Khám Phá Liên Văn Bản Trong Những Thứ Họ Mang Của Tim O’Brien

Liên văn bản là sự giao thoa và kết nối giữa các văn bản, tạo nên một mạng lưới ý nghĩa phức tạp. Nó không chỉ đơn thuần là trích dẫn hay tham khảo, mà còn là sự đối thoại, kế thừa, và thậm chí là phê phán các văn bản đi trước. Trong Những Thứ Họ Mang, liên văn bản thể hiện qua việc tác giả sử dụng các chi tiết, hình ảnh, và motif quen thuộc trong văn học chiến tranh, đồng thời phá vỡ chúng để tạo nên một cái nhìn mới, độc đáo và mang tính hậu hiện đại.

Cuộc chiến tranh với quân đội Mỹ đã lùi xa gần bốn mươi năm, nhưng nỗi đau để lại cho người dân ở cả hai bờ chiến tuyến vẫn hiện hữu như nó chỉ mới rời đi ngày hôm qua. Những câu chuyện từ “phía bên kia” kể những truyện chân thật về chiến tranh, về những nỗi ám ảnh, hối hận, sợ hãi… của người lính Mỹ tham chiến tại Việt Nam đã không còn hiếm hoi. Tác phẩm Những Thứ Họ Mang được đánh giá là một trong những tác phẩm văn chương hậu hiện đại hay nhất về Chiến tranh Việt Nam, được coi là 'Nỗi buồn chiến tranh' phiên bản Mỹ.

Cách hiểu liên văn bản như một thủ pháp văn học xác định (trích dẫn, ám chỉ, bình giải, nhại, vay mượn) đòi hỏi sự hiện diện của văn bản gốc đã có trước và xu hướng của tác giả sử dụng văn bản gốc đó. Nếu hiểu liên văn bản theo cách này, nó đã tồn tại trong văn học Việt Nam từ thời trung đại, với việc trích dẫn các điển cố, điển tích trong các tác phẩm, ý nghĩa của các điển cố điển tích này thường không thay đổi.

Theo Barthes, mọi văn bản đều là một liên văn bản với một văn bản khác. Điều đó có nghĩa là liên văn bản được nhận định như là sự xóa nhòa ranh giới giữa các văn bản của tác giả riêng rẽ, giữa văn bản văn học cá nhân và văn bản vĩ mô truyền thống, giữa các văn bản thuộc các thể loại và loại hình khác nhau, giữa văn bản và độc giả, giữa văn bản và hiện thực. Với ý nghĩa này, liên văn bản phản ánh một quy luật khách quan trong sự tồn tại của văn học.

Liên hệ đến tính biến đổi của intertextuality thể hiện bằng cách bắt chước (pastiche), châm biếm (parody) hay xoáy vặn (twisting), hoặc thuần túy sắp xếp lại những chất liệu sẵn có (collage), có thể là tiểu sử cá nhân (biography). Tính biến đổi càng tinh tế bao nhiêu, ý thức về liên văn bản của người viết càng sâu sắc bấy nhiêu. Tính biến đổi là yếu tố quan trọng để đánh giá sự sáng tạo và độc đáo của một tác phẩm hậu hiện đại.

Một quá trình đọc theo lối liên văn bản đối với một văn bản được viết theo lối liên văn bản phải được tiến hành theo bốn giai đoạn, phân tích, phá vỡ, kiến tạo và diễn dịch. Dĩ nhiên, bước đầu tiên, người đọc phải nhận diện mức độ liên văn bản hiện diện trong một tác phẩm văn học.

Đây là ý thức về kỹ năng tiếp nhận, đan xen và hợp nhất các chất liệu từ nhiều nguồn khác nhau vào trong một văn bản. Nhiều khi, sự kết hợp khéo đến nỗi, nếu không chú ý, chúng ta khó mà nhận ra tính chất tương liên của những tầng ý nghĩa trong việc xếp đặt các dữ kiện.

Theo tìm hiểu, hiện nay ở trong nước chưa có bài viết nào được công bố nghiên cứu về Tim O'Brien hay Những Thứ Họ Mang. Trong khi đó, ở nước ngoài, có một số bài viết nghiên cứu về cả tác giả và tác phẩm bằng tiếng Anh, chủ yếu tập trung vào nội dung cuộc chiến được phản ánh trong tác phẩm và nghệ thuật kể chuyện hậu hiện đại.

Các nghiên cứu bao gồm phỏng vấn Tim O'Brien về cuộc đời, tuổi thơ ở Minnesota, những năm tháng trưởng thành ở Midwestern và những năm tháng tham chiến ở Việt Nam; cẩm nang phê bình về Tim O'Brien: tham khảo văn học về cuộc đời và tác phẩm của ông; phân tích các sáng tác của Tim O'Brien, qua đó tái hiện lại cuộc chiến tranh qua những chi tiết, sự kiện trong tác phẩm.

Một số nghiên cứu tập trung vào phân tích tính siêu hư cấu trong Những Thứ Họ Mang. Qua lược thuật các công trình nghiên cứu, có thể rút ra những điều sau để làm điểm tựa triển khai đề tài: các chi tiết, sự kiện về cuộc đời, sự nghiệp của Tim O'Brien và các nghiên cứu về mô hình sáng tác của ông đã cung cấp những thuận lợi trong việc nghiên cứu. Việc so sánh bút pháp của Tim O'Brien với các nhà văn viết về chiến tranh khác giúp có cái nhìn tổng quan về phong cách và sự phát triển của dòng văn học chiến tranh trong nền văn học Mỹ, đặc biệt là trong văn chương hậu hiện đại.

Liên văn bản nhấn mạnh vai trò chủ động của người đọc trong việc tạo nghĩa cho văn bản. Người đọc không chỉ đơn thuần tiếp nhận thông tin, mà còn phải giải mã các ám chỉ, trích dẫn, và liên hệ với các văn bản khác để hiểu sâu sắc hơn về ý nghĩa của tác phẩm.

Phân tích liên văn bản trong Những Thứ Họ Mang giúp bóc tách các lớp văn bản chồng chéo, đan cài vào nhau, làm sáng tỏ ý nghĩa và giá trị của tác phẩm. Việc nhận diện và phân tích các mối liên hệ giữa Những Thứ Họ Mang và các văn bản khác cho phép khám phá những tầng ý nghĩa sâu xa và phức tạp của tác phẩm.

Phạm vi nghiên cứu được giới hạn trong tác phẩm Những Thứ Họ Mang bản dịch tiếng Việt. Điều này có thể ảnh hưởng đến việc phân tích liên văn bản, vì một số sắc thái ý nghĩa có thể bị mất đi hoặc thay đổi trong quá trình dịch thuật.

Nghiên cứu tập trung vào khía cạnh tiếp biến giữa hiện thực và hư cấu trong liên văn bản. Tim O'Brien đã sử dụng kỹ thuật pha trộn giữa các yếu tố có thật và tưởng tượng để tạo nên một bức tranh chân thực và ám ảnh về Chiến tranh Việt Nam.

Nghiên cứu xem xét liên văn bản từ góc độ chủ đề. Những Thứ Họ Mang đối thoại với các tác phẩm văn học chiến tranh khác, đồng thời đưa ra một cái nhìn mới, độc đáo và mang tính cá nhân về những trải nghiệm của người lính trong chiến tranh.