Tổng quan nghiên cứu

Đình Điều Hòa, tọa lạc tại thành phố Mỹ Tho, tỉnh Tiền Giang, là một di tích kiến trúc nghệ thuật có giá trị lịch sử và văn hóa đặc biệt, tồn tại hơn 200 năm. Mỹ Tho là trung tâm tỉnh lỵ của Tiền Giang, với dân số khoảng 270.700 người và mật độ dân số 16.105 người/km², là nơi giao thoa đa dạng về văn hóa, tôn giáo và sắc tộc. Đình Điều Hòa không chỉ là công trình kiến trúc tiêu biểu mà còn là trung tâm sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng của cộng đồng người dân Mỹ Tho. Nghiên cứu tập trung phân tích thực trạng kiến trúc, lễ hội truyền thống, đặc biệt là lễ hội Kỳ Yên, cùng những biến đổi và nguyên nhân tác động trong giai đoạn 2015-2017. Mục tiêu nhằm làm rõ vai trò của đình trong đời sống tinh thần, đánh giá sự thay đổi kiến trúc và lễ hội trong bối cảnh công nghiệp hóa – hiện đại hóa, đồng thời đề xuất các giải pháp bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo tồn di sản văn hóa vật thể và phi vật thể, góp phần nâng cao nhận thức cộng đồng và hỗ trợ công tác giáo dục văn hóa truyền thống tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn áp dụng ba lý thuyết chính để phân tích di tích đình Điều Hòa:

  • Lý thuyết chức năng của Bronislaw Malinowski: Nhấn mạnh vai trò tâm sinh lý của nghi lễ trong việc ổn định tinh thần cộng đồng, đặc biệt trong môi trường bất trắc, giúp người dân Mỹ Tho có điểm tựa tinh thần qua các nghi thức cúng lễ tại đình.

  • Quan điểm của Arthur R. Radcliffe-Brown: Đề cao chức năng xã hội của lễ hội và nghi lễ trong việc tăng cường sự đoàn kết cộng đồng, truyền đạt các quy ước xã hội và củng cố bản sắc văn hóa.

  • Lý thuyết cấu trúc luận của Claude Lévi-Strauss: Phân tích các biểu tượng văn hóa trong kiến trúc và lễ hội đình Điều Hòa dựa trên nguyên tắc đối lập nhị nguyên, giúp hiểu sâu sắc ý nghĩa các mô típ trang trí và nghi thức tín ngưỡng.

Ba lý thuyết này được vận dụng linh hoạt, tập trung vào chức năng tâm linh, xã hội và ý nghĩa biểu tượng của đình trong đời sống cộng đồng Mỹ Tho.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định tính chủ đạo, kết hợp các kỹ thuật khảo sát dân tộc học:

  • Nguồn dữ liệu: Tư liệu lịch sử, hồ sơ di tích, phỏng vấn sâu với 40 người gồm Ban Hội Hương, Ban Quý tế, đại diện quản lý di tích, người dân địa phương, học sinh – sinh viên và khách vãng lai; quan sát tham dự lễ hội; thu thập hình ảnh, bản vẽ kiến trúc.

  • Phương pháp chọn mẫu: Mẫu có chủ đích cho các đối tượng chủ chốt như Ban Hội Hương (17 thành viên), Ban Quý tế, người quản lý; mẫu thuận tiện và ngẫu nhiên đơn giản cho người dân và khách vãng lai nhằm đảm bảo tính đa dạng và khách quan.

  • Phân tích dữ liệu: So sánh đối chiếu kiến trúc, nghi lễ với các đình lân cận trong tỉnh; phân tích nội dung phỏng vấn, hình ảnh và tư liệu lịch sử; sử dụng thống kê mô tả loại hình kiến trúc và lễ hội.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và phân tích dữ liệu trong giai đoạn 2015-2017, tập trung vào các giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể của đình Điều Hòa.

Phương pháp này giúp làm rõ vai trò, giá trị và sự biến đổi của đình trong bối cảnh xã hội hiện đại.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Giá trị kiến trúc đặc trưng và sự biến đổi: Đình Điều Hòa có diện tích 1.354 m², kiến trúc kiểu tứ trụ, ba gian hai chái, mái sắp đọi, kết hợp vật liệu gỗ và bê tông. Qua các lần trùng tu năm 1904 và 1967, đình chuyển từ kiểu chữ TAM sang chữ THẬP, bổ sung các công trình phụ như hội trường, nhà khách, nhà khói. Các mô típ trang trí như “Lưỡng long tranh châu”, “Tứ linh”, “Tứ quý” được chạm khắc tinh xảo, thể hiện sự giao thoa văn hóa Nho giáo, Phật giáo và tín ngưỡng dân gian. So với các đình khác trong tỉnh, đình Điều Hòa có sự phong phú và sắc sảo hơn về hoa văn trang trí.

  2. Lễ hội Kỳ Yên và sinh hoạt tín ngưỡng: Lễ hội Kỳ Yên diễn ra vào các ngày 16-18 tháng 2 và tháng 10 âm lịch, là sự kiện văn hóa tinh thần quan trọng, thu hút đông đảo người dân tham gia. Lễ hội bao gồm các nghi thức cúng tế truyền thống, biểu diễn nghệ thuật sân khấu phục vụ thần linh, thể hiện sự gắn kết cộng đồng và duy trì bản sắc văn hóa. Khoảng 70% người dân Mỹ Tho tham gia hoặc biết đến lễ hội, trong đó có sự tham gia tích cực của Ban Hội Hương và các tiểu ban chuyên trách.

  3. Sự thay đổi do tác động xã hội hiện đại: Công nghiệp hóa – hiện đại hóa đã ảnh hưởng đến kiến trúc và lễ hội đình. Một số chi tiết kiến trúc hiện đại được bổ sung, như cột bê tông, mái tole, nhưng vẫn giữ nguyên các giá trị truyền thống. Lễ hội có sự giản lược một số nghi thức, tăng cường các hoạt động giao lưu văn hóa và giải trí. Khoảng 30% người trẻ tuổi có nhận thức hạn chế về giá trị lễ hội, đòi hỏi công tác giáo dục văn hóa cần được tăng cường.

  4. Vai trò của Ban Hội Hương và cộng đồng: Ban Hội Hương đình Điều Hòa gồm 17 thành viên, tổ chức theo nguyên tắc tự nguyện, dân chủ, có trách nhiệm cao trong việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa. Ban chia thành khoảng 30 tiểu ban chuyên trách các hoạt động lễ hội, bảo trì kiến trúc và vận động nguồn lực. Sự phối hợp giữa Ban Hội Hương, chính quyền địa phương và người dân tạo nên sức mạnh bảo tồn bền vững.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy đình Điều Hòa không chỉ là công trình kiến trúc mà còn là trung tâm văn hóa – tín ngưỡng quan trọng của cộng đồng Mỹ Tho. Sự kết hợp hài hòa giữa kiến trúc