Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông tại Việt Nam, việc phát triển năng lực học sinh thông qua dạy học đa thức trong môn Toán trung học cơ sở (THCS) ngày càng được quan tâm. Theo báo cáo của ngành giáo dục, năng lực toán học của học sinh THCS tại Hà Nội còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong việc vận dụng kiến thức vào giải quyết các vấn đề thực tiễn. Mục tiêu của nghiên cứu là xây dựng và phát triển năng lực toán học cho học sinh THCS thông qua phương pháp dạy học đa thức, nhằm nâng cao chất lượng dạy và học môn Toán tại các trường THCS trên địa bàn Hà Nội trong năm học 2016-2017.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 3 trường THCS tiêu biểu tại Hà Nội gồm: THCS-THPT Nguyễn Tất Thành, Tiểu học-THCS Ngôi Sao và THCS Thanh Xuân. Nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng năng lực toán học của học sinh, khảo sát phương pháp dạy học đa thức đang được áp dụng, đồng thời đề xuất hệ thống bài tập và giải pháp giảng dạy phù hợp để phát triển năng lực cho học sinh. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần đổi mới phương pháp dạy học môn Toán, nâng cao hiệu quả giáo dục phổ thông, đồng thời hỗ trợ giáo viên và học sinh trong quá trình dạy và học.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình phát triển năng lực học sinh trong giáo dục toán học, bao gồm:

  • Lý thuyết năng lực (Competency Theory): Năng lực được hiểu là sự kết hợp giữa kiến thức, kỹ năng, thái độ và khả năng vận dụng vào thực tiễn (Weinert, 2001). Năng lực toán học bao gồm năng lực sử dụng ngôn ngữ toán học, năng lực giải quyết vấn đề, năng lực tư duy logic và năng lực vận dụng kiến thức vào đời sống.

  • Mô hình dạy học đa thức (Polymorphic Teaching Model): Phương pháp này nhấn mạnh việc sử dụng đa dạng các hình thức bài tập, phương pháp giảng dạy và hoạt động học tập nhằm phát triển toàn diện năng lực học sinh. Mô hình bao gồm các khái niệm chính như: bài tập đa dạng, phương pháp giảng dạy tích cực, sự tương tác giữa giáo viên và học sinh, và đánh giá năng lực toàn diện.

  • Lý thuyết đổi mới phương pháp dạy học (Educational Innovation Theory): Đề cập đến việc áp dụng các phương pháp mới, sáng tạo trong giảng dạy nhằm nâng cao hiệu quả học tập, đặc biệt là trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông theo Nghị quyết Trung ương 8 khóa XI.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu gồm: năng lực toán học, dạy học đa thức, bài tập đa dạng, phương pháp giảng dạy tích cực, và đánh giá năng lực.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa điều tra thực trạng và thực nghiệm sư phạm nhằm xây dựng và đánh giá hiệu quả hệ thống bài tập phát triển năng lực toán học cho học sinh THCS.

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu được thu thập từ 219 học sinh lớp 7, 8, 9 và 8 giáo viên dạy Toán tại 3 trường THCS trên địa bàn Hà Nội trong năm học 2016-2017. Các công cụ thu thập gồm phiếu điều tra, bảng kiểm đánh giá năng lực, phỏng vấn sâu giáo viên và học sinh.

  • Phương pháp chọn mẫu: Mẫu được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện và mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các trường THCS tiêu biểu.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả (tỷ lệ %, trung bình), phân tích định tính qua phỏng vấn và quan sát, đồng thời áp dụng phương pháp kiểm định hiệu quả thực nghiệm sư phạm để đánh giá sự thay đổi năng lực học sinh sau khi áp dụng hệ thống bài tập đa thức.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành trong năm học 2016-2017, gồm các giai đoạn: khảo sát thực trạng (tháng 9-11/2016), xây dựng hệ thống bài tập và phương pháp dạy học (tháng 12/2016-2/2017), thực nghiệm sư phạm (tháng 3-5/2017), tổng hợp và phân tích kết quả (tháng 6/2017).

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng năng lực toán học của học sinh còn hạn chế: Qua điều tra, khoảng 52,63% học sinh tập trung chủ yếu vào việc học thuộc kiến thức, chưa phát triển đầy đủ kỹ năng và thái độ tích cực trong học tập. Chỉ có khoảng 13,1% học sinh sử dụng hiệu quả kỹ thuật dạy học đa thức trong quá trình học tập.

  2. Phương pháp dạy học đa thức chưa được áp dụng đồng bộ: 50,8% giáo viên chủ yếu sử dụng phương pháp truyền thống, chưa khai thác hiệu quả các phương pháp dạy học đa dạng và tích cực. Khoảng 36,1% học sinh thực hiện nhiệm vụ học tập và hoàn thành sản phẩm hành động theo yêu cầu của phương pháp mới.

  3. Thái độ và sự tiếp nhận của học sinh đối với phương pháp mới: Khoảng 38,5% học sinh tiếp nhận kiến thức một cách thụ động, trong khi chỉ 10,7% học sinh áp dụng tốt các dạng bài tập đa thức và vận dụng vào thực tế. Một số học sinh còn gặp khó khăn trong việc liên hệ kiến thức với thực tiễn và phát triển tư duy sáng tạo.

  4. Hiệu quả thực nghiệm sư phạm: Sau khi áp dụng hệ thống bài tập đa thức, năng lực toán học của học sinh được cải thiện rõ rệt, thể hiện qua tỷ lệ học sinh đạt điểm khá, giỏi tăng lên khoảng 20% so với trước thực nghiệm. Giáo viên cũng đánh giá cao tính khả thi và hiệu quả của phương pháp trong việc phát triển năng lực toàn diện cho học sinh.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của thực trạng năng lực toán học hạn chế xuất phát từ việc giáo viên còn quen với phương pháp dạy truyền thống, thiếu sự đổi mới và áp dụng đa dạng các hình thức bài tập. Điều này phù hợp với nhận định của một số nghiên cứu gần đây về khó khăn trong đổi mới phương pháp dạy học tại các trường phổ thông.

Việc áp dụng dạy học đa thức giúp học sinh phát triển kỹ năng tư duy phản biện, giải quyết vấn đề và vận dụng kiến thức vào thực tế, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toán học. Kết quả này tương đồng với các nghiên cứu trong nước và quốc tế về hiệu quả của phương pháp dạy học tích cực và đa dạng.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ học sinh theo từng mức độ tiếp nhận phương pháp dạy học đa thức trước và sau thực nghiệm, cùng bảng so sánh điểm số trung bình môn Toán của học sinh các trường tham gia nghiên cứu.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng giáo viên về phương pháp dạy học đa thức: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu nhằm nâng cao năng lực sư phạm, kỹ năng thiết kế bài tập đa dạng và vận dụng linh hoạt các phương pháp dạy học tích cực. Thời gian thực hiện: trong năm học 2024-2025. Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội phối hợp với các trường đại học sư phạm.

  2. Xây dựng hệ thống bài tập đa thức phù hợp với chương trình và đối tượng học sinh: Phát triển bộ đề bài tập đa dạng, phong phú, có tính ứng dụng cao, giúp học sinh phát triển toàn diện năng lực toán học. Thời gian thực hiện: 6 tháng đầu năm 2024. Chủ thể thực hiện: Ban chuyên môn các trường THCS và tổ Toán.

  3. Áp dụng phương pháp dạy học đa thức đồng bộ trong các tiết học Toán: Khuyến khích giáo viên đổi mới phương pháp giảng dạy, tăng cường hoạt động nhóm, thảo luận, vận dụng công nghệ thông tin hỗ trợ dạy học. Thời gian thực hiện: liên tục trong năm học. Chủ thể thực hiện: Giáo viên bộ môn Toán tại các trường THCS.

  4. Tăng cường đánh giá năng lực học sinh theo hướng phát triển toàn diện: Sử dụng đa dạng các hình thức đánh giá như đánh giá quá trình, đánh giá sản phẩm, đánh giá đồng đẳng để phản ánh chính xác năng lực học sinh. Thời gian thực hiện: từ năm học 2024-2025. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu và giáo viên các trường THCS.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên bộ môn Toán THCS: Nghiên cứu cung cấp hệ thống bài tập và phương pháp dạy học đa thức giúp giáo viên đổi mới phương pháp giảng dạy, nâng cao hiệu quả tiết học và phát triển năng lực học sinh.

  2. Ban giám hiệu các trường THCS: Tham khảo để xây dựng kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng giáo viên, đồng thời triển khai các giải pháp đổi mới phương pháp dạy học phù hợp với đặc điểm nhà trường.

  3. Nhà nghiên cứu giáo dục và sinh viên cao học ngành Sư phạm Toán: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển năng lực học sinh qua dạy học đa thức, làm tài liệu tham khảo cho các đề tài nghiên cứu tiếp theo.

  4. Cơ quan quản lý giáo dục: Hỗ trợ trong việc xây dựng chính sách, hướng dẫn đổi mới phương pháp dạy học và đánh giá năng lực học sinh theo định hướng phát triển toàn diện.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dạy học đa thức là gì và có vai trò như thế nào trong phát triển năng lực học sinh?
    Dạy học đa thức là phương pháp sử dụng đa dạng các hình thức bài tập và phương pháp giảng dạy nhằm phát triển toàn diện năng lực học sinh. Phương pháp này giúp học sinh nâng cao kỹ năng tư duy, giải quyết vấn đề và vận dụng kiến thức vào thực tế.

  2. Làm thế nào để xây dựng hệ thống bài tập đa thức hiệu quả cho môn Toán THCS?
    Cần thiết kế bài tập đa dạng về dạng thức, mức độ khó, có tính ứng dụng thực tiễn và phù hợp với chương trình học. Bài tập nên khuyến khích học sinh vận dụng kiến thức, phát triển kỹ năng và thái độ tích cực trong học tập.

  3. Phương pháp dạy học đa thức có phù hợp với tất cả học sinh không?
    Phương pháp này có thể điều chỉnh linh hoạt để phù hợp với năng lực và đặc điểm của từng nhóm học sinh, từ đó phát huy tối đa tiềm năng của từng cá nhân.

  4. Làm thế nào để đánh giá năng lực học sinh theo hướng phát triển toàn diện?
    Đánh giá nên kết hợp nhiều hình thức như đánh giá quá trình, đánh giá sản phẩm, đánh giá đồng đẳng và tự đánh giá, nhằm phản ánh chính xác năng lực thực tế của học sinh.

  5. Những khó khăn thường gặp khi áp dụng dạy học đa thức và cách khắc phục?
    Khó khăn gồm giáo viên chưa quen với phương pháp mới, thiếu tài liệu và thời gian chuẩn bị bài giảng. Giải pháp là tăng cường đào tạo, xây dựng tài liệu hỗ trợ và tạo điều kiện cho giáo viên trao đổi, học hỏi kinh nghiệm.

Kết luận

  • Năng lực toán học của học sinh THCS tại Hà Nội còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong vận dụng kiến thức và kỹ năng giải quyết vấn đề.
  • Phương pháp dạy học đa thức được áp dụng chưa đồng bộ và hiệu quả chưa cao do nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan.
  • Thực nghiệm sư phạm cho thấy hệ thống bài tập đa thức giúp nâng cao năng lực toán học của học sinh rõ rệt, góp phần đổi mới phương pháp dạy học.
  • Cần có các giải pháp đồng bộ như đào tạo giáo viên, xây dựng bài tập phù hợp, áp dụng phương pháp tích cực và đánh giá toàn diện để phát triển năng lực học sinh.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi mới cho việc đổi mới giáo dục toán học phổ thông, đồng thời là cơ sở để tiếp tục nghiên cứu và ứng dụng trong thực tiễn giáo dục.

Call-to-action: Các nhà quản lý giáo dục, giáo viên và nhà nghiên cứu được khuyến khích áp dụng và phát triển phương pháp dạy học đa thức trong môn Toán THCS nhằm nâng cao chất lượng giáo dục và phát triển năng lực học sinh toàn diện.