## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông tại Việt Nam, việc nâng cao chất lượng dạy học môn Sinh học, đặc biệt là chủ đề “Sinh trưởng và phát triển ở động vật” trở nên cấp thiết. Tại trường THPT Ngân Sơn, tỉnh Bắc Kạn, nơi có đặc điểm vùng sâu, vùng xa với nhiều khó khăn về điều kiện học tập, việc đổi mới phương pháp dạy học truyền thống sang dạy học theo chủ đề nhằm phát huy tính tích cực, sáng tạo của học sinh là một nhu cầu bức thiết. Luận văn được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 5/2018 đến tháng 8/2019, tập trung xây dựng và tổ chức dạy học chủ đề này cho học sinh lớp 11.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm xây dựng chủ đề “Sinh trưởng và phát triển ở động vật” phù hợp với chương trình giáo dục phổ thông, đồng thời tổ chức dạy học theo chủ đề để phát triển kỹ năng tìm hiểu, nghiên cứu thế giới tự nhiên cho học sinh. Phạm vi nghiên cứu giới hạn tại trường THPT Ngân Sơn, tỉnh Bắc Kạn, với đối tượng là quá trình dạy học môn Sinh học lớp 11. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần nâng cao chất lượng dạy học Sinh học, phát triển năng lực tự học, tư duy phản biện và vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho học sinh, đồng thời hỗ trợ giáo viên đổi mới phương pháp giảng dạy.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình dạy học hiện đại, trong đó nổi bật là:

- **Lý thuyết dạy học theo chủ đề**: Đây là mô hình dạy học tích hợp, lấy học sinh làm trung tâm, giúp học sinh phát triển năng lực tổng hợp kiến thức, kỹ năng giải quyết vấn đề và vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Lý thuyết này nhấn mạnh việc tổ chức nội dung học tập thành các chủ đề có tính liên môn, thực tiễn và kích thích sự sáng tạo của học sinh.

- **Mô hình dạy học dự án và giải quyết vấn đề**: Phương pháp này khuyến khích học sinh tự tìm hiểu, phát hiện và giải quyết các vấn đề thực tiễn thông qua các dự án học tập, từ đó phát triển kỹ năng tư duy phản biện, hợp tác và tự học.

Các khái niệm chính bao gồm: sinh trưởng và phát triển ở động vật, biến thái hoàn toàn và không hoàn toàn, năng lực tìm hiểu tri thức khoa học, phương pháp dạy học tích cực, và kỹ năng giải quyết vấn đề.

### Phương pháp nghiên cứu

- **Nguồn dữ liệu**: Luận văn sử dụng dữ liệu thu thập từ khảo sát thực trạng dạy học tại trường THPT Ngân Sơn, ý kiến của giáo viên và học sinh, kết quả thực nghiệm sư phạm, cùng các tài liệu pháp lý và chương trình giáo dục phổ thông môn Sinh học.

- **Phương pháp phân tích**: Sử dụng phương pháp thống kê toán học và phần mềm phân tích dữ liệu để xử lý kết quả khảo sát và thực nghiệm. Phân tích định lượng kết hợp với phân tích định tính nhằm đánh giá hiệu quả tổ chức dạy học theo chủ đề.

- **Timeline nghiên cứu**: Nghiên cứu được tiến hành từ tháng 5/2018 đến tháng 8/2019, bao gồm giai đoạn khảo sát thực trạng, xây dựng chủ đề và kế hoạch dạy học, thực nghiệm sư phạm, thu thập và phân tích dữ liệu, kết luận và đề xuất.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- **Phương pháp dạy học hiện tại còn hạn chế**: 80% giáo viên vẫn chủ yếu sử dụng phương pháp diễn giảng, minh họa; chỉ khoảng 24% áp dụng phương pháp phát hiện, giải quyết vấn đề và vận dụng công nghệ thông tin. Phương pháp dạy học theo chủ đề chưa được áp dụng rộng rãi (chỉ 20% đôi khi sử dụng).

- **Hình thức tổ chức dạy học chủ đề chủ yếu ở mức đơn môn và đa môn**: 66,67% giáo viên tổ chức dạy học theo chủ đề trong nội bộ môn học, 16,67% theo chủ đề đa môn, trong khi chủ đề liên môn và xuyên môn rất ít được áp dụng (16,67% và 0%).

- **Vai trò và ý nghĩa của dạy học theo chủ đề được đánh giá cao**: 91,67% giáo viên cho rằng dạy học theo chủ đề giúp rèn luyện thái độ học tập tích cực cho học sinh; 83,33% đánh giá cao việc rèn luyện kỹ năng suy luận logic; 66,67% nhận thấy tăng cường tính thực tiễn của bài giảng.

- **Khó khăn trong tổ chức dạy học theo chủ đề**: 66,67% giáo viên cho biết mất nhiều thời gian đầu tư và xây dựng chủ đề; 58,33% gặp khó khăn trong việc chọn lọc nội dung phù hợp; 50% khó xây dựng nội dung cốt lõi; 41,67% thiếu nguồn tư liệu tham khảo; 33-41% gặp khó khăn về trình độ giáo viên, cơ sở vật chất, và sự hứng thú của học sinh.

### Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát phản ánh thực trạng dạy học Sinh học tại trường THPT Ngân Sơn còn phụ thuộc nhiều vào phương pháp truyền thống, chưa phát huy được tính tích cực, sáng tạo của học sinh. Việc áp dụng dạy học theo chủ đề còn hạn chế do nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan như thiếu thời gian, nguồn tài liệu, kỹ năng tổ chức của giáo viên và điều kiện cơ sở vật chất.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc chuyển đổi sang dạy học theo chủ đề là xu hướng tất yếu nhằm phát triển năng lực toàn diện cho học sinh, phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay. Việc xây dựng bộ câu hỏi định hướng và tổ chức dạy học theo chủ đề giúp học sinh phát triển kỹ năng tư duy bậc cao, kỹ năng giải quyết vấn đề và vận dụng kiến thức vào thực tiễn, đồng thời giảm tải nội dung học tập.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các bảng so sánh tỷ lệ sử dụng phương pháp dạy học, biểu đồ thể hiện mức độ khó khăn trong tổ chức dạy học theo chủ đề, và đồ thị phân bố kết quả học tập của học sinh trước và sau thực nghiệm.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Xây dựng và phổ biến bộ câu hỏi định hướng cho chủ đề “Sinh trưởng và phát triển ở động vật”** nhằm giúp giáo viên và học sinh có định hướng rõ ràng trong quá trình dạy và học. Thời gian thực hiện: 6 tháng; Chủ thể: Sở GD&ĐT và các trường THPT.

- **Tổ chức tập huấn nâng cao năng lực cho giáo viên về phương pháp dạy học theo chủ đề và sử dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy**. Mục tiêu tăng tỷ lệ áp dụng phương pháp tích cực lên ít nhất 50% trong 1 năm; Chủ thể: Trung tâm bồi dưỡng giáo viên.

- **Đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học hiện đại hỗ trợ dạy học theo chủ đề**, bao gồm phòng thí nghiệm, thiết bị công nghệ thông tin. Mục tiêu nâng cao điều kiện học tập, hỗ trợ thực hành; Chủ thể: Nhà trường và các cấp quản lý giáo dục.

- **Xây dựng tài liệu hỗ trợ và nguồn tư liệu tham khảo phong phú, phù hợp với đặc điểm địa phương và chương trình học** để giáo viên và học sinh dễ dàng tiếp cận và sử dụng. Thời gian: 1 năm; Chủ thể: Nhà xuất bản giáo dục và các tổ chuyên môn.

- **Khuyến khích tổ chức các hoạt động ngoại khóa, dự án học tập liên môn nhằm phát triển kỹ năng thực tiễn và năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh**. Chủ thể: Giáo viên bộ môn và Ban giám hiệu nhà trường.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Giáo viên môn Sinh học THPT**: Nắm bắt phương pháp dạy học theo chủ đề, áp dụng vào giảng dạy để nâng cao hiệu quả học tập và phát triển năng lực học sinh.

- **Nhà quản lý giáo dục và cán bộ chuyên môn**: Tham khảo để xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng giáo viên và phát triển chương trình phù hợp với xu hướng đổi mới giáo dục.

- **Sinh viên ngành Sư phạm Sinh học**: Học tập phương pháp dạy học tích cực, nghiên cứu thực tiễn tổ chức dạy học theo chủ đề để chuẩn bị cho công tác giảng dạy tương lai.

- **Các nhà nghiên cứu giáo dục**: Tham khảo cơ sở lý luận và kết quả thực nghiệm về dạy học theo chủ đề, phát triển năng lực học sinh trong môn Sinh học phổ thông.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Dạy học theo chủ đề là gì và có ưu điểm gì?**  
Dạy học theo chủ đề là phương pháp tổ chức nội dung học tập thành các chủ đề tích hợp, lấy học sinh làm trung tâm, giúp phát triển năng lực tổng hợp, tư duy phản biện và kỹ năng giải quyết vấn đề. Ưu điểm là tăng tính thực tiễn, kích thích sáng tạo và giảm tải nội dung học.

2. **Tại sao cần đổi mới phương pháp dạy học Sinh học ở THPT?**  
Phương pháp truyền thống chủ yếu truyền đạt kiến thức một chiều, học sinh thụ động, khó phát triển kỹ năng tư duy và vận dụng kiến thức. Đổi mới giúp học sinh chủ động, sáng tạo, phát triển toàn diện.

3. **Khó khăn lớn nhất khi tổ chức dạy học theo chủ đề là gì?**  
Khó khăn chính là mất nhiều thời gian xây dựng chủ đề, chọn lọc nội dung phù hợp, thiếu nguồn tư liệu và kỹ năng tổ chức của giáo viên, cùng với điều kiện cơ sở vật chất hạn chế.

4. **Làm thế nào để đánh giá hiệu quả dạy học theo chủ đề?**  
Kết hợp đánh giá quá trình qua phiếu học tập, thảo luận nhóm và đánh giá kết quả qua các bài kiểm tra nhỏ và tổng hợp cuối chủ đề, đồng thời kết hợp tự đánh giá của học sinh.

5. **Ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học theo chủ đề như thế nào?**  
Công nghệ thông tin hỗ trợ tìm kiếm tài liệu, xử lý thông tin, trình bày sản phẩm học tập, tạo môi trường học tập tương tác và nâng cao hiệu quả giảng dạy.

## Kết luận

- Dạy học theo chủ đề “Sinh trưởng và phát triển ở động vật” là giải pháp đổi mới phương pháp dạy học phù hợp với xu hướng giáo dục hiện đại và yêu cầu phát triển năng lực học sinh.

- Việc tổ chức dạy học theo chủ đề tại trường THPT Ngân Sơn đã góp phần nâng cao thái độ học tập tích cực, kỹ năng tư duy logic và khả năng vận dụng kiến thức của học sinh.

- Khó khăn chủ yếu là do hạn chế về thời gian, nguồn lực, kỹ năng giáo viên và điều kiện cơ sở vật chất, cần có sự hỗ trợ đồng bộ từ các cấp quản lý và nhà trường.

- Đề xuất xây dựng bộ câu hỏi định hướng, tập huấn giáo viên, đầu tư cơ sở vật chất và phát triển tài liệu hỗ trợ là các giải pháp thiết thực để nâng cao hiệu quả dạy học theo chủ đề.

- Khuyến khích các nhà quản lý, giáo viên, sinh viên và nhà nghiên cứu giáo dục tham khảo và áp dụng kết quả nghiên cứu nhằm phát triển giáo dục Sinh học phổ thông bền vững.

**Hành động tiếp theo:** Triển khai tập huấn giáo viên và xây dựng tài liệu hỗ trợ trong vòng 6 tháng tới; đánh giá hiệu quả thực nghiệm sau 1 năm để điều chỉnh và nhân rộng mô hình.

**Hãy cùng chung tay đổi mới phương pháp dạy học để nâng cao chất lượng giáo dục và phát triển năng lực học sinh toàn diện!**