Nghiên cứu hoạt động của thừa phát lại trong thi hành án dân sự

• Tác giả: Nguyễn Thị Thảo
• Người hướng dẫn: TS. Nguyễn Triều Dương
• Trường học: Trường Đại học Luật Hà Nội
• Chuyên ngành: Luật dân sự và tổ tụng dân sự
• Đề tài: Hoạt động của Thừa phát lại trong Thi hành án dân sự
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2017
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• DANH MỤC VIẾT TẮT
• MỤC LỤC
• 1. CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ HOẠT ĐỘNG CỦA THỪA PHÁT LẠI TRONG THI HÀNH ÁN DÂN SỰ
• 1.1. Thừa phát lại và vấn đề xã hội hóa thi hành án dân sự
• 2. CHƯƠNG 2: THỰC TIỄN HOẠT ĐỘNG CỦA THỪA PHÁT LẠI TRONG THI HÀNH ÁN DÂN SỰ VÀ MỘT SỐ KIẾN NGHỊ

I. Giới thiệu về Thừa phát lại và vai trò trong thi hành án dân sự

Thừa phát lại là một chế định pháp lý mới mẻ tại Việt Nam, được khôi phục và chính thức hoạt động từ ngày 01/01/2016. Thừa phát lại có vai trò quan trọng trong việc thực hiện thi hành án dân sự, giúp giảm tải công việc cho các cơ quan nhà nước. Theo quy định của pháp luật, Thừa phát lại là người được Nhà nước bổ nhiệm để thực hiện các công việc liên quan đến thi hành án, như tống đạt văn bản, lập vi bằng và các nhiệm vụ khác. Việc xã hội hóa hoạt động thi hành án thông qua Thừa phát lại không chỉ nâng cao hiệu quả công tác thi hành án mà còn tạo điều kiện cho người dân tham gia vào quá trình tư pháp. Điều này giúp bảo vệ quyền lợi hợp pháp của cá nhân và tổ chức, đồng thời thúc đẩy sự phát triển của hệ thống tư pháp tại Việt Nam.

1.1. Khái niệm và chức năng của Thừa phát lại

Khái niệm Thừa phát lại được hiểu là viên chức được Nhà nước ủy quyền để thực hiện các công việc liên quan đến thi hành án. Chức năng chính của Thừa phát lại bao gồm việc tống đạt các văn bản pháp lý, lập vi bằng và hỗ trợ các cơ quan thi hành án trong việc thực hiện các quyết định của Tòa án. Điều này không chỉ giúp giảm bớt gánh nặng cho các cơ quan nhà nước mà còn tạo ra một môi trường pháp lý minh bạch hơn. Thừa phát lại hoạt động theo nguyên tắc tự do, không phải là công chức nhà nước, nhưng lại có quyền lực tương đương trong một số trường hợp nhất định. Điều này tạo ra sự linh hoạt trong việc thực hiện các nhiệm vụ liên quan đến thi hành án.

II. Quy trình và hoạt động của Thừa phát lại trong thi hành án dân sự

Quy trình thi hành án dân sự thông qua Thừa phát lại được thực hiện theo các bước cụ thể. Đầu tiên, Thừa phát lại sẽ nhận yêu cầu từ cơ quan thi hành án hoặc từ các bên liên quan. Sau đó, họ tiến hành xác minh điều kiện thi hành án để đảm bảo rằng các quyết định của Tòa án có thể được thực hiện. Việc xác minh này bao gồm việc kiểm tra tài sản, địa chỉ của người phải thi hành án và các thông tin liên quan khác. Sau khi hoàn tất xác minh, Thừa phát lại sẽ tiến hành tống đạt các văn bản pháp lý cần thiết và thực hiện các biện pháp thi hành án theo yêu cầu. Điều này không chỉ giúp đảm bảo tính hợp pháp của quá trình thi hành án mà còn tạo ra sự minh bạch và công bằng trong việc thực hiện các quyết định của Tòa án.

2.1. Các hoạt động cụ thể của Thừa phát lại

Các hoạt động của Thừa phát lại trong thi hành án dân sự bao gồm nhiều nhiệm vụ khác nhau. Một trong những nhiệm vụ quan trọng nhất là tống đạt các văn bản pháp lý đến các bên liên quan. Điều này đảm bảo rằng tất cả các bên đều được thông báo về các quyết định của Tòa án và có cơ hội để thực hiện quyền lợi của mình. Ngoài ra, Thừa phát lại còn có trách nhiệm lập vi bằng, một tài liệu pháp lý quan trọng trong việc chứng minh các sự kiện đã xảy ra. Việc lập vi bằng giúp bảo vệ quyền lợi của các bên trong trường hợp có tranh chấp xảy ra sau này. Tất cả những hoạt động này đều nhằm mục đích nâng cao hiệu quả của thi hành án và đảm bảo rằng các quyết định của Tòa án được thực hiện một cách nhanh chóng và hiệu quả.

III. Thực tiễn hoạt động của Thừa phát lại và những khó khăn gặp phải

Mặc dù Thừa phát lại đã có những đóng góp tích cực trong thi hành án dân sự, nhưng vẫn còn nhiều khó khăn và thách thức trong quá trình hoạt động. Một trong những vấn đề lớn nhất là sự thiếu hụt về nguồn lực và cơ sở vật chất cho các văn phòng Thừa phát lại. Điều này ảnh hưởng đến khả năng thực hiện các nhiệm vụ của họ. Ngoài ra, việc thiếu hiểu biết của người dân về vai trò và chức năng của Thừa phát lại cũng là một rào cản lớn. Nhiều người vẫn chưa nhận thức được rằng họ có thể yêu cầu Thừa phát lại thực hiện các công việc liên quan đến thi hành án. Để khắc phục những khó khăn này, cần có sự hỗ trợ từ các cơ quan nhà nước trong việc nâng cao nhận thức của người dân và cải thiện điều kiện làm việc cho Thừa phát lại.

3.1. Những kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của Thừa phát lại

Để nâng cao hiệu quả hoạt động của Thừa phát lại, cần có một số kiến nghị cụ thể. Thứ nhất, cần tăng cường công tác đào tạo và bồi dưỡng cho các Thừa phát lại để họ có thể thực hiện tốt hơn các nhiệm vụ của mình. Thứ hai, cần có các chính sách hỗ trợ về tài chính và cơ sở vật chất cho các văn phòng Thừa phát lại. Cuối cùng, cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền để người dân hiểu rõ hơn về vai trò và chức năng của Thừa phát lại trong thi hành án dân sự. Những biện pháp này sẽ giúp cải thiện tình hình hoạt động của Thừa phát lại và nâng cao hiệu quả của công tác thi hành án tại Việt Nam.

Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động thi hành án dân sự đóng vai trò then chốt trong việc bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức, góp phần giữ vững kỷ cương pháp luật và phát triển kinh tế - xã hội. Tại Việt Nam, công tác thi hành án dân sự đã trải qua nhiều giai đoạn phát triển, tuy nhiên vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế như kéo dài thời gian thi hành án, tồn đọng án lớn, gây áp lực lên bộ máy nhà nước và ngân sách. Để giải quyết những vấn đề này, Đảng và Nhà nước đã đề ra chủ trương xã hội hóa thi hành án dân sự, trong đó chế định Thừa phát lại được thí điểm từ năm 2009 và chính thức áp dụng trên toàn quốc từ ngày 01/01/2016.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là làm rõ hoạt động của Thừa phát lại trong thi hành án dân sự, đánh giá hiệu quả, những thuận lợi, khó khăn trong quá trình triển khai, đồng thời đề xuất giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả hoạt động của Thừa phát lại. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào giai đoạn thí điểm từ 2009 đến 2015 và giai đoạn chính thức từ 2016 đến nay, tại các địa phương có Văn phòng Thừa phát lại hoạt động.

Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho việc hoàn thiện chế định Thừa phát lại, góp phần giảm tải cho cơ quan thi hành án dân sự, nâng cao hiệu quả thi hành án, đồng thời thúc đẩy xã hội hóa hoạt động tư pháp, phù hợp với chiến lược cải cách tư pháp và hội nhập quốc tế. Theo báo cáo, tính đến tháng 9/2015, các Văn phòng Thừa phát lại đã tống đạt gần 940.000 văn bản, xác minh điều kiện thi hành án 885 vụ việc, tổ chức thi hành án 378 vụ việc với tổng doanh thu gần 136 tỷ đồng, cho thấy nhu cầu và hiệu quả bước đầu của mô hình này.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

• Lý thuyết xã hội hóa hoạt động nhà nước: Xã hội hóa là quá trình chuyển giao một số công việc từ cơ quan nhà nước sang tổ chức, cá nhân ngoài nhà nước nhằm tăng hiệu quả, giảm gánh nặng ngân sách và nâng cao trách nhiệm xã hội.
• Lý thuyết về thi hành án dân sự: Thi hành án dân sự là hoạt động pháp lý nhằm thực hiện bản án, quyết định có hiệu lực của Tòa án, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên liên quan.
• Mô hình tổ chức Thừa phát lại: Thừa phát lại là viên chức được Nhà nước bổ nhiệm, hoạt động tự do, không hưởng lương ngân sách, thực hiện các công việc hỗ trợ thi hành án như tống đạt văn bản, xác minh điều kiện thi hành án và tổ chức thi hành án theo yêu cầu của đương sự.
• Khái niệm tống đạt, xác minh điều kiện thi hành án, thi hành án theo yêu cầu: Đây là ba hoạt động chính của Thừa phát lại trong thi hành án dân sự, được quy định cụ thể trong các văn bản pháp luật như Nghị định 61/2009/NĐ-CP, Nghị định 135/2013/NĐ-CP và các Thông tư liên tịch hướng dẫn.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu kết hợp lý luận và thực tiễn, cụ thể:

• Nguồn dữ liệu: Thu thập từ các văn bản pháp luật, báo cáo của Bộ Tư pháp, Bộ Tư pháp, các văn phòng Thừa phát lại, số liệu thống kê từ các địa phương thực hiện thí điểm và chính thức triển khai chế định Thừa phát lại.
• Phương pháp phân tích: Phân tích diễn giải, thống kê, so sánh, bình luận và hệ thống hóa các quy định pháp luật và số liệu thực tiễn.
• Cỡ mẫu và chọn mẫu: Nghiên cứu tập trung vào 53 Văn phòng Thừa phát lại tại 13 tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương, với hơn 134 Thừa phát lại và gần 300 thư ký nghiệp vụ, thu thập số liệu từ năm 2009 đến 2017.
• Timeline nghiên cứu: Từ giai đoạn thí điểm (2009-2015) đến giai đoạn chính thức (2016 đến nay), đánh giá sự phát triển, hiệu quả và những khó khăn trong hoạt động của Thừa phát lại.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Hiệu quả hoạt động tống đạt văn bản: Tính đến tháng 9/2015, các Văn phòng Thừa phát lại đã tống đạt 939.544 văn bản cho các cơ quan thi hành án dân sự, với tổng doanh thu gần 136 tỷ đồng. Hoạt động này giúp giảm tải công việc cho cơ quan thi hành án, nâng cao hiệu quả xét xử và thi hành án.

2. Hoạt động xác minh điều kiện thi hành án còn hạn chế: Trong giai đoạn thí điểm, chỉ có 885 vụ việc được xác minh điều kiện thi hành án, doanh thu thu được khoảng 682 triệu đồng, chiếm tỷ lệ thấp so với nhu cầu thực tế. Điều này cho thấy hoạt động xác minh chưa được khai thác tối đa.

3. Tổ chức thi hành án theo yêu cầu còn khiêm tốn: Các Văn phòng Thừa phát lại chỉ tổ chức thi hành án 378 vụ việc với giá trị thi hành khoảng 7,993 tỷ đồng, doanh thu thu được 359 triệu đồng, chiếm tỷ lệ rất nhỏ so với tổng số vụ việc thi hành án trên địa bàn.

4. Tăng trưởng số lượng và doanh thu theo thời gian: Từ năm 2009 đến 2017, số lượng vụ việc và doanh thu của các Văn phòng Thừa phát lại có xu hướng tăng, tuy nhiên hoạt động chính vẫn tập trung vào tống đạt văn bản, các hoạt động khác như xác minh và thi hành án còn thấp.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của việc hoạt động xác minh và thi hành án còn hạn chế là do nhận thức của người dân và các cơ quan nhà nước về vai trò của Thừa phát lại chưa đầy đủ, sự phối hợp giữa các bên chưa hiệu quả, cùng với các vướng mắc về pháp lý và tổ chức. So với các nước phát triển, Thừa phát lại tại Việt Nam mới chỉ thực hiện vai trò hỗ trợ, chưa có vị trí độc quyền trong tống đạt và thi hành án, dẫn đến hạn chế trong phạm vi và thẩm quyền.

Việc tập trung vào hoạt động tống đạt văn bản giúp giảm áp lực cho cơ quan thi hành án dân sự, tiết kiệm ngân sách nhà nước và nâng cao chất lượng công tác thi hành án. Tuy nhiên, để phát huy tối đa hiệu quả của chế định Thừa phát lại, cần mở rộng phạm vi hoạt động, nâng cao năng lực chuyên môn và tăng cường tuyên truyền, phối hợp giữa các cơ quan.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng số lượng văn bản tống đạt, số vụ việc xác minh và thi hành án theo năm, cũng như bảng so sánh doanh thu và số lượng vụ việc giữa các địa phương thí điểm.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Hoàn thiện khung pháp lý: Ban hành Luật Thừa phát lại để quy định rõ ràng về thẩm quyền, trách nhiệm, quyền lợi và nghĩa vụ của Thừa phát lại, đồng thời giải quyết các mâu thuẫn pháp luật hiện hành. Thời gian thực hiện: 1-2 năm. Chủ thể: Quốc hội, Bộ Tư pháp.

2. Tăng cường công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức: Triển khai các chương trình truyền thông đa dạng, tập huấn cho cán bộ, công chức và người dân về vai trò, quyền hạn của Thừa phát lại nhằm nâng cao sự tin tưởng và sử dụng dịch vụ. Thời gian: liên tục, ưu tiên 1 năm đầu. Chủ thể: Bộ Tư pháp, Sở Tư pháp các địa phương.

3. Nâng cao năng lực chuyên môn và tổ chức bộ máy: Đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ cho Thừa phát lại và nhân viên, đồng thời mở rộng quy mô Văn phòng Thừa phát lại tại các địa phương để đáp ứng nhu cầu thực tế. Thời gian: 2-3 năm. Chủ thể: Bộ Tư pháp, các trường đào tạo luật.

4. Tăng cường phối hợp giữa các cơ quan, tổ chức: Xây dựng quy chế phối hợp chặt chẽ giữa Thừa phát lại, cơ quan thi hành án dân sự, Tòa án và các tổ chức liên quan để đảm bảo hiệu quả công việc, tránh chồng chéo và tranh chấp. Thời gian: 1 năm. Chủ thể: Bộ Tư pháp, Tòa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao.

5. Xây dựng cơ chế ưu đãi, thu hút nhân lực: Thiết lập chính sách hỗ trợ, ưu đãi về đào tạo, thu nhập và môi trường làm việc để thu hút nhân sự chất lượng cao tham gia hành nghề Thừa phát lại. Thời gian: 1-2 năm. Chủ thể: Bộ Tư pháp, Bộ Nội vụ.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Cơ quan quản lý nhà nước về tư pháp và thi hành án: Sở Tư pháp, Bộ Tư pháp, Cục Thi hành án dân sự có thể sử dụng luận văn để hoàn thiện chính sách, pháp luật và nâng cao hiệu quả quản lý, giám sát hoạt động Thừa phát lại.

2. Các Văn phòng Thừa phát lại và người hành nghề: Tham khảo để hiểu rõ hơn về vai trò, thẩm quyền, quy trình nghiệp vụ và các khó khăn, từ đó nâng cao chất lượng dịch vụ và phát triển nghề nghiệp.

3. Học viên, nghiên cứu sinh ngành Luật: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về chế định Thừa phát lại, giúp nghiên cứu sâu về xã hội hóa thi hành án dân sự và cải cách tư pháp.

4. Người dân và tổ chức có liên quan đến thi hành án dân sự: Hiểu rõ quyền lợi, lựa chọn tổ chức thi hành án phù hợp, đồng thời nâng cao nhận thức về dịch vụ pháp lý do Thừa phát lại cung cấp.

Câu hỏi thường gặp

1. Thừa phát lại là ai và có vai trò gì trong thi hành án dân sự?
   Thừa phát lại là viên chức được Nhà nước bổ nhiệm, hoạt động tự do, thực hiện các công việc như tống đạt văn bản, xác minh điều kiện thi hành án và tổ chức thi hành án theo yêu cầu của đương sự. Họ giúp giảm tải công việc cho cơ quan thi hành án dân sự và nâng cao hiệu quả thi hành án.

2. Phạm vi thẩm quyền của Thừa phát lại trong thi hành án dân sự như thế nào?
   Thừa phát lại có thẩm quyền tống đạt văn bản của Tòa án và cơ quan thi hành án, xác minh điều kiện thi hành án trong phạm vi địa bàn tỉnh, thành phố nơi đặt Văn phòng, và tổ chức thi hành án đối với các bản án, quyết định có hiệu lực của Tòa án cấp huyện nơi đặt Văn phòng theo yêu cầu của đương sự.

3. Hoạt động của Thừa phát lại có khác gì so với Chấp hành viên?
   Chấp hành viên là công chức nhà nước, hưởng lương ngân sách, thực hiện thi hành án theo quy định công vụ. Thừa phát lại hoạt động tự do, không hưởng lương ngân sách, thực hiện các công việc hỗ trợ thi hành án theo hợp đồng dịch vụ, có quyền hạn tương tự trong phạm vi được giao.

4. Tại sao hoạt động xác minh điều kiện thi hành án của Thừa phát lại còn hạn chế?
   Nguyên nhân chính là do nhận thức của người dân và các cơ quan nhà nước chưa đầy đủ, sự phối hợp chưa hiệu quả, cùng với các vướng mắc pháp lý và tổ chức, dẫn đến số vụ việc xác minh còn thấp so với nhu cầu thực tế.

5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả hoạt động của Thừa phát lại?
   Cần hoàn thiện pháp luật, tăng cường tuyên truyền, nâng cao năng lực chuyên môn, cải thiện phối hợp giữa các cơ quan, đồng thời xây dựng cơ chế ưu đãi thu hút nhân lực chất lượng cao tham gia hành nghề Thừa phát lại.

Kết luận

• Chế định Thừa phát lại là bước tiến quan trọng trong xã hội hóa thi hành án dân sự, góp phần giảm tải cho cơ quan nhà nước và nâng cao hiệu quả thi hành án.
• Hoạt động tống đạt văn bản của Thừa phát lại đã đạt kết quả khả quan với gần 940.000 văn bản được tống đạt trong giai đoạn thí điểm.
• Hoạt động xác minh điều kiện thi hành án và tổ chức thi hành án theo yêu cầu còn hạn chế, chưa tương xứng với tiềm năng và nhu cầu thực tế.
• Các khó khăn chủ yếu gồm nhận thức chưa đầy đủ, phối hợp chưa hiệu quả, pháp luật chưa hoàn chỉnh và thiếu cơ chế thu hút nhân lực.
• Đề xuất hoàn thiện pháp luật, tăng cường tuyên truyền, nâng cao năng lực và phối hợp giữa các cơ quan là các bước tiếp theo cần thực hiện trong 1-3 năm tới để phát huy tối đa vai trò của Thừa phát lại trong thi hành án dân sự.

Call-to-action: Các cơ quan quản lý, người hành nghề và người dân nên tích cực tham gia, phối hợp và sử dụng dịch vụ Thừa phát lại để góp phần xây dựng hệ thống thi hành án dân sự hiệu quả, minh bạch và công bằng hơn.