Khám Phá Liên Văn Bản Trong Những Thứ Họ Mang Của Tim O’Brien

• Tác giả: Nguyễn Hoàng Cúc
• Người hướng dẫn: GS.TS Lê Hữu Bằng
• Trường học: Đại học Quốc gia Hà Nội
• Chuyên ngành: Cao học Văn
• Đề tài: Liên Văn Bản Trong Những Thứ Họ Mang Của Tim O’Brien
• Loại tài liệu: luận văn
• Năm xuất bản: 2014
• Địa điểm: Hà Nội

Mục lục chi tiết

• MỞ ĐẦU
• 1.1. Trọng văn học nghệ thuật
• 1. CHƯƠNG I: KHÁI NIỆM LIÊN VĂN BẢN
• 1.1. Tạm qua triết học hậu hiện đại
• 1.2. Theo Rjanskaya trong Liên văn bản – sự xuất hiện của lịch sử và lý thuyết vấn đề (Ngân Xuyên dị thể)
• 1.3. Phạm vi nghiên cứu
• 2. CHƯƠNG 2: LIÊN VĂN BẢN TỪ GÓC ĐỘ TIẾP BIẾN HIỆN THỰC VỚI HƯ CẤU
• 3. CHƯƠNG 3: LIÊN VĂN BẢN TỪ GÓC ĐỘ THỂ LOẠI
• KẾT LUẬN

Tóm tắt

I. Tổng Quan Liên Văn Bản Trong Những Thứ Họ Mang

Trong văn học nghệ thuật, nhân loại chứng kiến sự vận động phát triển từ manh nha đến lý thuyết thịnh rồi thoái trào. Chủ nghĩa lãng mạn, cổ điển, hiện đại rồi đến hậu hiện đại vẫn là những giai điệu mạnh mẽ trong bản giao hưởng văn học thế kỷ XX và đầu thế kỷ XXI. Hậu hiện đại không chỉ đặt vấn đề xem xét lại quan niệm về hiện thực đời sống, quan niệm về con người, mà còn góp phần tạo ra những lý thuyết mới, hệ thống thi pháp mới, cách đọc mới. Một trong số đó chính là liên văn bản. Không phải đến hậu hiện đại khái niệm liên văn bản mới xuất hiện, nhưng ở hậu hiện đại, nó mang diện mạo và nội hàm mới. Liên văn bản trở thành một cách đọc, một phương pháp tiếp cận tác phẩm văn chương về cả nội dung lẫn nghệ thuật, sâu xa hơn nữa là về lịch sử, thời đại, xã hội, phong văn hóa của tác giả cũng như vùng miền nơi tác phẩm thuộc về.

1.1. Khái Niệm và Vai Trò Liên Văn Bản Trong Văn Học

Liên văn bản là sự giao thoa và kết nối giữa các văn bản, tạo nên một mạng lưới ý nghĩa phức tạp. Nó không chỉ đơn thuần là trích dẫn hay tham khảo, mà còn là sự đối thoại, kế thừa, và thậm chí là phê phán các văn bản đi trước. Trong Những Thứ Họ Mang, liên văn bản thể hiện qua việc tác giả sử dụng các chi tiết, hình ảnh, và motif quen thuộc trong văn học chiến tranh, đồng thời phá vỡ chúng để tạo nên một cái nhìn mới, độc đáo và mang tính hậu hiện đại.

1.2. Những Thứ Họ Mang Biểu Tượng Văn Học Chiến Tranh Việt Nam

Cuộc chiến tranh với quân đội Mỹ đã lùi xa gần bốn mươi năm, nhưng nỗi đau để lại cho người dân ở cả hai bờ chiến tuyến vẫn hiện hữu như nó chỉ mới rời đi ngày hôm qua. Những câu chuyện từ “phía bên kia” kể những truyện chân thật về chiến tranh, về những nỗi ám ảnh, hối hận, sợ hãi… của người lính Mỹ tham chiến tại Việt Nam đã không còn hiếm hoi. Tác phẩm Những Thứ Họ Mang được đánh giá là một trong những tác phẩm văn chương hậu hiện đại hay nhất về Chiến tranh Việt Nam, được coi là 'Nỗi buồn chiến tranh' phiên bản Mỹ.

II. Cách Hiểu Liên Văn Bản Thủ Pháp Thuộc Tính Lý Thuyết

Theo Rjanskaia, thuật ngữ liên văn bản lần đầu tiên xuất hiện trong một tham luận của Kristeva nói về sáng tác của Bakhtin, đọc tại hội thảo mùa xuân năm 1967. Theo nghĩa rộng nhất, khái niệm này có thể hiểu là “sự tương tác của các văn bản”, nhưng tùy vào lập trường nghiên cứu mà nội dung cụ thể của nó có thể biến đổi. Có ba cách hiểu về thuật ngữ này: liên văn bản như một thủ pháp văn học xác định (trích dẫn, ám chỉ, bình giải, nhại, vay mượn); liên văn bản như một thuộc tính bản thể của văn bản; liên văn bản được triển khai trong lý thuyết của các nhà hậu cấu trúc luận.

2.1. Liên Văn Bản Thủ Pháp Văn Học Với Trích Dẫn và Ám Chỉ

Cách hiểu liên văn bản như một thủ pháp văn học xác định (trích dẫn, ám chỉ, bình giải, nhại, vay mượn) đòi hỏi sự hiện diện của văn bản gốc đã có trước và xu hướng của tác giả sử dụng văn bản gốc đó. Nếu hiểu liên văn bản theo cách này, nó đã tồn tại trong văn học Việt Nam từ thời trung đại, với việc trích dẫn các điển cố, điển tích trong các tác phẩm, ý nghĩa của các điển cố điển tích này thường không thay đổi.

2.2. Liên Văn Bản Thuộc Tính Bản Thể Của Văn Bản

Theo Barthes, mọi văn bản đều là một liên văn bản với một văn bản khác. Điều đó có nghĩa là liên văn bản được nhận định như là sự xóa nhòa ranh giới giữa các văn bản của tác giả riêng rẽ, giữa văn bản văn học cá nhân và văn bản vĩ mô truyền thống, giữa các văn bản thuộc các thể loại và loại hình khác nhau, giữa văn bản và độc giả, giữa văn bản và hiện thực. Với ý nghĩa này, liên văn bản phản ánh một quy luật khách quan trong sự tồn tại của văn học.

III. Tính Biến Đổi và Phê Bình Trong Tiếp Nhận Liên Văn Bản

Theo Nguyễn Minh Quân, trong lý thuyết của việc đọc theo lối liên văn bản, các lý thuyết gia hậu hiện đại thường lưu ý đến những khía cạnh sau: Tính Biến Đổi (alterationality) – tính chất biến đổi một sự kiện, một tư liệu, một văn bản gốc bằng chính ý thứ của người viết, sẽ giúp chứng minh thêm tính tự giác của người viết sử dụng kỹ thuật liên văn bản. Tính Phê Bình Trong Sự Nhận Thứ – một quá trình đọc theo lối liên văn bản đối với một văn bản được viết theo lối liên văn bản phải được tiến hành theo bốn giai đoạn: phân tích, phá vỡ, kiến tạo và diễn dịch.

3.1. Tính Biến Đổi Alterationality trong Liên Văn Bản

Liên hệ đến tính biến đổi của intertextuality thể hiện bằng cách bắt chước (pastiche), châm biếm (parody) hay xoáy vặn (twisting), hoặc thuần túy sắp xếp lại những chất liệu sẵn có (collage), có thể là tiểu sử cá nhân (biography). Tính biến đổi càng tinh tế bao nhiêu, ý thức về liên văn bản của người viết càng sâu sắc bấy nhiêu. Tính biến đổi là yếu tố quan trọng để đánh giá sự sáng tạo và độc đáo của một tác phẩm hậu hiện đại.

3.2. Tính Phê Bình Criticality Trong Sự Nhận Thức Liên Văn Bản

Một quá trình đọc theo lối liên văn bản đối với một văn bản được viết theo lối liên văn bản phải được tiến hành theo bốn giai đoạn, phân tích, phá vỡ, kiến tạo và diễn dịch. Dĩ nhiên, bước đầu tiên, người đọc phải nhận diện mức độ liên văn bản hiện diện trong một tác phẩm văn học.

3.3. Mức Độ Tiếp Nhận và Hợp Nhất Trong Liên Văn Bản

Đây là ý thức về kỹ năng tiếp nhận, đan xen và hợp nhất các chất liệu từ nhiều nguồn khác nhau vào trong một văn bản. Nhiều khi, sự kết hợp khéo đến nỗi, nếu không chú ý, chúng ta khó mà nhận ra tính chất tương liên của những tầng ý nghĩa trong việc xếp đặt các dữ kiện.

IV. Phân Tích Liên Văn Bản Những Thứ Họ Mang Tim O Brien

Tác phẩm Những Thứ Họ Mang của Tim O'Brien được in hoàn chỉnh ở Mỹ năm 1990, nhưng đến năm 2011, mới được dịch và xuất bản ở Việt Nam với tên gọi Những Thứ Họ Mang. Tác phẩm đã nhanh chóng giành được tiếng vang và được đưa vào chương trình giảng dạy trong trường phổ thông và đại học ở Mỹ. Tác phẩm gồm hai mươi hai truyện ngắn liên kết chặt chẽ với nhau bằng những sự kiện chung và những nhân vật chung. Tác phẩm đã nhận được giải National Magazine Award và được in trong tập Những truyện ngắn hay nhất nước Mỹ do John Updike tuyển chọn.

4.1. Sự Tiếp Nhận và Nghiên Cứu Tác Phẩm Những Thứ Họ Mang

Theo tìm hiểu, hiện nay ở trong nước chưa có bài viết nào được công bố nghiên cứu về Tim O'Brien hay Những Thứ Họ Mang. Trong khi đó, ở nước ngoài, có một số bài viết nghiên cứu về cả tác giả và tác phẩm bằng tiếng Anh, chủ yếu tập trung vào nội dung cuộc chiến được phản ánh trong tác phẩm và nghệ thuật kể chuyện hậu hiện đại.

4.2. Các Nghiên Cứu Nước Ngoài Về Tim O Brien và Những Thứ Họ Mang

Các nghiên cứu bao gồm phỏng vấn Tim O'Brien về cuộc đời, tuổi thơ ở Minnesota, những năm tháng trưởng thành ở Midwestern và những năm tháng tham chiến ở Việt Nam; cẩm nang phê bình về Tim O'Brien: tham khảo văn học về cuộc đời và tác phẩm của ông; phân tích các sáng tác của Tim O'Brien, qua đó tái hiện lại cuộc chiến tranh qua những chi tiết, sự kiện trong tác phẩm.

4.3. Siêu Hư Cấu Trong Những Thứ Họ Mang

Một số nghiên cứu tập trung vào phân tích tính siêu hư cấu trong Những Thứ Họ Mang. Qua lược thuật các công trình nghiên cứu, có thể rút ra những điều sau để làm điểm tựa triển khai đề tài: các chi tiết, sự kiện về cuộc đời, sự nghiệp của Tim O'Brien và các nghiên cứu về mô hình sáng tác của ông đã cung cấp những thuận lợi trong việc nghiên cứu. Việc so sánh bút pháp của Tim O'Brien với các nhà văn viết về chiến tranh khác giúp có cái nhìn tổng quan về phong cách và sự phát triển của dòng văn học chiến tranh trong nền văn học Mỹ, đặc biệt là trong văn chương hậu hiện đại.

V. Mục Đích Nghiên Cứu Liên Văn Bản Tiếp Nhận và Giải Mã

Mục đích của liên văn bản là đề cao vai trò của người đọc trong tiếp nhận. Với người đọc hậu hiện đại, đọc không còn là kiểu thưởng thức thụ động thuần túy mà đọc đồng nghĩa với giải mã và tạo nghĩa cho văn bản. Bằng việc phân tích, soi chiếu Những Thứ Họ Mang từ góc độ liên văn bản, mong muốn có thể “bóc tách” tác phẩm, tìm ra được từng lớp văn bản chồng chéo, đan cài vào nhau cũng như những giao điểm của các văn bản và các “giải trình ngôn ngữ”.

5.1. Liên Văn Bản Nâng Cao Vai Trò Người Đọc trong Giải Mã

Liên văn bản nhấn mạnh vai trò chủ động của người đọc trong việc tạo nghĩa cho văn bản. Người đọc không chỉ đơn thuần tiếp nhận thông tin, mà còn phải giải mã các ám chỉ, trích dẫn, và liên hệ với các văn bản khác để hiểu sâu sắc hơn về ý nghĩa của tác phẩm.

5.2. Bóc Tách Các Lớp Văn Bản trong Những Thứ Họ Mang

Phân tích liên văn bản trong Những Thứ Họ Mang giúp bóc tách các lớp văn bản chồng chéo, đan cài vào nhau, làm sáng tỏ ý nghĩa và giá trị của tác phẩm. Việc nhận diện và phân tích các mối liên hệ giữa Những Thứ Họ Mang và các văn bản khác cho phép khám phá những tầng ý nghĩa sâu xa và phức tạp của tác phẩm.

VI. Phạm Vi Nghiên Cứu Liên Văn Bản Trong Những Thứ Họ Mang

Trong khuôn khổ bài viết này, tập trung đi sâu phân tích vấn đề liên văn bản trong tác phẩm Những Thứ Họ Mang của Tim O'Brien do Trần Tiễn Cao Đăng dịch, Nhà xuất bản Văn học in năm 2011. Đối tượng nghiên cứu là liên văn bản trong tập truyện từ góc độ tiếp biến giữa hiện thực với hư cấu và liên văn bản từ chủ đề.

6.1. Giới Hạn Nghiên Cứu Tác Phẩm Những Thứ Họ Mang Bản Dịch

Phạm vi nghiên cứu được giới hạn trong tác phẩm Những Thứ Họ Mang bản dịch tiếng Việt. Điều này có thể ảnh hưởng đến việc phân tích liên văn bản, vì một số sắc thái ý nghĩa có thể bị mất đi hoặc thay đổi trong quá trình dịch thuật.

6.2. Tiếp Biến Hiện Thực và Hư Cấu Khía Cạnh Liên Văn Bản

Nghiên cứu tập trung vào khía cạnh tiếp biến giữa hiện thực và hư cấu trong liên văn bản. Tim O'Brien đã sử dụng kỹ thuật pha trộn giữa các yếu tố có thật và tưởng tượng để tạo nên một bức tranh chân thực và ám ảnh về Chiến tranh Việt Nam.

6.3. Chủ Đề Chiến Tranh Một Góc Nhìn Liên Văn Bản

Nghiên cứu xem xét liên văn bản từ góc độ chủ đề. Những Thứ Họ Mang đối thoại với các tác phẩm văn học chiến tranh khác, đồng thời đưa ra một cái nhìn mới, độc đáo và mang tính cá nhân về những trải nghiệm của người lính trong chiến tranh.