Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế thị trường mở cửa và sự phát triển nhanh chóng của xã hội Việt Nam, đời sống tinh thần của học sinh Trung học cơ sở (THCS) chịu nhiều tác động tiêu cực. Thành phố Cao Bằng, với 9 trường THCS và quy mô học sinh tăng từ 3.609 (năm học 2016-2017) lên khoảng 3.880 học sinh (năm học 2018-2019), đang đối mặt với nhiều thách thức trong công tác tham vấn học đường. Đội ngũ giáo viên làm công tác tham vấn chủ yếu là kiêm nhiệm, thiếu chuyên môn sâu, trong khi nhu cầu hỗ trợ tâm lý học sinh ngày càng tăng cao. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý và bồi dưỡng năng lực tham vấn học đường cho giáo viên các trường THCS tại thành phố Cao Bằng trong năm học 2019-2020, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao chất lượng công tác tham vấn học đường. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cải thiện kỹ năng tham vấn, hỗ trợ học sinh vượt qua khó khăn tâm lý, góp phần phát triển toàn diện nhân cách học sinh và nâng cao hiệu quả giáo dục tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và tham vấn học đường, trong đó:

  • Lý thuyết quản lý bồi dưỡng giáo viên: Quản lý là quá trình tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý đến khách thể nhằm đạt mục tiêu nâng cao năng lực giáo viên (Harold Koontz, Nguyễn Ngọc Quang). Quản lý bồi dưỡng năng lực tham vấn học đường bao gồm các chức năng: lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và đánh giá.

  • Lý thuyết năng lực tham vấn học đường: Năng lực tham vấn là tổng hợp kiến thức, kỹ năng, thái độ và niềm tin giúp giáo viên thực hiện hiệu quả công tác tham vấn học đường, hỗ trợ học sinh giải quyết các vấn đề tâm lý, học tập, hướng nghiệp, hành vi lệch chuẩn, giới tính và sức khỏe sinh sản.

  • Mô hình bồi dưỡng năng lực tham vấn học đường: Bao gồm mục tiêu bồi dưỡng, nội dung (kiến thức tham vấn, kỹ năng đánh giá tâm lý, lập kế hoạch cá nhân, tham vấn hành vi lệch chuẩn, hướng nghiệp, giới tính), phương pháp (thuyết trình, thảo luận nhóm, thực hành, mô phỏng), hình thức (lớp tập huấn, sinh hoạt chuyên môn, tự học, bồi dưỡng từ xa) và quy trình bồi dưỡng (xác định nhu cầu, xây dựng kế hoạch, tổ chức, đánh giá).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Khảo sát 19 cán bộ quản lý và 188 giáo viên trực tiếp làm công tác tham vấn học đường tại 9 trường THCS thành phố Cao Bằng trong năm học 2019-2020.

  • Phương pháp thu thập dữ liệu: Điều tra bằng bảng hỏi, phỏng vấn sâu, quan sát lớp bồi dưỡng, thu thập tài liệu quản lý và sản phẩm hoạt động bồi dưỡng.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả, phân tích định lượng với thang đo 5 bậc để đánh giá mức độ thực hiện các nội dung, phương pháp, hình thức bồi dưỡng và năng lực tham vấn của giáo viên. Kết hợp phân tích định tính từ phỏng vấn và quan sát để làm rõ nguyên nhân và bối cảnh.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung trong năm học 2019-2020, với khảo sát thực trạng, phân tích dữ liệu và đề xuất biện pháp quản lý bồi dưỡng năng lực tham vấn học đường.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Năng lực tham vấn học đường của giáo viên: Giáo viên tự đánh giá năng lực tham vấn học đường ở mức trung bình đến khá, trong đó năng lực tìm hiểu và đánh giá khó khăn tâm lý học sinh đạt mức khá (trung bình 3.48 điểm), nhưng năng lực vận dụng phương pháp kỹ thuật đánh giá chỉ đạt mức trung bình (3.11 điểm). Năng lực xây dựng kế hoạch giáo dục cá nhân và tham vấn hành vi lệch chuẩn cũng ở mức trung bình (khoảng 3.03-3.05 điểm). Năng lực tham vấn học tập, hướng nghiệp và giới tính, sức khỏe sinh sản đều ở mức trung bình (3.14-3.20 điểm).

  2. Thực trạng bồi dưỡng năng lực tham vấn học đường: Các lớp bồi dưỡng do Sở GD&ĐT tổ chức đã đáp ứng phần nào nhu cầu, với 6 lớp tập huấn trong năm học 2017-2018 thu hút 47 lượt giáo viên và cán bộ quản lý. Nội dung bồi dưỡng chủ yếu tập trung vào kiến thức tham vấn học đường (đạt mức tốt, 4.0 điểm), trong khi các nội dung như tìm hiểu đặc điểm tâm lý, xây dựng kế hoạch cá nhân, tham vấn hướng nghiệp, định hướng giá trị, hành vi lệch chuẩn đều ở mức trung bình (khoảng 3.14-3.26 điểm).

  3. Phương pháp bồi dưỡng: Phương pháp thuyết trình và thuyết trình kết hợp minh họa bằng hình ảnh được sử dụng phổ biến và đánh giá ở mức khá (3.45-3.63 điểm). Các phương pháp thảo luận nhóm, giải quyết vấn đề qua bài tập tình huống, quan sát thực nghiệm và làm bài tập thực hành được áp dụng ở mức trung bình. Phương pháp nói chuyện với chuyên gia ít được sử dụng, phản ánh tâm lý đối phó và thiếu tâm huyết trong công tác bồi dưỡng.

  4. Hình thức bồi dưỡng: Các hình thức bồi dưỡng bao gồm lớp tập huấn theo kế hoạch, bồi dưỡng tập trung ở cụm trường, sinh hoạt tổ nhóm chuyên môn, tự học và bồi dưỡng từ xa. Tuy nhiên, tỷ lệ tham gia bồi dưỡng tập trung và sinh hoạt chuyên môn còn thấp (khoảng 10-13%), tự học và bồi dưỡng từ xa chiếm tỷ lệ cao hơn (16-18%).

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy giáo viên THCS tại Cao Bằng có nhận thức và năng lực tham vấn học đường ở mức trung bình, chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu công tác tham vấn học đường hiện đại. Nguyên nhân chủ yếu do nội dung bồi dưỡng chưa đa dạng, phương pháp bồi dưỡng còn đơn điệu, thiếu sự tương tác và thực hành, đồng thời đội ngũ giảng viên chưa phát huy hết vai trò chuyên môn. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc đào tạo và bồi dưỡng chuyên sâu cho giáo viên tham vấn học đường còn hạn chế, trong khi các nước phát triển chú trọng đào tạo bài bản, chuyên nghiệp với chương trình đa dạng và thực hành thực tế.

Việc áp dụng các phương pháp bồi dưỡng tích cực như thảo luận nhóm, mô phỏng tình huống, kết hợp công nghệ thông tin sẽ nâng cao hiệu quả tiếp thu và phát triển kỹ năng tham vấn. Hình thức bồi dưỡng từ xa và tự học cần được phát triển đồng bộ với các lớp tập huấn trực tiếp để tạo điều kiện thuận lợi cho giáo viên tham gia. Ngoài ra, vai trò của hiệu trưởng và cán bộ quản lý trong việc chỉ đạo, tổ chức và đánh giá công tác bồi dưỡng là yếu tố quyết định thành công, cần được tăng cường.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện mức độ tự đánh giá năng lực tham vấn của giáo viên theo từng nội dung, biểu đồ tròn phân bố phương pháp bồi dưỡng được sử dụng, và bảng tổng hợp kết quả đánh giá hình thức bồi dưỡng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng kế hoạch bồi dưỡng năng lực tham vấn học đường bài bản: Hiệu trưởng các trường THCS phối hợp với Phòng GD&ĐT xây dựng kế hoạch bồi dưỡng cụ thể, xác định rõ mục tiêu, nội dung, phương pháp và thời gian thực hiện trong từng năm học. Mục tiêu nâng cao năng lực tham vấn học đường của giáo viên lên mức khá trở lên trong vòng 2 năm.

  2. Đa dạng hóa phương pháp và hình thức bồi dưỡng: Áp dụng các phương pháp tích cực như thảo luận nhóm, mô phỏng tình huống, thực hành tham vấn, kết hợp công nghệ thông tin trong bồi dưỡng từ xa. Tổ chức bồi dưỡng tập trung theo cụm trường để tăng cường trao đổi kinh nghiệm, đồng thời phát triển các khóa học trực tuyến hỗ trợ tự học.

  3. Tăng cường đào tạo, nâng cao năng lực đội ngũ giảng viên: Phòng GD&ĐT phối hợp với các cơ sở đào tạo chuyên ngành tổ chức tập huấn nâng cao trình độ chuyên môn, kỹ năng sư phạm cho giảng viên bồi dưỡng tham vấn học đường. Đảm bảo giảng viên có kiến thức sâu, kỹ năng thực hành và khả năng truyền đạt hiệu quả.

  4. Phát huy vai trò quản lý của hiệu trưởng và cán bộ quản lý: Hiệu trưởng cần chủ động chỉ đạo, giám sát và đánh giá công tác bồi dưỡng, tạo điều kiện về thời gian, kinh phí và cơ sở vật chất. Xây dựng quy chế, chính sách khuyến khích giáo viên tham gia bồi dưỡng và áp dụng kiến thức vào thực tiễn công tác tham vấn.

  5. Xây dựng công cụ đánh giá năng lực tham vấn học đường: Phòng GD&ĐT phối hợp xây dựng bộ công cụ đánh giá kết quả bồi dưỡng và năng lực tham vấn của giáo viên, bao gồm phiếu tự đánh giá, đánh giá của đồng nghiệp và hiệu trưởng. Thực hiện đánh giá định kỳ để điều chỉnh nội dung và phương pháp bồi dưỡng phù hợp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục tại các phòng GD&ĐT và trường THCS: Nghiên cứu giúp nâng cao hiệu quả quản lý công tác bồi dưỡng năng lực tham vấn học đường, xây dựng kế hoạch và chính sách phù hợp với thực tiễn địa phương.

  2. Giáo viên THCS làm công tác tham vấn học đường: Tăng cường hiểu biết về năng lực tham vấn, nhận diện điểm mạnh, điểm yếu để chủ động bồi dưỡng, nâng cao kỹ năng hỗ trợ học sinh.

  3. Giảng viên và chuyên gia đào tạo giáo viên: Tham khảo để thiết kế chương trình, phương pháp bồi dưỡng năng lực tham vấn học đường phù hợp với đặc điểm tâm lý và nhu cầu thực tế của giáo viên THCS.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục, Giáo dục học: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý bồi dưỡng năng lực tham vấn học đường, làm tài liệu tham khảo cho các đề tài nghiên cứu tiếp theo.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần bồi dưỡng năng lực tham vấn học đường cho giáo viên THCS?
    Bồi dưỡng giúp giáo viên nâng cao kiến thức, kỹ năng và thái độ tham vấn, hỗ trợ học sinh giải quyết khó khăn tâm lý, học tập và phát triển toàn diện. Ví dụ, giáo viên có kỹ năng tham vấn tốt sẽ giúp học sinh vượt qua áp lực học tập và các vấn đề xã hội.

  2. Phương pháp bồi dưỡng nào hiệu quả nhất cho giáo viên tham vấn học đường?
    Phương pháp tích cực như thảo luận nhóm, mô phỏng tình huống, thực hành và sử dụng công nghệ thông tin được đánh giá cao vì giúp giáo viên chủ động tiếp thu và áp dụng kiến thức. Thuyết trình kết hợp minh họa cũng hỗ trợ truyền đạt hiệu quả.

  3. Vai trò của hiệu trưởng trong quản lý bồi dưỡng năng lực tham vấn học đường là gì?
    Hiệu trưởng chịu trách nhiệm lập kế hoạch, chỉ đạo tổ chức, giám sát và đánh giá công tác bồi dưỡng, tạo điều kiện về thời gian, kinh phí và cơ sở vật chất, đồng thời khuyến khích giáo viên tham gia tích cực.

  4. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả bồi dưỡng năng lực tham vấn học đường?
    Sử dụng bộ công cụ đánh giá bao gồm tự đánh giá của giáo viên, đánh giá của đồng nghiệp và hiệu trưởng, kết hợp quan sát thực tế hoạt động tham vấn và kết quả hỗ trợ học sinh.

  5. Những khó khăn phổ biến trong công tác bồi dưỡng năng lực tham vấn học đường tại Cao Bằng là gì?
    Khó khăn gồm đội ngũ giáo viên kiêm nhiệm, thiếu chuyên môn sâu, phương pháp bồi dưỡng đơn điệu, thiếu giảng viên chuyên nghiệp và hạn chế về cơ sở vật chất, tài chính. Điều này ảnh hưởng đến chất lượng và hiệu quả bồi dưỡng.

Kết luận

  • Năng lực tham vấn học đường của giáo viên THCS tại thành phố Cao Bằng hiện ở mức trung bình, cần được nâng cao thông qua bồi dưỡng bài bản và đa dạng.
  • Công tác bồi dưỡng năng lực tham vấn học đường đã được triển khai nhưng còn nhiều hạn chế về nội dung, phương pháp và hình thức.
  • Quản lý bồi dưỡng năng lực tham vấn học đường đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa hiệu trưởng, phòng GD&ĐT và các cơ sở đào tạo.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý nhằm nâng cao chất lượng bồi dưỡng, phát huy vai trò hiệu trưởng và đội ngũ giảng viên chuyên môn.
  • Tiếp tục nghiên cứu, đánh giá định kỳ và áp dụng công nghệ thông tin trong bồi dưỡng để đáp ứng nhu cầu phát triển giáo dục hiện đại.

Hành động tiếp theo: Các trường THCS và phòng GD&ĐT cần triển khai xây dựng kế hoạch bồi dưỡng chi tiết, tổ chức các khóa đào tạo đa dạng phương pháp, đồng thời thiết lập hệ thống đánh giá hiệu quả bồi dưỡng. Để biết thêm chi tiết và nhận tư vấn chuyên sâu, quý độc giả có thể liên hệ với các chuyên gia quản lý giáo dục và tham vấn học đường.