Tổng quan nghiên cứu

Bảo hiểm xã hội (BHXH) là một chính sách an sinh xã hội quan trọng, góp phần ổn định đời sống người lao động (NLĐ) và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Tính đến năm 2019, toàn quốc có khoảng 15,185 triệu người tham gia BHXH bắt buộc, 551 nghìn người tham gia BHXH tự nguyện, và tỷ lệ bao phủ bảo hiểm y tế (BHYT) đạt 90%. Tại huyện Tuy Phước, tỉnh Bình Định, tổng số thu BHXH, BHYT, bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) năm 2018 đạt 193 tỷ đồng, với 5.577 người tham gia BHXH bắt buộc và tỷ lệ bao phủ BHYT đạt 90,1%. Tuy nhiên, công tác thu BHXH còn nhiều hạn chế như số đơn vị, lao động tham gia thấp, tình trạng nợ đọng BHXH phổ biến, ảnh hưởng đến quyền lợi NLĐ và sự phát triển bền vững của quỹ BHXH.

Luận văn tập trung nghiên cứu thực trạng kiểm soát nội bộ các khoản thu tại BHXH huyện Tuy Phước giai đoạn 2017-2019, nhằm hệ thống hóa cơ sở lý luận, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp hoàn thiện công tác kiểm soát nội bộ. Phạm vi nghiên cứu giới hạn trong hoạt động thu BHXH trên địa bàn huyện, với đối tượng khảo sát là cán bộ BHXH, người sử dụng lao động và NLĐ. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc nâng cao hiệu quả quản lý thu BHXH, góp phần đảm bảo quyền lợi NLĐ và phát triển bền vững quỹ BHXH tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên lý thuyết kiểm soát nội bộ (KSNB) theo báo cáo COSO (1992) và hướng dẫn của INTOSAI (2001). KSNB được định nghĩa là một quá trình do nhà quản lý và các cá nhân trong tổ chức thực hiện nhằm đảm bảo đạt được các mục tiêu về hiệu quả hoạt động, tuân thủ pháp luật và độ tin cậy báo cáo tài chính. Năm yếu tố cấu thành KSNB gồm: môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, giám sát.

Trong lĩnh vực BHXH, KSNB tập trung vào kiểm soát các khoản thu nhằm ngăn ngừa rủi ro như thu không đủ, thu chậm, gian lận, nợ đọng. Các khái niệm chính bao gồm: môi trường kiểm soát (đạo đức, năng lực nhân viên, cơ cấu tổ chức), đánh giá rủi ro (nhận dạng và phân tích rủi ro thu BHXH), hoạt động kiểm soát (phân quyền, kiểm tra, đối chiếu), thông tin và truyền thông (báo cáo, phối hợp liên ngành), giám sát (giám sát thường xuyên và định kỳ).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tổng quan tài liệu để hệ thống hóa lý thuyết và các nghiên cứu liên quan. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua phỏng vấn trực tiếp cán bộ BHXH huyện Tuy Phước, người sử dụng lao động và NLĐ. Dữ liệu thứ cấp gồm báo cáo thu BHXH, bảng câu hỏi khảo sát hệ thống KSNB được gửi đến các bộ phận liên quan trong cơ quan BHXH huyện.

Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp định lượng với cỡ mẫu khoảng 16 cán bộ viên chức BHXH và đại diện các đơn vị sử dụng lao động. Phân tích số liệu nhằm đánh giá thực trạng KSNB các khoản thu, xác định các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp. Thời gian nghiên cứu tập trung giai đoạn 2017-2019, phù hợp với dữ liệu thu thập và báo cáo tài chính địa phương.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng số đơn vị và lao động tham gia BHXH bắt buộc: Số đơn vị sử dụng lao động tham gia BHXH bắt buộc tăng từ 222 đơn vị năm 2017 lên 261 đơn vị năm 2019, tương ứng tăng 17,6%. Số lao động tham gia cũng tăng, đạt tỷ lệ tham gia 65,74% năm 2019, tăng so với 63,07% năm 2017.

  2. Tỷ lệ nợ đọng BHXH còn cao: Mặc dù công tác thu BHXH có tiến bộ, tình trạng nợ đọng vẫn phổ biến, ảnh hưởng đến quyền lợi NLĐ và uy tín cơ quan BHXH. Nợ đọng chủ yếu do một số đơn vị sử dụng lao động trì hoãn hoặc không nộp đúng hạn.

  3. Hệ thống kiểm soát nội bộ còn nhiều hạn chế: Qua khảo sát, môi trường kiểm soát chưa đồng bộ, hoạt động kiểm soát chưa chặt chẽ, phân công nhiệm vụ chưa rõ ràng, thông tin truyền thông chưa kịp thời và giám sát chưa thường xuyên. Ví dụ, cán bộ thu kiêm nhiệm nhiều công việc, dẫn đến rủi ro sai sót và gian lận.

  4. Yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả kiểm soát: Bao gồm năng lực cán bộ, sự phối hợp giữa các bộ phận, chính sách nhân sự, và sự quan tâm của lãnh đạo. Việc thiếu các quy định xử lý nghiêm minh đối với vi phạm cũng làm giảm hiệu quả kiểm soát.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy công tác kiểm soát nội bộ các khoản thu BHXH tại huyện Tuy Phước đã có những bước tiến tích cực, phù hợp với xu hướng phát triển chung của ngành BHXH Việt Nam. Tuy nhiên, tỷ lệ tham gia BHXH bắt buộc còn thấp so với tiềm năng, chỉ đạt khoảng 65,74% năm 2019, cho thấy cần tăng cường công tác tuyên truyền và vận động.

Tình trạng nợ đọng BHXH là vấn đề phổ biến không chỉ ở Tuy Phước mà còn ở nhiều địa phương khác, gây áp lực lên quỹ BHXH và ảnh hưởng đến quyền lợi NLĐ. Việc phân tích các yếu tố cấu thành KSNB theo COSO và INTOSAI giúp làm rõ các điểm yếu trong môi trường kiểm soát, hoạt động kiểm soát và giám sát.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành BHXH tại các tỉnh khác, kết quả tương đồng về những khó khăn trong kiểm soát thu, đặc biệt là sự phối hợp liên ngành và năng lực cán bộ. Việc xây dựng hệ thống kiểm soát nội bộ hiệu quả sẽ góp phần nâng cao tỷ lệ thu, giảm nợ đọng và bảo vệ quyền lợi NLĐ.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng số đơn vị và lao động tham gia BHXH, bảng tỷ lệ nợ đọng theo năm, và sơ đồ mô tả quy trình kiểm soát nội bộ hiện tại để minh họa các điểm mạnh, điểm yếu.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, nâng cao năng lực cán bộ: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về nghiệp vụ kiểm soát nội bộ, cập nhật chính sách BHXH mới, kỹ năng phân tích rủi ro và xử lý vi phạm. Mục tiêu nâng cao trình độ cán bộ trong vòng 12 tháng, do BHXH huyện phối hợp với BHXH tỉnh thực hiện.

  2. Hoàn thiện quy trình kiểm soát nội bộ: Rà soát, xây dựng và ban hành các quy định, quy trình kiểm soát nội bộ rõ ràng, phân công nhiệm vụ cụ thể, tránh kiêm nhiệm chồng chéo. Áp dụng công nghệ thông tin hỗ trợ quản lý thu, đối chiếu dữ liệu. Thực hiện trong 18 tháng, do Ban Giám đốc BHXH huyện chủ trì.

  3. Tăng cường phối hợp liên ngành: Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa BHXH, cơ quan thuế, công an kinh tế và các đơn vị sử dụng lao động để kiểm tra, giám sát việc đóng BHXH. Tổ chức các cuộc họp định kỳ 6 tháng/lần để trao đổi thông tin và xử lý vi phạm.

  4. Xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm: Ban hành các biện pháp xử lý kỷ luật, xử phạt hành chính đối với đơn vị nợ đọng, gian lận BHXH. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra đột xuất và khởi kiện các đơn vị chây ỳ. Thực hiện ngay và liên tục, do BHXH huyện phối hợp với các cơ quan chức năng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý BHXH: Nghiên cứu giúp nâng cao hiểu biết về kiểm soát nội bộ, cải thiện quy trình thu và quản lý nợ đọng, từ đó nâng cao hiệu quả công tác.

  2. Người sử dụng lao động: Hiểu rõ quyền lợi, trách nhiệm trong việc tham gia BHXH, nhận diện các rủi ro và tuân thủ quy định pháp luật để tránh vi phạm.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kế toán, quản lý công: Tham khảo khung lý thuyết KSNB, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn trong lĩnh vực BHXH.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước về BHXH và an sinh xã hội: Sử dụng làm tài liệu tham khảo để xây dựng chính sách, quy định và hướng dẫn thực hiện công tác kiểm soát nội bộ các khoản thu BHXH.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kiểm soát nội bộ là gì và tại sao quan trọng trong BHXH?
    Kiểm soát nội bộ là hệ thống các quy trình, chính sách nhằm đảm bảo hoạt động thu BHXH hiệu quả, tuân thủ pháp luật và ngăn ngừa sai sót, gian lận. Nó giúp bảo vệ quyền lợi NLĐ và duy trì sự bền vững của quỹ BHXH.

  2. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả kiểm soát nội bộ tại BHXH huyện Tuy Phước?
    Bao gồm năng lực cán bộ, môi trường kiểm soát, sự phối hợp liên ngành, chính sách nhân sự và sự quan tâm của lãnh đạo. Thiếu một trong các yếu tố này có thể làm giảm hiệu quả kiểm soát.

  3. Tỷ lệ tham gia BHXH bắt buộc tại huyện Tuy Phước hiện nay ra sao?
    Tỷ lệ tham gia đạt khoảng 65,74% năm 2019, tăng so với các năm trước nhưng vẫn còn thấp so với tiềm năng, cần tiếp tục nâng cao.

  4. Các rủi ro thu BHXH phổ biến là gì?
    Bao gồm không thu đủ, thu chậm, gian lận hồ sơ, nợ đọng kéo dài và chiếm dụng tiền đóng BHXH của NLĐ bởi đơn vị sử dụng lao động.

  5. Giải pháp nào được đề xuất để hoàn thiện kiểm soát nội bộ các khoản thu BHXH?
    Tăng cường đào tạo cán bộ, hoàn thiện quy trình kiểm soát, phối hợp liên ngành chặt chẽ và xử lý nghiêm các vi phạm là những giải pháp trọng tâm.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về kiểm soát nội bộ các khoản thu BHXH tại huyện Tuy Phước, làm rõ vai trò và các yếu tố cấu thành KSNB.
  • Phân tích thực trạng giai đoạn 2017-2019 cho thấy sự tăng trưởng số đơn vị và lao động tham gia BHXH, nhưng tỷ lệ tham gia còn thấp và nợ đọng BHXH vẫn là thách thức lớn.
  • Các hạn chế trong môi trường kiểm soát, hoạt động kiểm soát và giám sát được xác định rõ, ảnh hưởng đến hiệu quả công tác thu BHXH.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực cán bộ, hoàn thiện quy trình, tăng cường phối hợp liên ngành và xử lý vi phạm.
  • Nghiên cứu có thể được tiếp tục mở rộng với dữ liệu cập nhật và áp dụng công nghệ thông tin để nâng cao hiệu quả kiểm soát nội bộ trong tương lai.

Để đảm bảo quyền lợi NLĐ và phát triển bền vững quỹ BHXH, các cơ quan chức năng và đơn vị liên quan cần phối hợp thực hiện các giải pháp đề xuất một cách nghiêm túc và đồng bộ.