Tổng quan nghiên cứu

Bảo hiểm xã hội (BHXH) là chính sách trọng yếu của Đảng và Nhà nước Việt Nam, đóng vai trò trụ cột trong hệ thống an sinh xã hội, góp phần đảm bảo ổn định đời sống người lao động (NLĐ) và phát triển kinh tế xã hội. Năm 2019, số người tham gia BHXH bắt buộc đạt khoảng 15,2 triệu người, BHXH tự nguyện khoảng 574 nghìn người, bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) 13,43 triệu người, và bảo hiểm y tế (BHYT) đạt tỷ lệ bao phủ 90% dân số với 85,95 triệu người tham gia. Tổng số thu về quỹ BHXH và BHYT ước đạt 368.181 tỷ đồng, vượt 2,4% kế hoạch năm. Tuy nhiên, công tác thu BHXH vẫn còn nhiều khó khăn như tỷ lệ tuân thủ chưa cao, tình trạng trốn đóng, nợ đọng BHXH phổ biến, đặc biệt trong khu vực phi chính thức.

Luận văn tập trung nghiên cứu hoàn thiện kế toán các khoản thu tại BHXH huyện Hoài Nhơn, tỉnh Bình Định, với phạm vi dữ liệu năm 2019. Mục tiêu nghiên cứu nhằm nhận diện, phân tích thực trạng kế toán các khoản thu, từ đó đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý tài chính tại đơn vị. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ BHXH huyện Hoài Nhơn hoàn thiện công tác kế toán, góp phần đảm bảo cân đối thu – chi, bảo toàn và phát triển quỹ BHXH, đồng thời làm tài liệu tham khảo cho các đơn vị BHXH khác và sinh viên ngành kế toán.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình kế toán tài chính trong lĩnh vực bảo hiểm xã hội, bao gồm:

  • Lý thuyết kế toán các khoản thu: Phản ánh các nghiệp vụ kinh tế phát sinh liên quan đến thu tài chính, đảm bảo nguyên tắc dồn tích và tiền mặt, theo chuẩn mực kế toán ngành BHXH.
  • Mô hình quản lý tài chính công: Tập trung vào quản lý nguồn tài chính từ ngân sách nhà nước và các khoản thu từ hoạt động BHXH, BHYT, BHTN.
  • Khái niệm về quỹ BHXH: Quỹ được hình thành từ đóng góp của NLĐ, người sử dụng lao động (NSDLĐ) và ngân sách nhà nước, nhằm bù đắp thu nhập khi NLĐ gặp rủi ro.
  • Nguyên tắc hạch toán kế toán: Áp dụng các tài khoản kế toán chuyên biệt như TK 335 (Tạm thu các loại bảo hiểm), TK 139 (Phải thu của các đối tượng đóng bảo hiểm), TK 375 (Thu các loại bảo hiểm của tỉnh, huyện), TK 346 (Kinh phí cấp cho cấp dưới) để theo dõi chi tiết các khoản thu.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập dữ liệu sơ cấp từ quan sát quy trình làm việc của chuyên viên Phòng Kế hoạch - Tài chính BHXH huyện Hoài Nhơn; thu thập chứng từ, tài liệu kế toán, văn bản pháp luật liên quan như Luật BHXH, Nghị định, Thông tư hướng dẫn; số liệu báo cáo thu chi BHXH năm 2019 tại huyện Hoài Nhơn.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phần mềm thu-sổ thẻ (TST), phần mềm kế toán tập trung theo Thông tư 102/2018/TT-BTC, kết hợp công cụ nghiệp vụ kế toán để xử lý và phân tích số liệu.
  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Tập trung phân tích toàn bộ số liệu kế toán các khoản thu của BHXH huyện Hoài Nhơn trong năm 2019 nhằm đảm bảo tính toàn diện và chính xác.
  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong năm 2020, tập trung phân tích số liệu năm 2019 và đề xuất giải pháp hoàn thiện kế toán các khoản thu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng số người tham gia BHXH và các khoản thu: Năm 2019, BHXH huyện Hoài Nhơn có 11.539 người tham gia BHXH bắt buộc, 1.155 người tham gia BHXH tự nguyện, 195.761 người tham gia BHYT và 10.633 người tham gia BHTN. Tổng số thu năm 2019 đạt 325,928 tỷ đồng, tăng trưởng ổn định so với các năm trước.

  2. Cơ cấu tổ chức và phân công nhiệm vụ rõ ràng: BHXH huyện Hoài Nhơn có bộ máy gồm Giám đốc, hai Phó Giám đốc và ba tổ nghiệp vụ (Tổ thu – Sổ thẻ, Tổ kế toán, Tổ chính sách – Giám định), với tổng số 20 cán bộ nhân viên. Tổ kế toán được phân chia rõ ràng các chức năng thu, chi, giám sát và báo cáo.

  3. Thực trạng kế toán các khoản thu còn tồn tại hạn chế: Mặc dù công tác quản lý tài chính đã có nhiều tiến bộ, nhưng vẫn còn tồn tại các sai sót như tạm ứng không đúng quy định, chậm trễ trong thu hồi tạm ứng, tồn đọng nợ BHXH do một số đơn vị sử dụng lao động chưa tuân thủ nghiêm túc. Việc phối hợp giữa các bộ phận trong quản lý thu chi chưa đồng bộ hoàn toàn.

  4. Số liệu thu từ ngân sách nhà nước tăng đều qua các năm: Thu từ NSNN tại BHXH huyện Hoài Nhơn giai đoạn 2017-2019 lần lượt là 7.000 triệu, 7.320 triệu và 7.650 triệu đồng, phản ánh sự ổn định trong nguồn kinh phí hỗ trợ hoạt động.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân tăng trưởng số người tham gia và số thu chủ yếu do chính sách mở rộng đối tượng tham gia BHXH bắt buộc, tăng mức lương tối thiểu vùng, và sự phát triển kinh tế địa phương. Cơ cấu tổ chức rõ ràng giúp phân công trách nhiệm hiệu quả, tuy nhiên, hạn chế trong phối hợp và tuân thủ quy trình kế toán gây ra sai sót và rủi ro tài chính.

So với các nghiên cứu tại BHXH thành phố Đà Nẵng và TP. Hồ Chí Minh, BHXH huyện Hoài Nhơn có quy mô nhỏ hơn nhưng đối mặt với thách thức tương tự về quản lý nợ và tuân thủ pháp luật. Việc áp dụng phần mềm kế toán hiện đại và tăng cường đào tạo nhân viên là cần thiết để nâng cao hiệu quả công tác kế toán.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng số người tham gia BHXH và biểu đồ cơ cấu các khoản thu qua các năm, cũng như bảng tổng hợp số thu từ NSNN và thu từ hoạt động BHXH, BHYT, BHTN để minh họa rõ ràng xu hướng và hiệu quả quản lý tài chính.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo và nâng cao năng lực kế toán viên: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về nghiệp vụ kế toán BHXH, cập nhật các quy định mới, sử dụng thành thạo phần mềm kế toán tập trung. Mục tiêu nâng cao tỷ lệ chính xác trong hạch toán và báo cáo, thực hiện trong vòng 6 tháng, do BHXH tỉnh phối hợp với BHXH huyện thực hiện.

  2. Hoàn thiện quy trình phối hợp giữa các tổ chức nghiệp vụ: Xây dựng quy trình làm việc liên phòng ban rõ ràng, tăng cường kiểm tra, giám sát việc thu chi, đặc biệt là kiểm soát tạm ứng và thu hồi nợ. Mục tiêu giảm thiểu sai sót và rủi ro tài chính, thực hiện trong 12 tháng, do Ban Giám đốc BHXH huyện chủ trì.

  3. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu chi: Nâng cấp phần mềm kế toán và hệ thống quản lý thu, đảm bảo liên thông dữ liệu giữa các bộ phận, tăng tính minh bạch và kịp thời trong báo cáo tài chính. Mục tiêu hoàn thành trong 9 tháng, do BHXH tỉnh và BHXH Việt Nam hỗ trợ kỹ thuật.

  4. Tăng cường công tác kiểm tra, xử lý nợ đọng BHXH: Phối hợp với các cơ quan chức năng để rà soát, xử lý nghiêm các trường hợp trốn đóng, nợ đọng BHXH, đồng thời đẩy mạnh tuyên truyền chính sách để nâng cao ý thức tuân thủ. Mục tiêu giảm nợ đọng ít nhất 20% trong năm tiếp theo, do BHXH huyện phối hợp với UBND huyện và các ngành liên quan thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý và kế toán tại các cơ quan BHXH: Nghiên cứu cung cấp kiến thức chuyên sâu về kế toán các khoản thu BHXH, giúp nâng cao hiệu quả quản lý tài chính và tuân thủ pháp luật.

  2. Sinh viên và giảng viên ngành kế toán, tài chính công: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá về ứng dụng kế toán trong lĩnh vực bảo hiểm xã hội, hỗ trợ học tập và nghiên cứu chuyên ngành.

  3. Cơ quan quản lý nhà nước về lao động và an sinh xã hội: Giúp hiểu rõ thực trạng và giải pháp quản lý tài chính BHXH tại địa phương, từ đó xây dựng chính sách phù hợp.

  4. Các tổ chức, doanh nghiệp sử dụng lao động: Nắm bắt quy trình và trách nhiệm đóng BHXH, BHYT, BHTN, từ đó thực hiện đúng quy định, tránh rủi ro pháp lý và tài chính.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kế toán các khoản thu BHXH gồm những nội dung chính nào?
    Kế toán các khoản thu BHXH bao gồm theo dõi thu từ ngân sách nhà nước, thu từ hoạt động BHXH bắt buộc, BHXH tự nguyện, BHYT, BHTN và các khoản thu khác như lãi chậm đóng, thu hồi chi sai. Ví dụ, TK 335 dùng để phản ánh tạm thu các loại bảo hiểm, TK 139 theo dõi phải thu của các đối tượng đóng bảo hiểm.

  2. Tại sao công tác thu BHXH còn gặp nhiều khó khăn?
    Nguyên nhân gồm tỷ lệ tuân thủ chưa cao, tình trạng trốn đóng, nợ đọng BHXH phổ biến, đặc biệt trong khu vực phi chính thức. Ngoài ra, chính sách BHXH tự nguyện chưa hấp dẫn với người lao động tự do có thu nhập thấp, dẫn đến khó khăn trong vận động tham gia.

  3. BHXH huyện Hoài Nhơn đã đạt được những thành tựu gì trong công tác kế toán?
    BHXH huyện đã xây dựng bộ máy tổ chức rõ ràng, tăng trưởng số người tham gia và số thu qua các năm, áp dụng phần mềm kế toán tập trung, đảm bảo báo cáo tài chính kịp thời và chính xác. Tổng số thu năm 2019 đạt 325,928 tỷ đồng, tăng trưởng ổn định.

  4. Giải pháp nào giúp hoàn thiện kế toán các khoản thu tại BHXH huyện Hoài Nhơn?
    Các giải pháp gồm đào tạo nâng cao năng lực kế toán viên, hoàn thiện quy trình phối hợp nội bộ, ứng dụng công nghệ thông tin, tăng cường kiểm tra xử lý nợ đọng và tuyên truyền chính sách BHXH.

  5. Vai trò của phần mềm kế toán trong quản lý các khoản thu BHXH?
    Phần mềm kế toán giúp tự động hóa quy trình hạch toán, đảm bảo tính chính xác, minh bạch, liên thông dữ liệu giữa các bộ phận, hỗ trợ báo cáo kịp thời và giảm thiểu sai sót. Ví dụ, phần mềm thu-sổ thẻ (TST) và phần mềm kế toán tập trung theo Thông tư 102/2018/TT-BTC được sử dụng tại BHXH huyện Hoài Nhơn.

Kết luận

  • BHXH là chính sách xã hội quan trọng, góp phần đảm bảo an sinh xã hội và ổn định đời sống NLĐ.
  • BHXH huyện Hoài Nhơn đã đạt được sự tăng trưởng về số người tham gia và số thu các khoản BHXH, BHYT, BHTN trong năm 2019.
  • Công tác kế toán các khoản thu tại BHXH huyện còn tồn tại hạn chế về quy trình phối hợp và tuân thủ quy định.
  • Luận văn đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm hoàn thiện kế toán các khoản thu, nâng cao hiệu quả quản lý tài chính.
  • Tiếp theo, cần triển khai đào tạo, ứng dụng công nghệ và tăng cường kiểm tra để thực hiện các giải pháp trong vòng 6-12 tháng, góp phần phát triển bền vững quỹ BHXH tại địa phương.

Đề nghị các cơ quan BHXH, đơn vị sử dụng lao động và các nhà nghiên cứu quan tâm áp dụng và phát triển các giải pháp này nhằm nâng cao hiệu quả công tác kế toán và quản lý tài chính trong lĩnh vực bảo hiểm xã hội.