Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo theo Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04/11/2013, việc nâng cao chất lượng dạy học môn Công tác quốc phòng, an ninh (CTQP-AN) tại các Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh là yêu cầu cấp thiết. Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên hiện đang đối mặt với nhiều thách thức như phương pháp dạy học còn đơn giản, nặng về truyền thụ lý thuyết, người học (NH) mang tính thụ động, thiếu sáng tạo và tư duy độc lập. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là xây dựng và thực nghiệm quy trình kết hợp phương pháp thảo luận nhóm và phương pháp đóng vai nhằm kích thích tính tích cực nhận thức của NH trong dạy học môn CTQP-AN, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo tại Trung tâm trong năm học 2019-2020.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào việc vận dụng kết hợp hai phương pháp trên trong quá trình dạy học môn CTQP-AN tại Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc phát triển lý luận về phương pháp dạy học tích cực, đồng thời đề xuất quy trình và biện pháp cụ thể giúp nâng cao hiệu quả giảng dạy, phát huy tính chủ động, sáng tạo và năng lực tư duy của NH. Theo khảo sát thực tế, việc áp dụng kết hợp hai phương pháp này có thể cải thiện đáng kể mức độ tham gia và hiệu quả học tập, góp phần đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục đại học trong điều kiện hội nhập quốc tế và phát triển khoa học công nghệ.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết giáo dục hiện đại và tâm lý học nhận thức nhằm phát huy tính tích cực, chủ động của người học. Hai phương pháp trọng tâm là:

  • Phương pháp thảo luận nhóm: Là hình thức tổ chức lớp học thành các nhóm nhỏ để NH trao đổi, bàn bạc và thống nhất ý kiến về một chủ đề cụ thể. Phương pháp này phát huy tính hợp tác, kỹ năng giao tiếp, tư duy phản biện và khả năng tự học của NH. Các hình thức thảo luận nhóm được áp dụng đa dạng như nhóm nhỏ thông thường (5-7 thành viên), nhóm rì rầm (2-3 thành viên), nhóm kim tự tháp và nhóm đồng tâm.

  • Phương pháp đóng vai: Là phương pháp mô phỏng, trong đó NH hóa thân vào các nhân vật trong tình huống giả định để thực hành kỹ năng ứng xử, giải quyết vấn đề và phát triển tư duy sáng tạo. Phương pháp này giúp NH rèn luyện kỹ năng thực hành, tăng cường sự tự tin và khả năng đồng cảm.

Ba khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu gồm: tính tích cực nhận thức, phương pháp dạy học tích cực, và sự kết hợp hài hòa giữa các phương pháp dạy học nhằm phát huy tối đa hiệu quả giáo dục.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng kết hợp các phương pháp nghiên cứu lý thuyết và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Bao gồm tài liệu chuyên ngành, các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước về phương pháp thảo luận nhóm, đóng vai và dạy học tích cực; khảo sát thực trạng tại Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên năm học 2019-2020; ý kiến của giảng viên và người học; kết quả thực nghiệm sư phạm.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích, tổng hợp tài liệu lý luận; khảo sát, quan sát, phỏng vấn và thu thập ý kiến; thực nghiệm sư phạm với cỡ mẫu khoảng 60 người học được chia thành trung đội thực nghiệm và trung đội đối chứng; sử dụng phương pháp thống kê mô tả để đánh giá mức độ nhận thức, thái độ và hiệu quả học tập.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành trong năm học 2019-2020, bao gồm giai đoạn khảo sát thực trạng, thiết kế bài giảng kết hợp hai phương pháp, thực nghiệm sư phạm và đánh giá kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng sử dụng phương pháp kết hợp còn hạn chế: Khoảng 65% giảng viên tại Trung tâm chưa thường xuyên áp dụng kết hợp phương pháp thảo luận nhóm và đóng vai trong dạy học môn CTQP-AN. Người học cũng phản ánh mức độ tham gia tích cực trong các hoạt động nhóm chỉ đạt khoảng 55%.

  2. Hiệu quả thực nghiệm sư phạm: Qua hai lần kiểm tra kết quả học tập, trung đội thực nghiệm sử dụng phương pháp kết hợp đạt điểm trung bình cao hơn trung đội đối chứng lần lượt là 7,8 và 8,2 so với 6,3 và 6,7, tương ứng tăng khoảng 23% và 22%.

  3. Tác động tích cực đến tư duy sáng tạo và kỹ năng giao tiếp: Người học tham gia thực nghiệm cho biết mức độ tự tin, khả năng trình bày ý kiến và giải quyết tình huống được cải thiện rõ rệt, với hơn 70% NH đánh giá tích cực về sự phát triển kỹ năng mềm.

  4. Những khó khăn trong áp dụng: Giảng viên gặp khó khăn trong việc chuẩn bị bài giảng, thiết kế kịch bản đóng vai và quản lý thời gian; cơ sở vật chất và phòng học chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu cho hoạt động nhóm và đóng vai.

Thảo luận kết quả

Kết quả thực nghiệm cho thấy việc kết hợp phương pháp thảo luận nhóm và đóng vai giúp kích thích tính tích cực nhận thức của người học, phù hợp với các lý thuyết giáo dục hiện đại về học tập tích cực và phát triển năng lực. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này tương đồng với nhận định của Robert Slavin (1995) về hiệu quả của dạy học nhóm nhỏ và của nhóm tác giả Kanokwan Manorom về vai trò của phương pháp đóng vai trong phát triển kỹ năng thực hành.

Việc tăng điểm trung bình và cải thiện kỹ năng giao tiếp phản ánh sự phát huy vai trò chủ thể của người học, giúp họ không chỉ tiếp thu kiến thức mà còn vận dụng linh hoạt trong các tình huống thực tế. Tuy nhiên, khó khăn về kỹ năng sư phạm của giảng viên và điều kiện vật chất là những rào cản cần được khắc phục để phương pháp này phát huy tối đa hiệu quả.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh điểm trung bình giữa trung đội thực nghiệm và đối chứng, bảng thống kê mức độ nhận thức và thái độ của người học, cũng như biểu đồ tròn thể hiện tỷ lệ đánh giá tích cực về kỹ năng giao tiếp và tư duy sáng tạo.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đào tạo nâng cao năng lực giảng viên: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về kỹ năng thiết kế bài giảng kết hợp phương pháp thảo luận nhóm và đóng vai, kỹ năng quản lý lớp học và sử dụng công nghệ hỗ trợ. Mục tiêu nâng cao tỷ lệ giảng viên áp dụng phương pháp này lên ít nhất 80% trong vòng 1 năm.

  2. Cải thiện cơ sở vật chất và trang thiết bị: Đầu tư phòng học đa năng, trang bị thiết bị hỗ trợ trực quan, đạo cụ cho hoạt động đóng vai và thảo luận nhóm. Thực hiện trong vòng 2 năm với sự phối hợp của Ban Giám đốc Trung tâm và các đơn vị liên quan.

  3. Xây dựng quy trình chuẩn và tài liệu hướng dẫn: Soạn thảo quy trình thiết kế bài giảng kết hợp hai phương pháp, kèm theo bộ tài liệu mẫu, kịch bản đóng vai và hướng dẫn tổ chức thảo luận nhóm. Triển khai áp dụng rộng rãi trong 6 tháng tới.

  4. Tăng cường đánh giá và phản hồi liên tục: Áp dụng đa dạng hình thức đánh giá kết quả học tập và hoạt động nhóm, đồng thời tổ chức các buổi phản hồi, rút kinh nghiệm giữa giảng viên và người học để điều chỉnh phương pháp phù hợp. Mục tiêu nâng cao chất lượng đào tạo và sự hài lòng của người học trong 1 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giảng viên và cán bộ quản lý giáo dục tại các Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh: Nhận được hướng dẫn cụ thể về phương pháp dạy học tích cực, quy trình thiết kế bài giảng và cách thức tổ chức hoạt động nhóm hiệu quả.

  2. Sinh viên, học viên cao học chuyên ngành Lý luận và Phương pháp dạy học bộ môn Lý luận Chính trị: Có tài liệu tham khảo bổ ích về ứng dụng phương pháp thảo luận nhóm và đóng vai trong giảng dạy các môn học xã hội.

  3. Nhà nghiên cứu giáo dục và phát triển chương trình đào tạo: Tham khảo cơ sở lý luận và thực nghiệm về đổi mới phương pháp dạy học, từ đó phát triển các mô hình đào tạo phù hợp với xu hướng giáo dục hiện đại.

  4. Các đơn vị đào tạo trong quân đội và giáo dục đại học: Áp dụng mô hình kết hợp phương pháp dạy học tích cực để nâng cao chất lượng đào tạo, phát triển năng lực tư duy và kỹ năng thực hành cho người học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phương pháp thảo luận nhóm và đóng vai có thể áp dụng cho những môn học nào ngoài CTQP-AN?
    Phương pháp này phù hợp với nhiều môn học có tính tương tác cao như Giáo dục công dân, Khoa học xã hội, Ngoại ngữ và các môn kỹ năng mềm. Ví dụ, trong môn Giáo dục công dân, đóng vai giúp học sinh rèn luyện kỹ năng giải quyết tình huống thực tế.

  2. Làm thế nào để giảng viên quản lý tốt hoạt động thảo luận nhóm trong lớp đông?
    Giảng viên có thể chia nhóm nhỏ từ 5-7 thành viên, phân công rõ vai trò từng thành viên, sử dụng các kỹ thuật như nhóm rì rầm hoặc nhóm kim tự tháp để tăng hiệu quả quản lý và tương tác.

  3. Những khó khăn thường gặp khi áp dụng phương pháp đóng vai là gì?
    Khó khăn gồm việc người học chưa hiểu rõ vai diễn, thiếu đạo cụ hỗ trợ, và mất kiểm soát trật tự lớp học. Giải pháp là chuẩn bị kỹ kịch bản, hướng dẫn rõ ràng và giám sát chặt chẽ trong quá trình thực hiện.

  4. Kết quả thực nghiệm cho thấy phương pháp kết hợp này có cải thiện điểm số như thế nào?
    Trung đội thực nghiệm đạt điểm trung bình cao hơn trung đội đối chứng khoảng 22-23%, đồng thời cải thiện rõ rệt kỹ năng giao tiếp và tư duy sáng tạo của người học.

  5. Làm sao để duy trì sự hứng thú và tính tích cực của người học khi áp dụng hai phương pháp này?
    Giảng viên cần thiết kế nội dung bài giảng hấp dẫn, đa dạng hình thức hoạt động, tạo môi trường học tập thân thiện, khuyến khích sự tham gia và phản hồi tích cực từ người học.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn của việc kết hợp phương pháp thảo luận nhóm và đóng vai trong dạy học môn CTQP-AN tại Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên.
  • Thực trạng cho thấy việc áp dụng phương pháp kết hợp còn hạn chế, nhưng kết quả thực nghiệm sư phạm chứng minh hiệu quả rõ rệt trong nâng cao điểm số và phát triển kỹ năng người học.
  • Đề xuất quy trình thiết kế bài giảng và các biện pháp cụ thể nhằm nâng cao chất lượng dạy học, đồng thời khắc phục những khó khăn về kỹ năng giảng viên và cơ sở vật chất.
  • Luận văn góp phần phát triển lý luận về phương pháp dạy học tích cực trong lĩnh vực giáo dục quốc phòng và an ninh, đồng thời là tài liệu tham khảo quý giá cho các Trung tâm và nhà nghiên cứu giáo dục.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai đào tạo giảng viên, cải thiện cơ sở vật chất và áp dụng rộng rãi quy trình kết hợp phương pháp trong các khóa học tiếp theo nhằm nâng cao hiệu quả đào tạo toàn diện.

Hãy áp dụng những giải pháp đổi mới phương pháp dạy học để nâng cao chất lượng đào tạo và phát huy tối đa năng lực của người học trong thời đại mới!