Khó khăn của sinh viên khi dịch thành ngữ trong truyện ngắn của Nguyễn Hồng và Nam Cao

• Tác giả: Khương Phương Linh
• Người hướng dẫn: M.A Tran Minh Chau
• Trường học: National Economics University
• Chuyên ngành: Business English
• Đề tài: Khó Khăn Của Sinh Viên Trong Việc Dịch Thành Ngữ Việt Nam Sang Tiếng Anh
• Loại tài liệu: Thesis
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Hà Nội

• ACKNOWLEDGMENT
• EXECUTIVE SUMMARY
• 1. CHAPTER 1: INTRODUCTION
• 1.1. Background of the Study
• 1.2. Rationale and purposes of the Study
• 1.3. Research scope of the Study
• 1.4. Research questions of the Study
• 1.5. Research methods of the Study
• 1.6. Organization of the Study
• 2. CHAPTER 2: THEORETICAL FRAMEWORK
• 2.1. Definitions of translation
• 2.2. Translation process
• 2.3. Common translation mistakes
• 2.4. Characteristics of idioms
• 2.5. Types of idioms
• 2.6. Translation methods of idioms
• 2.7. Difficulties when translating idioms
• 2.8. Importance of idioms
• 2.9. Definitions of short stories
• 2.10. Characteristics of short stories
• 2.11. The existence of Vietnamese idioms in short stories
• 3. CHAPTER 3: ANALYSIS AND FINDINGS
• 3.1. The perception of BE students of Vietnamese idioms in general and Vietnamese idioms in short stories
• 3.2. Difficulties of BE students when translating Vietnamese idioms in short stories by Nguyen Hong and Nam Cao into English
• 3.2.1. Difficulties of BE students when translating Vietnamese comparative idioms in short stories by Nguyen Hong and Nam Cao into English
• 3.2.2. Difficulties of BE students when translating Vietnamese metaphorical idioms in short stories by Nguyen Hong and Nam Cao into English
• 3.3. The frequency with which BE students encounter some difficulties when translating Vietnamese idioms into English
• 3.4. Reasons for the difficulties faced by BE students when translating Vietnamese idioms in short stories by Nguyen Hong and Nam Cao into English
• 3.5. Recommendations to improve the idiomatic translation ability in short stories by Nguyen Hong and Nam Cao of BE students
• 4. CHAPTER 4: CONCLUSION
• 4.1. Summary of major findings
• 4.2. Limitation of the Study
• 4.3. Recommendations for the following research
• REFERENCES

I. Khó khăn trong dịch thuật

Việc dịch thành ngữ Việt Nam sang tiếng Anh là một thách thức lớn đối với sinh viên, đặc biệt là sinh viên ngành tiếng Anh. Khó khăn trong dịch thuật không chỉ nằm ở việc tìm kiếm các thành ngữ tương đương mà còn ở việc hiểu rõ ngữ nghĩa và ngữ cảnh của thành ngữ gốc. Nhiều sinh viên gặp khó khăn trong việc nhận diện và hiểu các thành ngữ Việt Nam, điều này dẫn đến việc dịch không chính xác hoặc không phù hợp. Theo khảo sát, một trong những khó khăn phổ biến nhất là việc không tìm thấy thành ngữ tương đương trong tiếng Anh, điều này làm cho việc dịch trở nên phức tạp hơn. Hơn nữa, sự khác biệt về văn hóa giữa hai ngôn ngữ cũng là một yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến khả năng dịch thuật của sinh viên.

1.1. Khó khăn trong việc nhận diện thành ngữ

Nhiều sinh viên không thể nhận diện được các thành ngữ trong văn bản gốc, dẫn đến việc họ không thể dịch chính xác. Ngữ nghĩa của thành ngữ thường không thể hiểu theo nghĩa đen, mà cần phải hiểu theo ngữ cảnh và văn hóa. Điều này đòi hỏi sinh viên phải có kiến thức sâu rộng về cả hai ngôn ngữ và văn hóa tương ứng. Việc thiếu kiến thức về ngôn ngữ và văn hóa Việt Nam cũng như tiếng Anh khiến sinh viên gặp khó khăn trong việc dịch các thành ngữ một cách chính xác và tự nhiên.

1.2. Khó khăn trong việc truyền đạt ý nghĩa

Khi dịch các thành ngữ, sinh viên thường gặp khó khăn trong việc truyền đạt cả nghĩa đen và nghĩa bóng của thành ngữ. Việc này không chỉ yêu cầu sinh viên phải hiểu rõ ngữ nghĩa của thành ngữ mà còn phải biết cách diễn đạt lại sao cho phù hợp với ngữ cảnh trong tiếng Anh. Nhiều sinh viên cho rằng việc sử dụng thành ngữ tiếng Anh không đúng ngữ cảnh là một trong những lỗi phổ biến mà họ mắc phải. Điều này cho thấy sự cần thiết phải nâng cao kỹ năng dịch và hiểu biết về ngữ nghĩa của các thành ngữ trong cả hai ngôn ngữ.

II. Nguyên nhân của khó khăn

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến khó khăn trong dịch thuật của sinh viên. Một trong những nguyên nhân chính là sự khác biệt trong cấu trúc ngữ nghĩa của hai ngôn ngữ. Ngôn ngữ Việt Nam và tiếng Anh có những cách diễn đạt và cấu trúc ngữ pháp khác nhau, điều này gây khó khăn cho sinh viên trong việc tìm kiếm các thành ngữ tương đương. Hơn nữa, sự thiếu hụt kiến thức về các thành ngữ trong cả hai ngôn ngữ cũng là một yếu tố quan trọng. Nhiều sinh viên không có đủ kiến thức về các thành ngữ tiếng Anh, dẫn đến việc họ không thể tìm ra cách dịch phù hợp cho các thành ngữ tiếng Việt.

2.1. Sự khác biệt văn hóa

Sự khác biệt về văn hóa giữa Việt Nam và các nước nói tiếng Anh cũng là một nguyên nhân lớn gây ra khó khăn trong việc dịch. Nhiều thành ngữ Việt Nam mang đậm bản sắc văn hóa và không thể dịch một cách chính xác sang tiếng Anh mà không làm mất đi ý nghĩa gốc. Điều này đòi hỏi sinh viên phải có kiến thức sâu sắc về cả hai nền văn hóa để có thể dịch một cách chính xác và tự nhiên.

2.2. Thiếu kiến thức về thành ngữ

Nhiều sinh viên không được trang bị đầy đủ kiến thức về các thành ngữ trong tiếng Anh, điều này dẫn đến việc họ không thể tìm ra các thành ngữ tương đương khi dịch. Việc thiếu hụt này không chỉ ảnh hưởng đến khả năng dịch mà còn làm giảm sự tự tin của sinh viên trong việc sử dụng ngôn ngữ. Do đó, việc nâng cao kỹ năng dịch và kiến thức về thành ngữ là rất cần thiết cho sinh viên.

III. Giải pháp cải thiện kỹ năng dịch

Để cải thiện kỹ năng dịch thành ngữ, sinh viên cần áp dụng một số phương pháp hiệu quả. Một trong những giải pháp được đề xuất là dịch dựa trên ngữ cảnh của câu hoặc đoạn văn. Việc này giúp sinh viên hiểu rõ hơn về ý nghĩa của thành ngữ trong ngữ cảnh cụ thể và tìm ra cách dịch phù hợp. Ngoài ra, việc tìm kiếm các thành ngữ tương đương trên Internet cũng là một phương pháp hữu ích. Sinh viên có thể sử dụng các công cụ dịch thuật như Google Translate để hỗ trợ trong quá trình dịch, tuy nhiên cần phải kiểm tra lại để đảm bảo tính chính xác.

3.1. Dịch theo ngữ cảnh

Dịch theo ngữ cảnh giúp sinh viên hiểu rõ hơn về ý nghĩa của thành ngữ trong văn bản. Việc này không chỉ giúp họ tìm ra cách dịch chính xác mà còn giúp họ phát triển khả năng tư duy ngôn ngữ. Sinh viên nên luyện tập thường xuyên để nâng cao khả năng nhận diện và dịch các thành ngữ trong ngữ cảnh cụ thể.

3.2. Sử dụng công cụ hỗ trợ

Việc sử dụng các công cụ dịch thuật như Google Translate có thể giúp sinh viên tìm kiếm các thành ngữ tương đương một cách nhanh chóng. Tuy nhiên, sinh viên cần phải cẩn trọng và kiểm tra lại các kết quả dịch để đảm bảo tính chính xác. Hơn nữa, việc tham khảo các tài liệu học thuật và từ điển chuyên ngành cũng là một cách hiệu quả để nâng cao kiến thức về thành ngữ.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh xã hội thông tin và nền kinh tế toàn cầu hóa hiện nay, dịch thuật đóng vai trò quan trọng trong việc kết nối các ngôn ngữ và văn hóa, đặc biệt trong lĩnh vực văn học. Việt Nam có nhiều tác giả nổi tiếng như Nguyễn Hồng và Nam Cao, với các tác phẩm ngắn giàu hình ảnh và sử dụng nhiều thành ngữ đặc sắc. Theo ước tính, Nguyễn Hồng sử dụng 95 thành ngữ trong 53 truyện ngắn, còn Nam Cao có khoảng 280 thành ngữ trong 52 truyện ngắn. Việc dịch các thành ngữ này sang tiếng Anh không chỉ giúp nâng cao hiểu biết văn hóa mà còn góp phần quảng bá văn học Việt Nam ra thế giới. Tuy nhiên, sinh viên ngành Business English (BE) tại Đại học Kinh tế Quốc dân gặp nhiều khó khăn trong việc dịch thành ngữ Việt sang tiếng Anh, đặc biệt là trong các tác phẩm văn học. Nghiên cứu này nhằm xác định các khó khăn chính mà sinh viên BE gặp phải khi dịch thành ngữ Việt trong truyện ngắn của Nguyễn Hồng và Nam Cao sang tiếng Anh, phân tích nguyên nhân và đề xuất giải pháp cải thiện. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 60 sinh viên BE, khảo sát dịch 12 thành ngữ tiêu biểu, trong thời gian nghiên cứu ngắn hạn tại Đại học Kinh tế Quốc dân. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc nâng cao năng lực dịch thuật thành ngữ cho sinh viên và góp phần phát triển nghiên cứu dịch thuật trong lĩnh vực văn học.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết dịch thuật và đặc điểm thành ngữ trong ngôn ngữ Việt và Anh. Định nghĩa dịch thuật theo Nida & Taber (1982) là quá trình chuyển tải ý nghĩa và phong cách từ ngôn ngữ nguồn sang ngôn ngữ đích một cách tự nhiên và chính xác. Các phương pháp dịch thành ngữ được tham khảo từ Baker (1992), bao gồm dịch bằng thành ngữ tương đương, dịch giải thích, dịch bỏ qua, dịch bằng từ chung và mượn từ. Lý thuyết về đặc điểm và phân loại thành ngữ Việt Nam theo Hoàng Văn Hanh phân thành hai loại chính: thành ngữ so sánh và thành ngữ ẩn dụ (bổ sung thành ngữ đối xứng và không đối xứng). Đặc điểm thành ngữ Anh được phân loại theo O'Dell & McCarthy (2010) với tám loại như so sánh, thành ngữ hai từ, ba từ, tục ngữ, v.v. Lý thuyết về khó khăn dịch thành ngữ theo Baker (1992) và Davies (2004) tập trung vào nhận diện, hiểu nghĩa, tìm thành ngữ tương đương, và truyền tải nghĩa đen lẫn nghĩa bóng.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp khảo sát định lượng với mẫu gồm 60 sinh viên ngành Business English tại Đại học Kinh tế Quốc dân. Dữ liệu được thu thập qua bảng câu hỏi trực tuyến gồm 11 câu, khảo sát nhận thức về thành ngữ, khả năng dịch 12 thành ngữ tiêu biểu trong truyện ngắn của Nguyễn Hồng và Nam Cao, các khó khăn gặp phải và giải pháp đề xuất. Các thành ngữ được lựa chọn dựa trên phân loại của Hoàng Văn Hanh và tần suất xuất hiện trong tác phẩm. Phân tích dữ liệu sử dụng thống kê mô tả, biểu đồ và so sánh tỷ lệ phần trăm các câu trả lời đúng, sai, không dịch được. Thời gian nghiên cứu diễn ra trong một học kỳ, tập trung vào sinh viên năm cuối ngành BE. Phương pháp chọn mẫu thuận tiện, đảm bảo tính đại diện cho nhóm sinh viên BE có kinh nghiệm dịch thuật hạn chế.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Khó khăn phổ biến nhất là tìm thành ngữ tương đương trong tiếng Anh: Ví dụ, với thành ngữ "đen như mực", 88,3% sinh viên dịch đúng, chủ yếu dùng "as black as coal" hoặc "as black as ink". Tuy nhiên, với thành ngữ "chân yếu tay mềm" không có thành ngữ tương đương, 11,7% sinh viên không nhận diện được và 13,3% không dịch được.

2. Khó khăn trong nhận diện và hiểu nghĩa thành ngữ: Một số thành ngữ ẩn dụ phức tạp như "chạy ngược chạy xuôi" có 17,7% sinh viên không nhận diện được, 17,7% không dịch được, và 5% dịch sai. Trong khi đó, các thành ngữ so sánh như "nhanh như cắt" được nhận diện và hiểu tốt hơn với tỷ lệ dịch đúng 83,3%.

3. Khó khăn trong truyền tải nghĩa đen và nghĩa bóng: Với thành ngữ "sắc như dao", 21,7% sinh viên không dịch được, 15% dịch sai hoặc chỉ truyền tải nghĩa đen mà bỏ nghĩa bóng. Ví dụ, "as sharp as a razor" được xem là dịch đúng, trong khi "sharp eyes" chỉ truyền tải nghĩa đen.

4. Sử dụng sai thành ngữ tiếng Anh trong ngữ cảnh: Tỷ lệ này thấp, chỉ khoảng 3-5% sinh viên mắc lỗi như dùng "hawk-eyed" sai ngữ cảnh khi dịch "sắc như dao" hoặc "to be on the run" sai nghĩa khi dịch "chạy ngược chạy xuôi".

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy sinh viên BE có kiến thức cơ bản về thành ngữ Việt và tiếng Anh, đặc biệt với các thành ngữ so sánh có cấu trúc rõ ràng và nghĩa dễ suy đoán. Tuy nhiên, việc thiếu thành ngữ tương đương trong tiếng Anh và sự khác biệt văn hóa là nguyên nhân chính gây khó khăn trong dịch thuật. Các thành ngữ ẩn dụ phức tạp hơn, mang nhiều tầng nghĩa và không có tương đương trực tiếp, khiến sinh viên dễ nhầm lẫn hoặc dịch sai. So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả phù hợp với quan điểm của Baker (1992) và Davies (2004) về các khó khăn trong nhận diện, hiểu nghĩa và tìm thành ngữ tương đương. Việc sinh viên ít mắc lỗi dùng sai thành ngữ tiếng Anh cho thấy họ có ý thức về ngữ cảnh và văn hóa đích, tuy nhiên vẫn cần nâng cao kỹ năng dịch linh hoạt. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ phần trăm dịch đúng, sai, không dịch được cho từng thành ngữ, giúp minh họa rõ ràng mức độ khó khăn.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường đào tạo về thành ngữ và văn hóa ngôn ngữ: Tổ chức các khóa học chuyên sâu về thành ngữ Việt - Anh, tập trung vào phân tích cấu trúc, nghĩa và cách sử dụng trong ngữ cảnh. Mục tiêu nâng tỷ lệ dịch đúng thành ngữ lên trên 90% trong vòng 1 năm, do khoa Ngoại ngữ chủ trì.

2. Phát triển tài liệu học tập đa dạng: Biên soạn sách, bài tập và video minh họa các thành ngữ phổ biến trong văn học Việt Nam và tương đương tiếng Anh, giúp sinh viên luyện tập thường xuyên. Thời gian hoàn thành tài liệu trong 6 tháng, do nhóm nghiên cứu phối hợp với giảng viên.

3. Khuyến khích sử dụng công cụ hỗ trợ dịch thuật: Hướng dẫn sinh viên sử dụng Google Translate, từ điển thành ngữ trực tuyến và các phần mềm dịch thuật để tra cứu và kiểm tra thành ngữ, đồng thời phát triển kỹ năng đánh giá và lựa chọn kết quả phù hợp. Triển khai trong học kỳ tiếp theo, do giảng viên bộ môn phụ trách.

4. Tổ chức các buổi workshop và thảo luận nhóm: Tạo môi trường thực hành dịch thuật thành ngữ qua các bài tập nhóm, thảo luận về các khó khăn và giải pháp, giúp sinh viên nâng cao kỹ năng phản biện và sáng tạo trong dịch thuật. Lên kế hoạch tổ chức định kỳ mỗi tháng, do khoa Ngoại ngữ phối hợp với câu lạc bộ sinh viên.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Sinh viên ngành Ngôn ngữ Anh và Business English: Giúp nâng cao nhận thức và kỹ năng dịch thành ngữ, đặc biệt trong lĩnh vực văn học, từ đó cải thiện chất lượng dịch thuật và tự tin hơn khi làm việc thực tế.

2. Giảng viên và nhà nghiên cứu dịch thuật: Cung cấp dữ liệu thực nghiệm về khó khăn dịch thành ngữ, làm cơ sở để thiết kế chương trình đào tạo và nghiên cứu sâu hơn về dịch thuật văn học Việt - Anh.

3. Biên dịch viên và dịch giả chuyên nghiệp: Tham khảo các phương pháp dịch và giải pháp thực tiễn nhằm nâng cao hiệu quả dịch thành ngữ, tránh sai sót và tăng tính chính xác trong các tác phẩm văn học.

4. Nhà xuất bản và tổ chức đào tạo ngôn ngữ: Sử dụng kết quả nghiên cứu để phát triển tài liệu học tập, tổ chức khóa đào tạo chuyên sâu, góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực dịch thuật trong nước.

Câu hỏi thường gặp

1. Tại sao dịch thành ngữ lại khó hơn dịch từ ngữ thông thường?
   Thành ngữ mang nghĩa bóng, không thể hiểu theo nghĩa đen từng từ, đồng thời chứa đựng yếu tố văn hóa đặc thù. Do đó, dịch thành ngữ đòi hỏi người dịch phải hiểu sâu sắc cả ngôn ngữ và văn hóa nguồn lẫn đích để tìm được cách diễn đạt phù hợp.

2. Sinh viên BE thường gặp khó khăn gì khi dịch thành ngữ Việt sang Anh?
   Khó khăn chính là tìm thành ngữ tương đương trong tiếng Anh, nhận diện và hiểu đúng nghĩa thành ngữ, cũng như truyền tải cả nghĩa đen và nghĩa bóng. Ngoài ra, sự khác biệt văn hóa cũng gây trở ngại lớn.

3. Có phương pháp dịch thành ngữ nào hiệu quả cho sinh viên không?
   Có thể áp dụng phương pháp dịch theo nghĩa (paraphrase), dịch bằng thành ngữ tương đương, hoặc dịch bằng từ chung khi không có tương đương. Việc lựa chọn phương pháp phù hợp tùy thuộc vào ngữ cảnh và mục đích dịch.

4. Làm thế nào để cải thiện kỹ năng dịch thành ngữ?
   Sinh viên nên học tập thường xuyên về thành ngữ hai ngôn ngữ, luyện tập dịch trong các ngữ cảnh khác nhau, sử dụng công cụ hỗ trợ và tham gia các buổi thảo luận, workshop để trao đổi kinh nghiệm.

5. Nghiên cứu này có thể áp dụng cho các lĩnh vực dịch thuật khác không?
   Mặc dù tập trung vào văn học, các kết quả và giải pháp cũng có thể áp dụng cho dịch thuật thương mại, truyền thông, và các lĩnh vực khác có sử dụng thành ngữ, giúp nâng cao chất lượng dịch thuật tổng thể.

Kết luận

• Nghiên cứu đã xác định rõ các khó khăn chính của sinh viên BE khi dịch thành ngữ Việt sang tiếng Anh trong truyện ngắn của Nguyễn Hồng và Nam Cao, bao gồm tìm thành ngữ tương đương, nhận diện và hiểu nghĩa, truyền tải nghĩa đen và bóng, cũng như sử dụng đúng ngữ cảnh.
• Phân tích số liệu từ 60 sinh viên cho thấy tỷ lệ dịch đúng các thành ngữ so sánh cao hơn so với thành ngữ ẩn dụ phức tạp.
• Nguyên nhân chủ yếu là sự khác biệt về cấu trúc ngôn ngữ và văn hóa giữa tiếng Việt và tiếng Anh, cùng với hạn chế về vốn từ và kiến thức thành ngữ của sinh viên.
• Đề xuất các giải pháp thiết thực như đào tạo chuyên sâu, phát triển tài liệu học tập, sử dụng công cụ hỗ trợ và tổ chức workshop nhằm nâng cao năng lực dịch thuật thành ngữ.
• Nghiên cứu mở ra hướng đi cho các nghiên cứu tiếp theo về dịch thuật thành ngữ trong văn học và các lĩnh vực khác, đồng thời kêu gọi các đơn vị đào tạo chú trọng phát triển kỹ năng dịch thuật thành ngữ cho sinh viên.

Hành động tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất trong chương trình đào tạo và mở rộng nghiên cứu với mẫu lớn hơn, đa dạng hơn để nâng cao hiệu quả ứng dụng thực tiễn. Các nhà nghiên cứu, giảng viên và sinh viên được khuyến khích tham khảo và áp dụng kết quả nghiên cứu nhằm phát triển kỹ năng dịch thuật thành ngữ một cách toàn diện.