên tục; Chủ thể: Cục Thuế, các cơ quan liên quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý thuế và các cán bộ thuế: Nghiên cứu giúp nâng cao hiệu quả công tác quản lý thuế TNCN, áp dụng các giải pháp cải tiến phù hợp với thực tiễn địa phương.

  2. Nhà hoạch định chính sách tài chính - thuế: Cung cấp cơ sở khoa học để hoàn thiện chính sách thuế, đặc biệt trong bối cảnh phát triển kinh tế số và hội nhập quốc tế.

  3. Các doanh nghiệp và cá nhân kinh doanh: Hiểu rõ quyền lợi, nghĩa vụ về thuế TNCN, từ đó thực hiện đúng quy định, tránh vi phạm và tối ưu hóa nghĩa vụ thuế.

  4. Giảng viên, sinh viên ngành Luật Kinh tế và Tài chính - Thuế: Tài liệu tham khảo chuyên sâu về pháp luật và thực tiễn quản lý thuế TNCN tại Việt Nam, đặc biệt là tại địa phương có nền kinh tế phát triển.

Câu hỏi thường gặp

  1. Thuế thu nhập cá nhân là gì và vai trò của nó trong nền kinh tế?
    Thuế TNCN là loại thuế trực thu đánh vào thu nhập thực nhận của cá nhân theo biểu thuế lũy tiến từng phần. Vai trò chính là huy động nguồn thu cho NSNN, điều tiết thu nhập, giảm chênh lệch giàu nghèo và thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững.

  2. Cơ quan nào chịu trách nhiệm quản lý thuế TNCN tại Việt Nam?
    Bộ Tài chính là cơ quan quản lý nhà nước về thuế, trong đó Tổng cục Thuế và các Cục Thuế địa phương trực tiếp tổ chức thực hiện công tác quản lý thuế TNCN.

  3. Người nộp thuế TNCN phải thực hiện những thủ tục gì?
    Người nộp thuế phải đăng ký mã số thuế, kê khai thuế theo quy định, nộp thuế đúng hạn, thực hiện quyết toán thuế hàng năm và có thể được miễn, giảm thuế theo quy định.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý thuế TNCN trong bối cảnh kinh tế số?
    Cần hoàn thiện pháp luật, ứng dụng công nghệ thông tin, tăng cường tuyên truyền, hỗ trợ người nộp thuế, phối hợp liên ngành và xử lý nghiêm các vi phạm để quản lý hiệu quả các nguồn thu nhập mới.

  5. Tại sao công tác miễn, giảm thuế TNCN lại quan trọng trong đại dịch Covid-19?
    Chính sách miễn, giảm thuế giúp giảm gánh nặng tài chính cho người nộp thuế bị ảnh hưởng bởi dịch bệnh, hỗ trợ phục hồi sản xuất kinh doanh và duy trì nguồn thu ổn định cho ngân sách.

Kết luận

  • Thuế thu nhập cá nhân là công cụ quan trọng trong điều tiết thu nhập và huy động nguồn lực cho phát triển kinh tế - xã hội.
  • Quản lý thuế TNCN tại Cục Thuế tỉnh Thái Nguyên đã đạt được nhiều kết quả tích cực trong giai đoạn 2019-2021, góp phần tăng thu NSNN và nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật thuế.
  • Thực tiễn cho thấy cần hoàn thiện pháp luật, đặc biệt là các quy định liên quan đến thu nhập từ kinh tế số và các hình thức kinh doanh mới.
  • Ứng dụng công nghệ thông tin và tăng cường phối hợp liên ngành là giải pháp then chốt để nâng cao hiệu quả quản lý thuế TNCN.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các đề xuất hoàn thiện pháp luật, nâng cao năng lực cán bộ thuế và đẩy mạnh tuyên truyền, hỗ trợ người nộp thuế nhằm đảm bảo nguồn thu bền vững cho NSNN.

Kêu gọi hành động: Các cơ quan quản lý, nhà hoạch định chính sách và người nộp thuế cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các giải pháp đề xuất, góp phần xây dựng hệ thống quản lý thuế TNCN hiện đại, minh bạch và hiệu quả.