I. Nghiên Cứu Căn Tính Tổng Quan Ý Nghĩa Luận Án Tiến Sĩ
Luận án tiến sĩ này đi sâu vào nghiên cứu căn tính trong các tác phẩm của Viet Thanh Nguyen về chiến tranh Việt Nam. Căn tính, một chủ đề ngày càng được chú trọng trong các ngành khoa học nhân văn, từ triết học đến văn học và tâm lý học, được xem xét như một yếu tố cốt lõi để hiểu bản chất con người và sự biến đổi của họ theo thời gian. Quá trình này đòi hỏi sự phân tích từ nhiều góc độ: thể chất, nhận thức, tâm lý, và định kiến xã hội. Chủ thể được đặt trong bối cảnh rộng lớn hơn, phản chiếu mình trong các nhóm nhỏ (gia đình) và lớn (dân tộc, quốc gia). Trong bối cảnh hiện đại, khi con người sống trong một biển thông tin và các liên hệ sắc tộc, văn hóa, quốc gia ngày càng giao thoa phức tạp, nghiên cứu căn tính trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Luận án này khám phá cách Viet Thanh Nguyen thể hiện những khía cạnh phức tạp của căn tính trong bối cảnh chiến tranh và di dân.
1.1. Vai trò của Căn Tính trong Văn Học Di Dân Mỹ Việt
Trong lĩnh vực văn học, đề tài căn tính đặc biệt quan trọng với dòng văn học di dân Việt Nam, một bộ phận văn học vừa thuộc về Việt Nam vừa thuộc về thế giới. Ngay ở tên gọi 'di dân', đã cho thấy thế lưỡng phân không chỉ về không gian-thời gian bên ngoài mà còn ở tâm thức, tư tưởng bên trong. Chủ thể phải định nghĩa và định vị mình giữa hai nền văn hóa, hai đất nước, hai (hay nhiều) câu chuyện lịch sử. Cùng với hình tượng nhân vật băn khoăn, trăn trở tìm kiếm căn tính của mình, những nhà văn như Linda Lê, Thuận, Nam Lê, Ocean Vuong, Thanhhà Lại, Andrew X. Pham, Le Thi Diem Thuy, Viet Thanh Nguyen đã và đang đạt được thành tựu trong sự nghiệp sáng tác, trở thành nhà văn quốc tế mà tiếng nói đủ sức nặng đại diện cho cộng đồng di dân.
1.2. Tiếp cận Văn Học Di Dân tại Việt Nam Góc Nhìn Cởi Mở
Những năm gần đây ở Việt Nam, việc tiếp cận với văn học di dân ngày càng dễ dàng hơn, trong cái nhìn cởi mở và hòa hợp. Một số tác phẩm của các tác giả di dân đã được dịch và giới thiệu trong nước. Xu hướng mở này không chỉ làm giàu hơn văn chương Việt Nam khi đưa bộ phận văn học di dân nhập vào văn chương quốc nội, mà còn khiến các nhà văn và độc giả trong nước tiếp cận với những góc nhìn và sáng tạo nghệ thuật mới xoay quanh những đề tài quen thuộc như chiến tranh và hậu chiến. Tuy nhiên, do hầu hết tác phẩm của họ, nhất là nhà văn Mỹ gốc Việt, mới được dịch gần mười năm trở lại đây nên việc nghiên cứu vẫn còn nhiều hạn chế.
II. Phân Tích Viet Thanh Nguyen Hiện Tượng Văn Học Di Sản
Trong số những nhà văn di dân Mỹ gốc Việt đương thời, Viet Thanh Nguyen vụt sáng như một hiện tượng, từ sau giải thưởng Pulitzer 2016 cho tiểu thuyết The Sympathizer. Ông tiếp nối truyền thống sáng tác của những người đi trước khi tiếp tục khai thác vấn đề sắc tộc, người tị nạn, chiến tranh và hậu chiến, nhưng vẫn tạo được phong cách riêng. Phong cách sáng tác xuất phát từ việc ông tự định vị đề tài và góc nhìn của mình, như trong một bài phỏng vấn, ông nói: “Tôi là một nhà văn Mỹ gốc Việt viết về chiến tranh Việt Nam tại một nước Mỹ đến giờ vẫn còn đang mang cảm giác tội lỗi về cuộc chiến đó. Một yếu tố khác nữa là người Mỹ vẫn coi tôi là người Việt Nam chứ không phải là người Mỹ gốc Việt – với người Mỹ, tôi có thể viết với tư cách đại diện cho người Việt Nam, mặc dù tôi chưa từng nói rằng mình viết đại diện cho người Việt Nam”.
2.1. Chiến Tranh Việt Nam Tâm Điểm trong Tác Phẩm Viet Thanh Nguyen
Với Viet Thanh Nguyen, mọi vấn đề của di dân Mỹ gốc Việt đều nằm trong hệ đề tài chiến tranh Việt Nam. Ở đó, ông nhận ra số phận lớp người di dân dù sung sướng hay bi kịch trong đời riêng và trong gia đình, dù hòa nhập hay xung đột với cộng đồng di dân của mình và với nước sở tại, đều xuất phát từ chiến tranh. Đề tài chiến tranh trong tác phẩm của Nguyen trở nên sâu sắc hơn khi nhà văn không cố xây dựng đại cảnh với anh hùng và nạn nhân, người thắng và kẻ bại, mà thu tất cả vào hình tượng của một – hay một vài – nhân vật khác lạ, không điển hình so với truyền thống văn học chiến tranh.
2.2. Tiếp Nhận Viet Thanh Nguyen Tại Việt Nam Tiềm Năng và Hạn Chế
Vì tính không điển hình đó, nên việc tiếp nhận Viet Thanh Nguyen ở trong nước chưa được mở rộng. Nhưng với nỗ lực giới thiệu nhà văn gốc Việt danh tiếng cho độc giả trong nước kịp thời với thế giới, tạp chí Người đô thị số giai phẩm Tết 2017 đã thực hiện bài phỏng vấn đầu tiên với ông; cùng năm đó những đơn vị phát hành sách uy tín như Phương Nam và Hội Nhà văn đã đưa tập truyện ngắn The Refugees (tựa tiếng Việt: Người tị nạn) đến với độc giả Việt.
III. Mục Tiêu Nghiên Cứu Khám Phá Căn Tính Phong Cách VTN
Chọn nghiên cứu các tác phẩm của Viet Thanh Nguyen, luận án mong muốn giới thiệu kĩ lưỡng một nhà văn quốc tế thuộc dòng văn học di dân Mỹ gốc Việt đến với giới nghiên cứu và độc giả trong nước, cụ thể ở đề tài về chiến tranh và căn tính. Từ góc nhìn căn tính, chiến tranh được nhìn một cách vừa cụ thể (qua một cá nhân) vừa khái quát (qua một cộng đồng) nên vừa tiếp nối với truyền thống sáng tác trong và ngoài nước về đề tài này, vừa cho thấy được đặc điểm riêng của tác giả. Từ đó, luận án đi đến khẳng định những đóng góp cả về tư tưởng và nghệ thuật của Viet Thanh Nguyen cho văn học Việt Nam và văn học Mỹ.
3.1. Góc Nhìn Căn Tính Hòa Giải và Hội Nhập Văn Hóa
Trên tinh thần hòa hợp, hòa giải dân tộc, cùng xu hướng hội nhập của Việt Nam với quốc tế, luận án cũng mong muốn qua việc hiểu về tư tưởng và tác phẩm của Viet Thanh Nguyen, có thể góp thêm vào tiếng nói hòa giải đó. Những nhà văn di dân đương đại như Viet Thanh Nguyen là cầu nối quan trọng không chỉ giữa cộng đồng hải ngoại và trong nước mà còn giữa di dân Việt trên thế giới với những cộng đồng quốc tế khác, khiến nước ngoài hiểu hơn về chiến tranh Việt Nam và thân phận di dân.
3.2. Đối Tượng Nghiên Cứu Căn Tính Cá Nhân Cộng Đồng
Đối tượng nghiên cứu của luận án là căn tính thể hiện trong các tác phẩm về chiến tranh của Viet Thanh Nguyen. Cụ thể là: Căn tính cộng đồng với cộng đồng di dân người Việt tại Mỹ hình thành ngay sau cuộc chiến; Căn tính cá nhân với nhân vật cá thể trên hành trình nhận thức căn tính của mình trải dài qua bối cảnh chiến tranh và hậu thực dân.
IV. Phạm Vi Khảo Sát Các Tác Phẩm Chính Của Viet Thanh Nguyen
Phạm vi khảo sát chính của luận án là các tác phẩm hư cấu của Viet Thanh Nguyen, gồm: tập truyện ngắn The Refugees, hai tiểu thuyết The Sympathizer và The Committed. Riêng The Refugees đã được dịch nên chúng tôi sử dụng bản tiếng Việt Người tị nạn, song song với bản tiếng Anh khi cần đối chiếu nguyên bản. Bên cạnh đó, luận án cũng sử dụng hai tác phẩm phi hư cấu của Viet Thanh Nguyen là Race and Resistance: Literature and Politics in Asian America và Nothing Ever Dies: Vietnam and the Memory of War để khảo sát tư tưởng của nhà văn, vì một số quan điểm thể hiện trong tác phẩm hư cấu là sự trình hiện tư tưởng nhà văn đã đề cập từ hai cuốn chuyên khảo này.
4.1. Phân Tích Tác Phẩm Hư Cấu và Phi Hư Cấu của VTN
Ngoài ra, luận án khảo sát thêm một số tác phẩm của các nhà văn di dân viết bằng tiếng Anh và những tác phẩm viết về chiến tranh của Mỹ và Việt Nam, để so sánh với tác phẩm Viet Thanh Nguyen. Với các tác phẩm chưa được dịch ra tiếng Việt, chúng tôi tự dịch trích dẫn từ nguyên bản tiếng Anh và để nguyên tên tác phẩm gốc.
4.2. Hướng Tiếp Cận Tự Sự Học và Liên Ngành
Luận án tiếp cận các tác phẩm của Viet Thanh Nguyen chủ yếu từ lý thuyết tự sự học, để phân tích không gian-thời gian, hình tượng nhân vật, đặc biệt là ngôi trần thuật, giúp thể hiện rõ căn tính nhân vật. Phương pháp cấu trúc - hệ thống: Luận án đặt tác phẩm của Viet Thanh Nguyen trong hệ thống dòng văn học di dân Mỹ gốc Việt viết bằng tiếng Anh để thấy rõ vai trò của nhà văn trong sự vận động của dòng văn học. Phương pháp liên ngành: Luận án sử dụng linh hoạt và thâm nhập lẫn nhau một số khái niệm về triết học, tâm lý học, xã hội học, văn học để lý giải các thuật ngữ căn tính.
V. Phương Pháp Nghiên Cứu Đóng Góp Luận Án Tiến Sĩ
Phương pháp lịch sử: Trong khi phác thảo diện mạo của văn học di dân và tìm hiểu vai trò của Viet Thanh Nguyen, chúng tôi sử dụng góc nhìn lịch sử và tiểu sử học để lý giải rõ hơn về tác động của bối cảnh đến dòng văn học và tư tưởng tác giả. Phương pháp so sánh: Luận án hướng đến làm rõ hơn phong cách và nội dung sáng tác của Viet Thanh Nguyen tương đồng và khác biệt với những nhà văn di dân khác và với những nhà văn viết về đề tài chiến tranh của Mỹ và Việt Nam, từ đó thấy rõ hơn đóng góp của nhà văn. Phương pháp thu thập tư liệu bằng phỏng vấn: Qua gặp gỡ, trao đổi với một số nhà văn, chúng tôi thực hiện các bài phỏng vấn dựa trên đề tài nghiên cứu là chiến tranh và di dân, nhằm hiểu thêm về nhận thức của người trong cuộc – là nhà văn di dân Mỹ gốc Việt, nhà văn là cựu chiến binh viết về chiến tranh, nhà văn có mối liên hệ với văn học chiến tranh trong và ngoài nước.
5.1. Đóng Góp Lý Luận Nghiên Cứu Căn Tính Đa Lĩnh Vực
Luận án xác định các cột mốc quan trọng như sự xuất hiện của thuật ngữ căn tính, những công trình đầu tiên hay mang tính bước ngoặt, những tên tuổi về nghiên cứu căn tính trong đa lĩnh vực. Đây có thể là tài liệu tham khảo cho những ai quan tâm đến đề tài này. Căn tính là một vấn đề lý thuyết chưa được nói đến một cách hoàn chỉnh, vì mỗi ngành khoa học nhân văn có xu hướng chỉ giải quyết thuật ngữ trong phạm vi hẹp gắn với vấn đề đang nghiên cứu trực tiếp. Luận án cũng góp thêm một góc nhìn như thế, từ lĩnh vực văn học.
5.2. Đóng Góp Thực Tiễn Phân Tích và Đánh Giá Viet Thanh Nguyen
Tiếp nối với những công trình đi trước nghiên cứu về văn học di dân, luận án phác thảo sơ lược diện mạo của dòng văn học di dân Mỹ Việt viết bằng tiếng Anh từ đặc trưng căn tính – vừa đóng góp vào văn học sử, vừa nhận diện được đặc trưng của dòng văn học. Luận án là một trong những công trình đầu tiên tại Việt Nam phân tích và đánh giá vai trò của Viet Thanh Nguyen đối với văn học di dân Việt Nam tại Mỹ, đặc biệt ở đề tài chiến tranh. Từ đó, luận án có thể là tài liệu bổ sung cho các nhà nghiên cứu tìm hiểu tính đa dạng tư tưởng của nhà văn di dân Việt Nam qua một trường hợp tiêu biểu, trong sự so sánh với các nhà văn di dân thế hệ trước, cùng thời và sau đó.
