Kiểm Soát và Chống Chuyển Giá Đối Với Các Doanh Nghiệp Có Vốn Đầu Tư Nước Ngoài Tại Việt Nam

Chuyển giá là hành vi lợi dụng sự khác biệt về chính sách thuế giữa các quốc gia để điều chỉnh giá hàng hóa, dịch vụ, tài sản trong các giao dịch nội bộ của doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài. Mục đích là giảm thiểu nghĩa vụ thuế phải nộp tại quốc gia có thuế suất cao và tăng lợi nhuận ở quốc gia có thuế suất thấp. Bản chất của chuyển giá là một hình thức trốn thuế hợp pháp, gây thất thu cho ngân sách nhà nước và ảnh hưởng đến sự công bằng trong hệ thống thuế.

Thực tiễn chuyển giá gây ra nhiều hệ lụy nghiêm trọng cho nền kinh tế Việt Nam. Thứ nhất, làm giảm nguồn thu ngân sách nhà nước, ảnh hưởng đến khả năng chi tiêu cho các hoạt động công cộng. Thứ hai, tạo ra sự cạnh tranh không bình đẳng giữa các doanh nghiệp FDI và doanh nghiệp trong nước. Thứ ba, làm sai lệch số liệu thống kê kinh tế, gây khó khăn cho việc hoạch định chính sách. Thứ tư, làm suy yếu niềm tin của người dân vào hệ thống thuế và pháp luật.

Các doanh nghiệp FDI thường sử dụng nhiều hình thức chuyển giá khác nhau để tối ưu hóa thuế. Một số hình thức phổ biến bao gồm: (1) Nâng khống giá nhập khẩu nguyên vật liệu, máy móc thiết bị từ công ty mẹ hoặc các công ty liên kết. (2) Hạ thấp giá xuất khẩu sản phẩm sang các công ty liên kết. (3) Chuyển lợi nhuận thông qua các khoản phí dịch vụ, bản quyền, hoặc chi phí lãi vay không hợp lý. (4) Sử dụng các công ty vỏ bọc (shell companies) để thực hiện các giao dịch chuyển giá.

Đã có nhiều vụ việc chuyển giá bị phát hiện tại Việt Nam, cho thấy mức độ nghiêm trọng của vấn đề. Ví dụ, một số doanh nghiệp FDI đã bị phát hiện nâng khống giá nhập khẩu nguyên liệu, làm tăng chi phí sản xuất và giảm lợi nhuận chịu thuế. Một số doanh nghiệp khác lại hạ thấp giá xuất khẩu sản phẩm, chuyển lợi nhuận sang các công ty liên kết ở nước ngoài. Các vụ việc này cho thấy sự cần thiết phải tăng cường công tác thanh tra thuế và kiểm soát chuyển giá.

Công tác thanh tra thuế và kiểm soát chuyển giá tại Việt Nam còn gặp nhiều khó khăn và thách thức. Nguồn lực của cơ quan thuế còn hạn chế, thiếu nhân lực có trình độ chuyên môn cao về chuyển giá. Các quy định pháp luật về chuyển giá còn chưa đầy đủ và rõ ràng, gây khó khăn cho việc xác định và xử lý các hành vi chuyển giá. Sự hợp tác giữa các cơ quan thuế trong nước và quốc tế còn chưa chặt chẽ.

Cần sửa đổi, bổ sung các quy định về giá giao dịch liên kết trong Luật Quản lý thuế và các văn bản hướng dẫn thi hành. Các quy định cần phải rõ ràng, minh bạch, và phù hợp với thông lệ quốc tế. Cần quy định cụ thể về các phương pháp xác định giá thị trường, các tiêu chí so sánh giao dịch, và các biện pháp xử lý đối với các hành vi chuyển giá. Cần nghiên cứu và ban hành Luật Chống chuyển giá để có cơ sở pháp lý vững chắc cho công tác kiểm soát chuyển giá.

Cơ quan thuế cần tăng cường công tác thanh tra thuế và kiểm tra chuyển giá đối với các doanh nghiệp FDI, đặc biệt là các doanh nghiệp có giao dịch liên kết lớn và có dấu hiệu chuyển giá. Cần tập trung vào các ngành có nguy cơ chuyển giá cao, như chế biến, sản xuất, bất động sản, và dịch vụ tài chính. Cần sử dụng các công cụ phân tích rủi ro để xác định các doanh nghiệp có nguy cơ chuyển giá cao và tập trung nguồn lực vào việc thanh tra các doanh nghiệp này.

Cần nâng cao năng lực cho cán bộ thuế về kiểm soát chuyển giá thông qua các khóa đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn. Cần trang bị cho cán bộ thuế kiến thức về các phương pháp xác định giá thị trường, các kỹ năng phân tích giao dịch, và các biện pháp xử lý đối với các hành vi chuyển giá. Cần khuyến khích cán bộ thuế học hỏi kinh nghiệm quốc tế về kiểm soát chuyển giá.

Việt Nam cần áp dụng nguyên tắc giá thị trường theo hướng dẫn của OECD trong việc xác định giá giao dịch liên kết. Nguyên tắc giá thị trường yêu cầu giá giao dịch giữa các đơn vị liên kết phải tương đương với giá giao dịch giữa các đơn vị độc lập trong điều kiện tương tự. Việc áp dụng nguyên tắc giá thị trường giúp ngăn chặn các hành vi chuyển giá và đảm bảo sự công bằng trong hệ thống thuế.

Việt Nam cần triển khai các hành động chống xói mòn cơ sở thuế và chuyển lợi nhuận (BEPS) của OECD. Các hành động BEPS bao gồm các biện pháp ngăn chặn việc chuyển lợi nhuận thông qua các công ty vỏ bọc, các giao dịch tài chính, và các tài sản vô hình. Việc triển khai các hành động BEPS giúp bảo vệ nguồn thu ngân sách nhà nước và đảm bảo sự công bằng trong hệ thống thuế.

Việt Nam cần tăng cường hợp tác quốc tế trong trao đổi thông tin về chuyển giá với các quốc gia khác. Việc trao đổi thông tin giúp cơ quan thuế có được thông tin đầy đủ và chính xác về các giao dịch liên kết của doanh nghiệp FDI, từ đó phát hiện và xử lý các hành vi chuyển giá hiệu quả hơn. Việt Nam cần tham gia vào các hiệp định song phương và đa phương về trao đổi thông tin thuế.

Doanh nghiệp FDI có trách nhiệm tuân thủ các quy định về giá giao dịch liên kết và cung cấp thông tin đầy đủ, chính xác cho cơ quan thuế. Doanh nghiệp FDI cần xây dựng hệ thống kiểm soát nội bộ hiệu quả để đảm bảo tính tuân thủ của các giao dịch liên kết. Doanh nghiệp FDI cần chủ động rà soát và điều chỉnh các giao dịch liên kết để đảm bảo tuân thủ nguyên tắc giá thị trường.

Các đơn vị tư vấn chuyển giá đóng vai trò quan trọng trong việc giúp doanh nghiệp FDI tuân thủ các quy định về giá giao dịch liên kết. Các đơn vị tư vấn chuyển giá cung cấp các dịch vụ tư vấn chuyên nghiệp về xác định giá thị trường, lập hồ sơ chuyển giá, và giải quyết các tranh chấp về chuyển giá. Các đơn vị tư vấn chuyển giá cần đảm bảo tính độc lập và khách quan trong việc cung cấp dịch vụ tư vấn.

Xu hướng cải cách hệ thống thuế hiện nay là giảm sự phụ thuộc vào thuế thu nhập doanh nghiệp và tăng cường thu các loại thuế khác, như thuế tiêu thụ đặc biệt, thuế tài sản, và thuế giá trị gia tăng. Các quốc gia cũng đang nỗ lực hài hòa hóa các quy định về thuế để giảm thiểu các cơ hội chuyển giá. Việc áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu là một bước tiến quan trọng trong việc ngăn chặn các hành vi chuyển giá.

Hợp tác toàn cầu là yếu tố then chốt để chống chuyển giá hiệu quả. Các quốc gia cần phối hợp với nhau để trao đổi thông tin, chia sẻ kinh nghiệm, và xây dựng các tiêu chuẩn chung về chuyển giá. Các tổ chức quốc tế như OECD và Liên Hợp Quốc đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy hợp tác toàn cầu về chống chuyển giá.