Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục toàn diện, việc nâng cao chất lượng dạy học môn Ngữ văn ở trường Trung học phổ thông (THPT) đóng vai trò quan trọng trong phát triển năng lực người học. Tại huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình, hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo tiếp cận phát triển năng lực người học đang được quan tâm nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học và nâng cao hiệu quả giáo dục phổ thông. Nghiên cứu tập trung khảo sát thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo tiếp cận phát triển năng lực người học tại các trường THPT trên địa bàn huyện Yên Khánh trong giai đoạn 2014-2018.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo tiếp cận phát triển năng lực người học, đánh giá thực trạng quản lý và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn tại các trường THPT huyện Yên Khánh. Phạm vi nghiên cứu bao gồm đội ngũ giáo viên, học sinh, cán bộ quản lý giáo dục và các điều kiện vật chất liên quan đến hoạt động dạy học môn Ngữ văn tại các trường THPT trên địa bàn huyện.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho công tác quản lý giáo dục, góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Ngữ văn, phát triển toàn diện năng lực người học, đồng thời hỗ trợ đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực tại các trường phổ thông.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết quản lý giáo dục và lý thuyết phát triển năng lực người học. Lý thuyết quản lý giáo dục tập trung vào các yếu tố cấu thành quản lý hoạt động dạy học như mục tiêu, nội dung, phương pháp, tổ chức và kiểm tra đánh giá. Lý thuyết phát triển năng lực người học nhấn mạnh việc xây dựng năng lực tự chủ, giao tiếp, giải quyết vấn đề, sáng tạo và hợp tác trong quá trình học tập.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Quản lý hoạt động dạy học: quá trình tổ chức, điều hành các hoạt động dạy học nhằm đạt được mục tiêu giáo dục.
  • Phát triển năng lực người học: quá trình hình thành và phát triển các năng lực cần thiết để học sinh có thể vận dụng kiến thức, kỹ năng vào thực tiễn.
  • Phương pháp dạy học theo tiếp cận phát triển năng lực: phương pháp tập trung vào việc phát triển toàn diện năng lực của học sinh thông qua các hoạt động học tập tích cực, sáng tạo.
  • Mục tiêu dạy học môn Ngữ văn: phát triển năng lực ngôn ngữ, năng lực tư duy, năng lực thẩm mỹ và năng lực giao tiếp của học sinh.
  • Quản lý giáo viên và học sinh: tổ chức, hướng dẫn và kiểm tra hoạt động của giáo viên và học sinh trong quá trình dạy học.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định lượng và định tính nhằm đánh giá toàn diện thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo tiếp cận phát triển năng lực người học.

Nguồn dữ liệu chính bao gồm:

  • Phiếu khảo sát được phát cho khoảng 150 giáo viên Ngữ văn và 300 học sinh tại các trường THPT huyện Yên Khánh.
  • Phỏng vấn sâu với 10 cán bộ quản lý giáo dục và 15 giáo viên chủ chốt.
  • Tài liệu, văn bản pháp luật liên quan đến quản lý giáo dục và đổi mới phương pháp dạy học.

Phương pháp phân tích dữ liệu bao gồm thống kê mô tả, phân tích tần suất, so sánh tỷ lệ phần trăm và phân tích nội dung phỏng vấn. Cỡ mẫu được lựa chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện và phù hợp với mục tiêu nghiên cứu. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 1/2018 đến tháng 7/2018.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng quản lý mục tiêu và nội dung dạy học: Khoảng 68% giáo viên cho biết mục tiêu dạy học môn Ngữ văn đã được xây dựng theo hướng phát triển năng lực người học nhưng còn thiếu sự cụ thể và đồng bộ. Nội dung dạy học mới chiếm khoảng 55% tổng số nội dung được áp dụng, trong khi 45% vẫn dựa trên chương trình truyền thống.

  2. Phương pháp dạy học và tổ chức hoạt động: Có 62% giáo viên áp dụng phương pháp dạy học tích cực, tuy nhiên chỉ 40% học sinh cảm nhận được sự đổi mới trong phương pháp giảng dạy. Việc tổ chức các hoạt động học tập theo nhóm và dự án còn hạn chế, chỉ chiếm khoảng 35% số tiết học.

  3. Quản lý đội ngũ giáo viên: 70% giáo viên được khảo sát cho biết chưa được đào tạo bài bản về phương pháp dạy học theo tiếp cận phát triển năng lực. Tỷ lệ giáo viên tham gia các khóa bồi dưỡng chuyên môn liên quan chỉ đạt khoảng 45%.

  4. Quản lý học sinh và đánh giá kết quả học tập: Việc đánh giá năng lực người học còn mang tính hình thức, chỉ có khoảng 38% giáo viên sử dụng đa dạng các hình thức đánh giá phù hợp với phát triển năng lực. Học sinh phản ánh 52% cảm thấy chưa được khuyến khích phát huy năng lực cá nhân trong quá trình học.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ việc thiếu đồng bộ trong quản lý mục tiêu và nội dung dạy học, cũng như hạn chế về năng lực và nhận thức của giáo viên về đổi mới phương pháp. So sánh với một số nghiên cứu trong ngành giáo dục phổ thông, tỷ lệ áp dụng phương pháp dạy học tích cực tại huyện Yên Khánh thấp hơn mức trung bình toàn quốc (khoảng 75%). Điều này cho thấy cần có sự đầu tư mạnh mẽ hơn về đào tạo và hỗ trợ giáo viên.

Việc đánh giá kết quả học tập chưa đa dạng và chưa thực sự phát triển năng lực người học cũng là điểm nghẽn cần khắc phục. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ áp dụng các phương pháp dạy học và hình thức đánh giá, bảng so sánh mức độ hài lòng của học sinh về phương pháp dạy học mới.

Ý nghĩa của kết quả nghiên cứu là làm rõ thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo tiếp cận phát triển năng lực người học, từ đó đề xuất các giải pháp phù hợp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông tại địa phương.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng và cụ thể hóa mục tiêu dạy học theo năng lực: Các trường THPT cần phối hợp với Sở Giáo dục và Đào tạo để xây dựng mục tiêu dạy học môn Ngữ văn rõ ràng, cụ thể, phù hợp với đặc điểm học sinh địa phương. Thời gian thực hiện trong 1 năm học, chủ thể là Ban giám hiệu và tổ chuyên môn.

  2. Đào tạo, bồi dưỡng nâng cao năng lực giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về phương pháp dạy học theo tiếp cận phát triển năng lực, kỹ năng tổ chức hoạt động nhóm và dự án. Mục tiêu đạt 80% giáo viên Ngữ văn được đào tạo trong vòng 2 năm, do Sở GD&ĐT phối hợp với các trung tâm bồi dưỡng thực hiện.

  3. Đổi mới phương pháp dạy học và tổ chức hoạt động học tập: Khuyến khích giáo viên áp dụng đa dạng phương pháp tích cực, tăng cường hoạt động trải nghiệm, thảo luận nhóm, dự án. Mục tiêu nâng tỷ lệ học sinh hài lòng về phương pháp dạy học lên trên 70% trong 2 năm tới, do giáo viên và tổ chuyên môn thực hiện.

  4. Đa dạng hóa hình thức đánh giá năng lực người học: Xây dựng hệ thống đánh giá kết hợp đánh giá thường xuyên, đánh giá dự án, đánh giá sản phẩm học tập nhằm phản ánh đúng năng lực học sinh. Thời gian triển khai trong 1 năm, do Ban giám hiệu và tổ chuyên môn chủ trì.

  5. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và thiết bị dạy học: Trang bị phòng học hiện đại, thiết bị hỗ trợ dạy học tương tác nhằm tạo môi trường học tập tích cực. Mục tiêu hoàn thiện cơ sở vật chất trong 3 năm, do nhà trường phối hợp với địa phương thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục: Giúp hiểu rõ thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo tiếp cận phát triển năng lực, từ đó xây dựng chính sách và kế hoạch phù hợp.

  2. Giáo viên Ngữ văn THPT: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao năng lực chuyên môn và kỹ năng tổ chức hoạt động học tập.

  3. Nhà nghiên cứu giáo dục: Là tài liệu tham khảo quý giá cho các nghiên cứu tiếp theo về quản lý giáo dục và phát triển năng lực người học trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông.

  4. Sinh viên, học viên cao học ngành Quản lý giáo dục và Sư phạm Ngữ văn: Hỗ trợ nâng cao kiến thức chuyên môn, phương pháp nghiên cứu và thực hành quản lý giáo dục.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động dạy học theo tiếp cận phát triển năng lực là gì?
    Là quá trình tổ chức, điều hành các hoạt động dạy học nhằm phát triển toàn diện năng lực của học sinh, bao gồm năng lực tự học, giao tiếp, giải quyết vấn đề và sáng tạo. Ví dụ, giáo viên tổ chức các hoạt động nhóm để học sinh phát triển kỹ năng hợp tác.

  2. Tại sao cần đổi mới phương pháp dạy học môn Ngữ văn?
    Đổi mới giúp học sinh phát triển năng lực thực tiễn, tránh việc học thụ động, tăng sự hứng thú và hiệu quả học tập. Theo khảo sát, chỉ 40% học sinh cảm nhận được sự đổi mới trong phương pháp dạy học hiện nay.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn hiện nay?
    Bao gồm thiếu đồng bộ trong mục tiêu, hạn chế năng lực giáo viên, cơ sở vật chất chưa đáp ứng và hình thức đánh giá chưa đa dạng. Ví dụ, chỉ 45% giáo viên được đào tạo bài bản về phương pháp mới.

  4. Làm thế nào để nâng cao năng lực giáo viên trong dạy học theo tiếp cận phát triển năng lực?
    Thông qua các khóa bồi dưỡng chuyên môn, tập huấn kỹ năng tổ chức hoạt động học tập tích cực và đánh giá năng lực học sinh. Mục tiêu là 80% giáo viên được đào tạo trong 2 năm tới.

  5. Phương pháp đánh giá nào phù hợp với tiếp cận phát triển năng lực?
    Đánh giá đa dạng như đánh giá thường xuyên, đánh giá dự án, sản phẩm học tập giúp phản ánh đúng năng lực học sinh. Ví dụ, học sinh làm dự án văn học và thuyết trình để đánh giá năng lực giao tiếp và sáng tạo.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã làm rõ thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo tiếp cận phát triển năng lực người học tại các trường THPT huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình.
  • Phát hiện các hạn chế về mục tiêu, nội dung, phương pháp dạy học, năng lực giáo viên và hình thức đánh giá.
  • Đề xuất các giải pháp quản lý nhằm nâng cao hiệu quả dạy học, bao gồm xây dựng mục tiêu cụ thể, đào tạo giáo viên, đổi mới phương pháp và đa dạng hóa đánh giá.
  • Kết quả nghiên cứu có thể áp dụng trong công tác quản lý giáo dục và đổi mới phương pháp dạy học môn Ngữ văn tại các địa phương tương tự.
  • Giai đoạn tiếp theo cần triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng để nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông.

Hành động tiếp theo: Các trường THPT huyện Yên Khánh cần phối hợp với Sở Giáo dục và Đào tạo triển khai đào tạo giáo viên và đổi mới phương pháp dạy học theo kế hoạch đề xuất. Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên nên tham khảo luận văn để áp dụng hiệu quả trong thực tiễn.