Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự xâm nhập mạnh mẽ của các giá trị văn hóa ngoại lai, việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống trở thành nhiệm vụ cấp thiết của nền giáo dục Việt Nam. Theo ước tính, giáo dục đạo đức và lối sống cho học sinh tiểu học thông qua các giá trị văn hóa truyền thống góp phần quan trọng trong việc hình thành nhân cách và bản sắc dân tộc. Đặc biệt, múa rối nước – một loại hình nghệ thuật truyền thống độc đáo của đồng bằng Bắc Bộ, đã được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại từ năm 2002, mang trong mình nhiều giá trị giáo dục sâu sắc.

Luận văn tập trung nghiên cứu khai thác giá trị văn hóa truyền thống múa rối nước của địa phương xã Nhân Hòa, huyện Vĩnh Bảo, thành phố Hải Phòng vào giáo dục đạo đức, lối sống cho học sinh lớp 5. Nghiên cứu được thực hiện trong năm 2022, khảo sát tại hai trường tiểu học trên địa bàn Hải Phòng với 60 giáo viên và 163 học sinh lớp 5 tham gia. Mục tiêu chính là đánh giá thực trạng, đề xuất biện pháp và kiểm nghiệm hiệu quả việc lồng ghép giá trị văn hóa múa rối nước vào giáo dục đạo đức, lối sống cho học sinh tiểu học.

Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện rõ qua việc góp phần nâng cao nhận thức của giáo viên và học sinh về giá trị văn hóa truyền thống, đồng thời phát triển phương pháp giáo dục tích hợp, giúp học sinh phát triển toàn diện về nhân cách, tình cảm và trí tuệ. Qua đó, tạo nền tảng vững chắc cho việc bảo tồn và phát huy nghệ thuật múa rối nước trong đời sống đương đại, đồng thời góp phần xây dựng con người Việt Nam có đức, có tài, giàu lòng yêu nước và tự hào dân tộc.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết về giá trị văn hóa truyền thống và lý thuyết giáo dục đạo đức, lối sống cho học sinh tiểu học.

  1. Lý thuyết giá trị văn hóa truyền thống: Văn hóa được định nghĩa là tập hợp các giá trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo và tích lũy qua lịch sử. Giá trị văn hóa truyền thống là những chuẩn mực, biểu tượng và giá trị được cộng đồng tin tưởng, giữ gìn và truyền lại qua các thế hệ. Múa rối nước là một biểu tượng văn hóa truyền thống đặc sắc, phản ánh đời sống, tín ngưỡng, phong tục tập quán của cư dân nông nghiệp trồng lúa nước vùng đồng bằng Bắc Bộ.

  2. Lý thuyết giáo dục đạo đức, lối sống: Giáo dục đạo đức là quá trình biến các chuẩn mực đạo đức từ yêu cầu xã hội thành niềm tin, thói quen và hành vi của cá nhân. Giáo dục lối sống là sự hình thành các phương thức hành xử được xã hội chấp nhận. Đặc biệt, giáo dục đạo đức, lối sống cho học sinh tiểu học là nền tảng hình thành nhân cách, phẩm chất đạo đức, giúp các em phát triển toàn diện.

Ba khái niệm trọng tâm được khai thác trong nghiên cứu gồm: giá trị văn hóa truyền thống, giáo dục đạo đức, và giáo dục lối sống. Múa rối nước được xem là công cụ giáo dục trực quan, sinh động, phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh lớp 5, giúp các em tiếp nhận giá trị văn hóa một cách tự nhiên và hiệu quả.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp sau:

  • Phương pháp nghiên cứu lý luận: Phân tích, tổng hợp và hệ thống hóa các tài liệu, văn bản pháp luật liên quan đến giáo dục đạo đức, văn hóa truyền thống và múa rối nước nhằm xây dựng cơ sở lý luận vững chắc cho đề tài.

  • Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Khảo sát thực trạng qua phiếu điều tra với 60 giáo viên và 163 học sinh lớp 5 tại hai trường tiểu học trên địa bàn Hải Phòng. Phỏng vấn chuyên gia, tổng kết kinh nghiệm và nghiên cứu sản phẩm hoạt động múa rối nước.

  • Phương pháp thống kê toán học: Xử lý số liệu khảo sát bằng biểu đồ, phần trăm để đánh giá mức độ nhận thức, thực trạng và hiệu quả của việc khai thác giá trị văn hóa truyền thống múa rối nước trong giáo dục đạo đức, lối sống.

  • Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Thực nghiệm tại Trường Tiểu học Nhân Hòa với học sinh lớp 5 nhằm kiểm chứng các biện pháp giáo dục đạo đức, lối sống thông qua trải nghiệm múa rối nước. Cỡ mẫu thực nghiệm gồm 2 lớp (lớp thực nghiệm và lớp đối chứng) với tổng số học sinh khoảng 50 em.

Timeline nghiên cứu kéo dài trong năm 2022, bao gồm giai đoạn khảo sát, đề xuất biện pháp, thực nghiệm và đánh giá kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của giáo viên về tầm quan trọng của việc giáo dục đạo đức, lối sống qua múa rối nước: 86.3% giáo viên khảo sát đánh giá việc khai thác giá trị văn hóa truyền thống múa rối nước vào giáo dục đạo đức, lối sống là quan trọng và rất quan trọng. Không có giáo viên nào cho rằng việc này không quan trọng.

  2. Mức độ thường xuyên đưa nội dung múa rối nước vào giảng dạy: Chỉ 14.5% giáo viên thường xuyên tích hợp nội dung múa rối nước vào bài giảng, 33.8% thỉnh thoảng làm, còn lại 51.7% ít hoặc chưa bao giờ đưa vào giảng dạy. Điều này cho thấy khoảng cách giữa nhận thức và thực hành còn lớn.

  3. Hình thức tổ chức dạy học được giáo viên đánh giá cao: 100% giáo viên cho rằng đàm thoại, thảo luận và tổ chức trò chơi là hình thức dễ thực hiện để giáo dục đạo đức, lối sống qua múa rối nước. 90.8% đồng ý với phương pháp kể chuyện, đóng vai; 76.8% ủng hộ sinh hoạt dưới cờ; 48.9% chọn nêu tình huống, vấn đề.

  4. Sự hứng thú và tham gia của học sinh: Khoảng 70% học sinh thể hiện sự hứng thú khi được tìm hiểu và trải nghiệm nghệ thuật múa rối nước. Hơn 60% học sinh mong muốn được tham gia các hoạt động trải nghiệm múa rối nước thường xuyên hơn.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy giáo viên có nhận thức đúng đắn về vai trò của múa rối nước trong giáo dục đạo đức, lối sống, tuy nhiên việc áp dụng vào thực tế còn hạn chế do nhiều nguyên nhân như thiếu thời gian, tài liệu hỗ trợ, kỹ năng tổ chức hoạt động trải nghiệm. Điều này phù hợp với các nghiên cứu trước đây về khó khăn trong việc tích hợp giá trị văn hóa truyền thống vào giảng dạy tiểu học.

Học sinh lớp 5 với đặc điểm tâm sinh lý phát triển mạnh về nhận thức trực quan, tưởng tượng và cảm xúc rất phù hợp với phương pháp giáo dục trải nghiệm qua múa rối nước. Việc học sinh thể hiện sự hứng thú cao chứng tỏ phương pháp này có hiệu quả trong việc truyền tải giá trị đạo đức, lối sống một cách sinh động, dễ tiếp thu.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ giáo viên nhận thức quan trọng và mức độ thường xuyên đưa nội dung múa rối nước vào giảng dạy, biểu đồ tròn về hình thức tổ chức dạy học được ưa chuộng, và biểu đồ thanh về mức độ hứng thú của học sinh.

So sánh với các nghiên cứu về giáo dục đạo đức qua văn hóa truyền thống ở các cấp học khác, kết quả nghiên cứu này khẳng định tính khả thi và hiệu quả của việc khai thác múa rối nước trong giáo dục tiểu học, đồng thời nhấn mạnh cần có sự hỗ trợ tích cực từ nhà trường và các cấp quản lý để nâng cao chất lượng thực hiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng giáo viên về kỹ năng tổ chức hoạt động trải nghiệm múa rối nước, phương pháp tích hợp giá trị văn hóa truyền thống vào giáo dục đạo đức, lối sống. Thời gian thực hiện: trong vòng 6 tháng; Chủ thể: Sở Giáo dục và Đào tạo Hải Phòng phối hợp với các trung tâm văn hóa.

  2. Xây dựng và phát triển tài liệu, giáo án mẫu tích hợp múa rối nước vào các môn học đạo đức, lịch sử, hoạt động trải nghiệm. Thời gian: 1 năm; Chủ thể: Nhà xuất bản Giáo dục, các trường tiểu học.

  3. Tổ chức các hoạt động tuyên truyền, trải nghiệm múa rối nước cho học sinh tại trường và cộng đồng nhằm nâng cao nhận thức và sự yêu thích. Thời gian: liên tục hàng năm; Chủ thể: Ban giám hiệu trường tiểu học, các câu lạc bộ văn hóa địa phương.

  4. Phát triển mô hình thực nghiệm sư phạm mở rộng để kiểm chứng và hoàn thiện các biện pháp giáo dục đạo đức, lối sống qua múa rối nước, từ đó nhân rộng ra các trường tiểu học khác. Thời gian: 2 năm; Chủ thể: Trường Đại học Hải Phòng, Sở GD&ĐT Hải Phòng.

  5. Hỗ trợ cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ biểu diễn và trải nghiệm múa rối nước tại trường học, tạo điều kiện thuận lợi cho việc tổ chức các hoạt động giáo dục. Thời gian: 1-2 năm; Chủ thể: UBND thành phố Hải Phòng, các trường tiểu học.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học: Nắm bắt phương pháp tích hợp giá trị văn hóa truyền thống múa rối nước vào giảng dạy đạo đức, lối sống, nâng cao hiệu quả giáo dục và phát triển kỹ năng tổ chức hoạt động trải nghiệm.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục: Tham khảo để xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo, hỗ trợ và nhân rộng mô hình giáo dục đạo đức qua văn hóa truyền thống tại các trường tiểu học.

  3. Nhà nghiên cứu văn hóa và giáo dục: Tìm hiểu mối quan hệ giữa nghệ thuật truyền thống và giáo dục đạo đức, lối sống, từ đó phát triển các đề tài nghiên cứu sâu hơn về bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa trong giáo dục.

  4. Các tổ chức văn hóa, bảo tồn di sản: Áp dụng kết quả nghiên cứu để phối hợp với ngành giáo dục trong việc bảo tồn, phát huy nghệ thuật múa rối nước, đồng thời truyền tải giá trị văn hóa đến thế hệ trẻ.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao múa rối nước lại phù hợp để giáo dục đạo đức, lối sống cho học sinh lớp 5?
    Múa rối nước có nội dung gần gũi với đời sống nông thôn, phản ánh các giá trị đạo đức, tình cảm gia đình, cộng đồng và lòng yêu nước. Học sinh lớp 5 có khả năng nhận thức trực quan, tưởng tượng phong phú nên dễ tiếp thu qua hình thức nghệ thuật sinh động này.

  2. Giáo viên tiểu học có thể áp dụng những hình thức dạy học nào để khai thác múa rối nước?
    Các hình thức hiệu quả gồm đàm thoại, thảo luận, kể chuyện, đóng vai, tổ chức trò chơi, sinh hoạt dưới cờ và nêu tình huống. Những phương pháp này giúp học sinh chủ động tham gia, tăng cường trải nghiệm và hiểu sâu sắc giá trị văn hóa.

  3. Khó khăn chính trong việc đưa múa rối nước vào giảng dạy là gì?
    Khó khăn gồm thiếu tài liệu hướng dẫn, thời gian giảng dạy hạn chế, giáo viên chưa được đào tạo bài bản về nghệ thuật múa rối nước và phương pháp tích hợp, cũng như thiếu cơ sở vật chất phục vụ hoạt động trải nghiệm.

  4. Làm thế nào để nâng cao sự hứng thú của học sinh với múa rối nước?
    Tổ chức các hoạt động trải nghiệm thực tế, biểu diễn múa rối nước, kết hợp với các trò chơi, kể chuyện hấp dẫn và tạo môi trường học tập sinh động sẽ giúp học sinh yêu thích và chủ động tìm hiểu giá trị văn hóa truyền thống.

  5. Nghiên cứu này có thể áp dụng ở những địa phương khác không?
    Có thể áp dụng với điều chỉnh phù hợp đặc điểm văn hóa truyền thống của từng địa phương. Múa rối nước là nghệ thuật phổ biến ở đồng bằng Bắc Bộ, nhưng nguyên tắc tích hợp giá trị văn hóa truyền thống vào giáo dục đạo đức có thể nhân rộng cho các loại hình văn hóa khác.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn về khai thác giá trị văn hóa truyền thống múa rối nước trong giáo dục đạo đức, lối sống cho học sinh lớp 5 tại Hải Phòng.
  • Kết quả khảo sát cho thấy giáo viên nhận thức đúng đắn về tầm quan trọng của việc này, nhưng việc áp dụng còn hạn chế, cần có giải pháp hỗ trợ.
  • Học sinh lớp 5 có sự hứng thú cao khi được trải nghiệm múa rối nước, phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý và nhu cầu phát triển của các em.
  • Đề xuất các biện pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục đạo đức, lối sống qua múa rối nước, bao gồm đào tạo giáo viên, xây dựng tài liệu, tổ chức hoạt động trải nghiệm và hỗ trợ cơ sở vật chất.
  • Nghiên cứu mở ra hướng phát triển mới cho giáo dục tiểu học, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống trong thời đại hiện nay.

Next steps: Triển khai thực hiện các giải pháp đề xuất, mở rộng thực nghiệm tại nhiều trường tiểu học khác, đồng thời phối hợp với các cơ quan văn hóa để phát triển mô hình giáo dục tích hợp hiệu quả.

Call to action: Các nhà quản lý giáo dục, giáo viên và nhà nghiên cứu hãy cùng chung tay áp dụng và phát huy giá trị văn hóa truyền thống múa rối nước trong giáo dục đạo đức, lối sống nhằm xây dựng thế hệ trẻ giàu bản sắc và nhân cách Việt Nam.