Tổng quan nghiên cứu

An toàn thực phẩm là vấn đề cấp thiết toàn cầu, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng và phát triển kinh tế xã hội. Theo Tổ chức Y tế Thế giới, mỗi năm có khoảng 600 triệu người bị ngộ độc thực phẩm, dẫn đến 420.000 ca tử vong trên toàn thế giới. Tại Việt Nam, số vụ ngộ độc thực phẩm dao động từ 250 đến 500 vụ mỗi năm, gây hơn 7.000 người nhập viện và 100-200 trường hợp tử vong. Thành phố Thuận An, tỉnh Bình Dương, với hơn 1.400 cơ sở kinh doanh thức ăn đường phố, là địa phương có mật độ kinh doanh thức ăn đường phố cao, phục vụ chủ yếu công nhân và người lao động trong các khu công nghiệp. Tuy nhiên, thực trạng kiến thức và thực hành an toàn thực phẩm của người kinh doanh thức ăn đường phố tại đây chưa được nghiên cứu sâu rộng.

Nghiên cứu nhằm đánh giá kiến thức và thực hành an toàn thực phẩm của người kinh doanh thức ăn đường phố tại Thành phố Thuận An năm 2020, đồng thời phân tích các yếu tố liên quan ảnh hưởng đến kiến thức và thực hành này. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 1 đến tháng 6 năm 2020, với phạm vi địa lý bao gồm 10 xã/phường trên địa bàn thành phố. Kết quả nghiên cứu sẽ cung cấp dữ liệu quan trọng để nâng cao hiệu quả quản lý an toàn thực phẩm, góp phần giảm thiểu nguy cơ ngộ độc thực phẩm và cải thiện sức khỏe cộng đồng tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về an toàn thực phẩm và hành vi con người trong lĩnh vực y tế công cộng. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết Hành vi có kế hoạch (Theory of Planned Behavior): Giải thích mối quan hệ giữa kiến thức, thái độ và thực hành của người kinh doanh thức ăn đường phố trong việc tuân thủ các quy định an toàn thực phẩm. Lý thuyết này nhấn mạnh vai trò của nhận thức và ý định hành vi trong việc hình thành thực hành an toàn thực phẩm.

  2. Mô hình Kiến thức - Thái độ - Thực hành (KAP): Mô hình này tập trung đánh giá mức độ kiến thức về an toàn thực phẩm, thái độ và thực hành của người kinh doanh thức ăn đường phố, từ đó xác định các yếu tố ảnh hưởng đến việc tuân thủ các quy định vệ sinh an toàn thực phẩm.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu bao gồm: an toàn thực phẩm, thức ăn đường phố, kiến thức về an toàn thực phẩm, thực hành an toàn thực phẩm, các yếu tố nền tảng như tuổi tác, trình độ học vấn, tập huấn kiến thức, kinh nghiệm kinh doanh và nguồn thông tin về an toàn thực phẩm.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu được thiết kế theo phương pháp cắt ngang mô tả có phân tích, với cỡ mẫu 280 người kinh doanh thức ăn đường phố được chọn ngẫu nhiên phân tầng theo số lượng cơ sở kinh doanh tại 10 xã/phường trên địa bàn Thành phố Thuận An. Cỡ mẫu được tính dựa trên tỷ lệ ước đoán kiến thức đúng về an toàn thực phẩm là 77,8%, sai số cho phép 5%, và mức ý nghĩa 5%.

Dữ liệu được thu thập thông qua phỏng vấn trực tiếp bằng bộ câu hỏi chuẩn gồm 14 câu hỏi về kiến thức và 10 câu hỏi về thực hành an toàn thực phẩm, dựa trên Quyết định số 37/QĐ-ATTP của Cục An toàn thực phẩm. Ngoài ra, quan sát thực tế các điều kiện kinh doanh và thực hành vệ sinh cũng được thực hiện.

Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm Stata 14 với các phương pháp thống kê mô tả (tần số, tỷ lệ) và phân tích mối liên quan (kiểm định chi bình phương, hồi quy logistic đa biến). Mức ý nghĩa thống kê được đặt ở p < 0,05. Các biện pháp kiểm soát sai số bao gồm tập huấn điều tra viên, giám sát chặt chẽ quá trình thu thập dữ liệu và loại bỏ các phiếu điều tra không hợp lệ.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Đặc điểm nền của người kinh doanh thức ăn đường phố: Trong 280 người tham gia, 60,71% là nữ, nhóm tuổi chủ yếu từ 26-45 chiếm 60%, trình độ học vấn phổ biến là trung học cơ sở (37,14%) và trung học phổ thông trở lên (33,21%). Đa số là dân tộc Kinh (96,07%) và theo tôn giáo Phật giáo (49,64%).

  2. Kiến thức về an toàn thực phẩm: Tỷ lệ người có kiến thức đúng chung về an toàn thực phẩm đạt 63,21%. Cụ thể, 72,86% người kinh doanh nhận thức đúng về các điều kiện cần thiết để đảm bảo an toàn thực phẩm (cơ sở, trang thiết bị, con người). 80% biết rõ các trường hợp thực phẩm phải thu hồi. 86,43% hiểu rằng người chế biến mắc bệnh viêm da nhiễm trùng cấp tính phải nghỉ việc. 95,71% sử dụng dụng cụ gắp thức ăn thay vì tay không. Tuy nhiên, vẫn còn khoảng 5% người kinh doanh dùng tay không trực tiếp bốc thức ăn.

  3. Thực hành an toàn thực phẩm: Tỷ lệ thực hành đúng chung đạt 78,93%. Hơn 90% người kinh doanh mang tạp dề, khẩu trang, găng tay khi chế biến; 92,86% rửa tay đúng quy trình; 96,79% bảo quản thức ăn trong tủ kính hợp vệ sinh; 95% trưng bày thức ăn cách mặt đất ít nhất 60cm và có che đậy chống côn trùng.

  4. Các yếu tố liên quan đến kiến thức và thực hành: Người đã tham gia tập huấn kiến thức an toàn thực phẩm chiếm 71,43%, có mối liên hệ tích cực với kiến thức và thực hành đúng về an toàn thực phẩm. Thời gian kinh doanh từ 1 đến 5 năm chiếm 40,36%, cũng có ảnh hưởng tích cực đến kiến thức và thực hành.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy kiến thức và thực hành an toàn thực phẩm của người kinh doanh thức ăn đường phố tại Thành phố Thuận An tương đối tốt so với một số nghiên cứu trong nước và quốc tế, tuy nhiên vẫn còn tồn tại những hạn chế nhất định. Tỷ lệ kiến thức đúng 63,21% và thực hành đúng 78,93% phản ánh sự chênh lệch giữa nhận thức và hành động, điều này phù hợp với mô hình KAP và các nghiên cứu tương tự tại Việt Nam và các nước đang phát triển.

Việc tập huấn kiến thức được xác định là yếu tố quan trọng thúc đẩy cải thiện kiến thức và thực hành, tương tự như các nghiên cứu tại Hà Nội và Đồng Nai. Thời gian kinh doanh cũng góp phần nâng cao kinh nghiệm và nhận thức về an toàn thực phẩm. Tuy nhiên, một số người kinh doanh vẫn sử dụng tay không trực tiếp bốc thức ăn, cho thấy cần tăng cường giám sát và truyền thông.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ kiến thức và thực hành đúng theo từng nhóm tuổi, trình độ học vấn và tình trạng tập huấn, giúp minh họa rõ ràng mối liên hệ giữa các yếu tố nền tảng và kết quả nghiên cứu.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường tổ chức các khóa tập huấn về an toàn thực phẩm cho người kinh doanh thức ăn đường phố, đặc biệt tập trung vào nhóm chưa được đào tạo, nhằm nâng cao tỷ lệ kiến thức đúng lên ít nhất 80% trong vòng 1 năm tới. Chủ thể thực hiện: Trung tâm Y tế dự phòng Thành phố Thuận An phối hợp với các cơ quan quản lý địa phương.

  2. Xây dựng chương trình truyền thông liên tục về thực hành an toàn thực phẩm qua các phương tiện truyền thông đại chúng và mạng xã hội, nhằm duy trì và nâng cao thực hành đúng, hướng tới tỷ lệ thực hành đúng trên 90% trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Sở Y tế tỉnh Bình Dương và các tổ chức xã hội.

  3. Tăng cường kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm tại các cơ sở kinh doanh thức ăn đường phố, đặc biệt chú trọng các cơ sở kinh doanh di động và khu vực có mật độ cao như dọc đường và gần khu công nghiệp. Mục tiêu giảm thiểu các hành vi vi phạm về vệ sinh an toàn thực phẩm trong vòng 6 tháng. Chủ thể thực hiện: Ban Quản lý An toàn thực phẩm Thành phố Thuận An.

  4. Khuyến khích người kinh doanh thực hiện khám sức khỏe định kỳ ít nhất 12 tháng/lần, nhằm phát hiện và loại trừ các trường hợp mắc bệnh truyền nhiễm có thể ảnh hưởng đến an toàn thực phẩm. Chủ thể thực hiện: Trung tâm Y tế dự phòng và các cơ sở y tế địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về an toàn thực phẩm: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, kế hoạch tập huấn và giám sát hiệu quả hơn đối với kinh doanh thức ăn đường phố.

  2. Người kinh doanh thức ăn đường phố: Nắm bắt kiến thức và thực hành an toàn thực phẩm, từ đó nâng cao chất lượng dịch vụ và bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng.

  3. Các tổ chức y tế công cộng và nghiên cứu khoa học: Tham khảo dữ liệu thực tiễn để phát triển các chương trình can thiệp, nghiên cứu sâu hơn về các yếu tố ảnh hưởng đến an toàn thực phẩm.

  4. Sinh viên và học viên ngành y tế công cộng, an toàn thực phẩm: Là tài liệu tham khảo học thuật, giúp hiểu rõ thực trạng và phương pháp nghiên cứu trong lĩnh vực an toàn thực phẩm tại Việt Nam.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao an toàn thực phẩm lại quan trọng đối với kinh doanh thức ăn đường phố?
    An toàn thực phẩm giúp bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng, giảm nguy cơ ngộ độc thực phẩm và các bệnh truyền qua thực phẩm, đồng thời nâng cao uy tín và hiệu quả kinh doanh.

  2. Kiến thức về an toàn thực phẩm của người kinh doanh thức ăn đường phố hiện nay ra sao?
    Khoảng 63% người kinh doanh có kiến thức đúng về an toàn thực phẩm, tuy nhiên vẫn còn một số thiếu sót như việc sử dụng tay không trực tiếp bốc thức ăn.

  3. Thực hành an toàn thực phẩm được đánh giá như thế nào trong nghiên cứu?
    Tỷ lệ thực hành đúng đạt gần 79%, với đa số người kinh doanh tuân thủ các quy định như mang trang phục bảo hộ, rửa tay đúng cách và bảo quản thức ăn hợp vệ sinh.

  4. Yếu tố nào ảnh hưởng nhiều nhất đến kiến thức và thực hành an toàn thực phẩm?
    Việc tham gia tập huấn kiến thức và thời gian kinh doanh là hai yếu tố chính có ảnh hưởng tích cực đến kiến thức và thực hành an toàn thực phẩm.

  5. Làm thế nào để nâng cao thực hành an toàn thực phẩm trong kinh doanh thức ăn đường phố?
    Cần tăng cường tập huấn, truyền thông, giám sát và hỗ trợ người kinh doanh thực hiện đúng các quy định về vệ sinh an toàn thực phẩm, đồng thời khuyến khích khám sức khỏe định kỳ.

Kết luận

  • Nghiên cứu đánh giá kiến thức đúng về an toàn thực phẩm của người kinh doanh thức ăn đường phố tại Thành phố Thuận An đạt 63,21%, thực hành đúng đạt 78,93%.
  • Tập huấn kiến thức và kinh nghiệm kinh doanh là các yếu tố quan trọng ảnh hưởng tích cực đến kiến thức và thực hành an toàn thực phẩm.
  • Một số tồn tại như việc sử dụng tay không trực tiếp bốc thức ăn cần được khắc phục thông qua các biện pháp can thiệp.
  • Đề xuất tăng cường tập huấn, truyền thông, giám sát và khám sức khỏe định kỳ nhằm nâng cao hiệu quả quản lý an toàn thực phẩm.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho các chính sách và chương trình nâng cao an toàn thực phẩm tại địa phương, hướng tới mục tiêu bảo vệ sức khỏe cộng đồng và phát triển bền vững ngành kinh doanh thức ăn đường phố.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao kiến thức và thực hành an toàn thực phẩm, góp phần xây dựng môi trường kinh doanh lành mạnh và bảo vệ sức khỏe cộng đồng!