Hợp Đồng Mua Bán Nợ Theo Pháp Luật Việt Nam

Theo khoản 2 Điều 3 Quyết định 59/2006/QĐ-NHNN, khoản nợ được mua, bán là khoản nợ được tổ chức tín dụng thành lập và hoạt động theo Luật các tổ chức tín dụng, tổ chức tín dụng nước ngoài cho khách hàng vay (kể cả khoản trả thay trong bảo lãnh) hiện đang còn dư nợ hoặc đang được theo dõi ngoại bảng. Tại khoản 1 Điều 1 và khoản 2 Điều 3 Thông tư số 02/2013/TT-NHNN quy định khoản nợ là số tiền TCTD, chi nhánh ngân hàng nước ngoài đã gửi, giải ngân từng lần theo thỏa thuận đối với các tài sản có (gọi tắt là nợ) gồm: Cho vay; Cho thuê tài chính; Chiết khấu, tái chiết khấu công cụ chuyển nhượng và giấy tờ có giá khác; Bao thanh toán; Các khoản cấp tín dụng dưới hình thức phát hành thẻ tín dụng; Các khoản trả thay theo cam kết ngoại bảng… Tuy nhiên, tại Luật quản lý nợ công năm 2009 không định nghĩa “nợ” hay “khoản nợ” theo hướng liệt kê các hoạt động làm phát sinh nợ giống như định nghĩa nêu trên, mà định nghĩa nợ là khoản phải hoàn trả, bao gồm khoản gốc, lãi, phí và chi phí khác có liên quan tại một thời điểm, phát sinh từ việc vay của chủ thể được phép vay vốn theo quy định của pháp luật Việt Nam.

Trên thực tế, nợ cũng được định nghĩa là nghĩa vụ của tổ chức kinh tế, cá nhân này phải trả tài sản cho tổ chức kinh tế, cá nhân khác. Đây được coi là các định nghĩa đã làm rõ bản chất pháp lý của khoản nợ, phản ánh khoản nợ là nghĩa vụ của một bên đối với bên khác và hai chủ thể này luôn trái ngược nhau về mặt lợi ích: (i) Một bên có quyền đòi nợ; và (ii) một bên nợ phải trả tài sản cho bên kia. Do vậy, dưới góc độ pháp lý, chúng ta không định nghĩa nợ theo hướng liệt kê các hoạt động làm phát sinh nợ mà có thể định nghĩa: Nợ (khoản nợ) là nghĩa vụ của cá nhân, tổ chức phải trả tài sản cho cá nhân, tổ chức khác phát sinh từ hợp đồng hoặc theo quy định của pháp luật.

Phân loại nợ có thể dựa trên nhiều tiêu chí khác nhau, ví dụ như thời gian trả nợ (nợ ngắn hạn, nợ dài hạn), loại tài sản đảm bảo (nợ có đảm bảo, nợ không có đảm bảo), hoặc tình trạng thanh toán (nợ quá hạn, nợ xấu). Mỗi loại nợ sẽ có những đặc điểm riêng, ảnh hưởng đến giá trị và rủi ro của khoản nợ, từ đó tác động đến các điều khoản và điều kiện của hợp đồng mua bán nợ. Ví dụ, nợ xấu thường được bán với giá thấp hơn nhiều so với giá trị gốc, và hợp đồng mua bán nợ xấu thường có các điều khoản đặc biệt để bảo vệ quyền lợi của bên mua.

Cơ sở lý luận của hợp đồng mua bán nợ dựa trên nguyên tắc tự do hợp đồng, cho phép các bên tự do thỏa thuận các điều khoản và điều kiện của hợp đồng, miễn là không vi phạm pháp luật và đạo đức xã hội. Nguyên tắc này đảm bảo rằng các bên có thể tự do định đoạt tài sản của mình (trong trường hợp bên bán nợ) và tự do đầu tư vào các cơ hội sinh lời (trong trường hợp bên mua nợ). Tuy nhiên, tự do hợp đồng cũng đi kèm với trách nhiệm giải trình và tuân thủ các quy định của pháp luật, đặc biệt là các quy định về bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng và phòng chống rửa tiền.

Thực trạng nêu trên dẫn đến hệ quả các quy định của pháp luật về hợp đồng mua bán nợ ở Việt Nam nằm tản mạn, rải rác ở nhiều văn bản quy phạm pháp luật khác nhau và chứa đứng nội dung mâu thuẫn, không thống nhất, thậm chí có những quy định chưa làm rõ ý tưởng, gây ra không ít sự vướng mắc, lúng túng trong quá trình giao kết, thực hiện và giải quyết tranh chấp hợp đồng mua bán nợ.

Ngoài ra, các quy định của pháp luật về hợp đồng mua bán nợ chưa đảm bảo sự bình đẳng cho chủ thể tham gia giao dịch mua bán nợ dẫn đến tình trạng các bên không thực hiện được các quyền của mình, không khuyến khích các các chủ thể trong xã hội tham gia vào thị trường mua bán nợ, khiến thị trường mua bán nợ chưa phát triển.

Bên bán nợ thường là các tổ chức tín dụng, doanh nghiệp hoặc cá nhân có các khoản nợ cần thu hồi. Điều kiện để trở thành bên bán nợ bao gồm việc có quyền sở hữu hợp pháp đối với khoản nợ, tuân thủ các quy định của pháp luật về bán nợ, và có khả năng cung cấp đầy đủ thông tin về khoản nợ cho bên mua. Trách nhiệm pháp lý của bên bán nợ bao gồm việc đảm bảo tính chính xác của thông tin về khoản nợ, chịu trách nhiệm về các tranh chấp phát sinh liên quan đến khoản nợ trước khi bán, và thực hiện các nghĩa vụ khác theo hợp đồng.

Bên mua nợ có thể là các tổ chức tài chính, công ty mua bán nợ, hoặc cá nhân có khả năng tài chính và kinh nghiệm trong việc thu hồi nợ. Rủi ro của bên mua nợ bao gồm việc không thể thu hồi được nợ, chi phí thu hồi nợ vượt quá lợi nhuận, và các tranh chấp pháp lý phát sinh liên quan đến khoản nợ. Tuy nhiên, bên mua nợ cũng có cơ hội thu được lợi nhuận cao nếu thu hồi được nợ với chi phí thấp và hiệu quả.

Hợp đồng mua bán nợ phải được lập thành văn bản, có chữ ký của các bên, và có thể được công chứng hoặc chứng thực theo yêu cầu của các bên hoặc theo quy định của pháp luật. Việc lập thành văn bản giúp đảm bảo tính rõ ràng và minh bạch của hợp đồng, đồng thời tạo cơ sở pháp lý để giải quyết các tranh chấp phát sinh.

Nội dung của hợp đồng mua bán nợ phải bao gồm các thông tin cơ bản về các bên, thông tin chi tiết về khoản nợ (số tiền, thời hạn, lãi suất, tài sản đảm bảo), giá bán nợ, phương thức thanh toán, quyền và nghĩa vụ của các bên, điều khoản về giải quyết tranh chấp, và các điều khoản khác theo thỏa thuận của các bên.

Cần sửa đổi, bổ sung các quy định chung về hợp đồng tại BLDS để đảm bảo tính linh hoạt và phù hợp với các giao dịch mua bán nợ, đồng thời tăng cường bảo vệ quyền lợi của các bên trong hợp đồng.

Việc xây dựng văn bản quy phạm pháp luật riêng về hợp đồng mua bán nợ sẽ tạo ra một khung pháp lý thống nhất và đầy đủ, giúp các bên dễ dàng thực hiện các giao dịch mua bán nợ và giảm thiểu rủi ro pháp lý.