Hiện Đại Hóa Ngành Hải Quan Việt Nam Trong Quá Trình Hội Nhập Kinh Tế Quốc Tế

Hải quan Việt Nam là cơ quan quản lý nhà nước trực thuộc Bộ Tài chính, có nhiệm vụ kiểm tra, giám sát hàng hóa, phương tiện vận tải xuất nhập khẩu, phòng chống buôn lậu, gian lận thương mại, tổ chức thực hiện pháp luật về thuế đối với hàng hóa xuất nhập khẩu, thống kê hàng hóa xuất nhập khẩu. Hoạt động của ngành hải quan có vai trò quan trọng trong việc quản lý hoạt động xuất nhập khẩu và giao lưu quốc tế, tạo điều kiện cho thương mại và sản xuất phát triển, bảo đảm nguồn thu cho ngân sách, chống buôn lậu, gian lận thương mại, bảo vệ lợi ích người tiêu dùng, góp phần bảo vệ chủ quyền kinh tế, an ninh quốc gia và an toàn xã hội.

Việc hiện đại hóa hải quan là yêu cầu khách quan phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, đáp ứng yêu cầu quản lý nhà nước và cải cách hành chính của Chính phủ, yêu cầu hội nhập và thực hiện cam kết quốc tế. Thực trạng của ngành hải quan còn nhiều hạn chế như hoạt động còn chậm chạp, thiếu năng động, quá trình thực thi pháp luật còn thiếu nhất quán và minh bạch, hệ thống quy trình thủ tục còn phức tạp và nặng về phương pháp quản lý thủ công, đội ngũ nguồn nhân lực còn bất cập về chất lượng, hệ thống cơ sở vật chất còn bất cập, hệ thống công nghệ thông tin chưa đáp ứng được yêu cầu thực thi thủ tục hải quan tự động.

Hệ thống pháp luật liên quan đến hàng hóa xuất nhập khẩu chưa được các cơ quan hữu quan hoàn thiện đầy đủ và đồng bộ. Điều này dẫn đến sự chồng chéo, mâu thuẫn giữa các văn bản pháp luật, gây khó khăn cho việc thực thi và tạo ra kẽ hở cho các hành vi gian lận thương mại, buôn lậu. Cần có sự rà soát, sửa đổi, bổ sung và ban hành mới các văn bản pháp luật để đảm bảo tính đồng bộ, minh bạch và phù hợp với các cam kết quốc tế.

Đội ngũ cán bộ hải quan cần được đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ, ngoại ngữ, tin học và các kỹ năng mềm khác để đáp ứng yêu cầu của công việc trong môi trường hội nhập. Cần có chính sách thu hút, giữ chân và phát triển đội ngũ cán bộ giỏi, có tâm huyết với nghề. Đồng thời, cần tăng cường công tác kiểm tra, giám sát, phòng chống tham nhũng, tiêu cực trong đội ngũ cán bộ.

Hệ thống công nghệ thông tin cần được đầu tư và phát triển để đáp ứng yêu cầu tự động hóa và số hóa các quy trình nghiệp vụ. Cần xây dựng cơ sở dữ liệu tập trung, thống nhất, kết nối giữa các đơn vị trong ngành và với các cơ quan liên quan. Đồng thời, cần đảm bảo an ninh mạng, bảo mật thông tin và phòng chống các cuộc tấn công mạng.

Cần rà soát, cắt giảm các thủ tục hành chính rườm rà, phức tạp, không cần thiết. Áp dụng phương pháp quản lý rủi ro để tập trung nguồn lực vào kiểm tra, giám sát các lô hàng có nguy cơ cao. Đồng thời, cần tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin để tự động hóa các quy trình nghiệp vụ, giảm thiểu sự can thiệp của con người.

Thông quan điện tử và cơ chế một cửa quốc gia là những giải pháp quan trọng để giảm thiểu thời gian và chi phí thông quan. Cần mở rộng phạm vi áp dụng, nâng cao chất lượng dịch vụ và đảm bảo tính liên thông, kết nối giữa các hệ thống thông tin của các cơ quan liên quan.

Cần tăng cường đối thoại và hợp tác với cộng đồng doanh nghiệp để nắm bắt nhu cầu và giải quyết kịp thời các vướng mắc phát sinh. Tổ chức các hội nghị, hội thảo, diễn đàn để lắng nghe ý kiến của doanh nghiệp và xây dựng mối quan hệ đối tác tin cậy.

Cần xây dựng hệ thống tiêu chí rủi ro rõ ràng, minh bạch, dựa trên các yếu tố như loại hàng hóa, xuất xứ, trị giá, doanh nghiệp, tuyến đường vận chuyển... Hệ thống tiêu chí rủi ro cần được cập nhật thường xuyên để phản ánh sự thay đổi của tình hình thực tế.

Cần ứng dụng công nghệ thông tin và phân tích dữ liệu lớn để nâng cao khả năng phát hiện và ngăn chặn các hành vi gian lận thương mại, buôn lậu và các vi phạm pháp luật khác. Xây dựng hệ thống cảnh báo rủi ro tự động, dựa trên các thuật toán và mô hình phân tích dữ liệu.

Cần tăng cường hợp tác quốc tế để trao đổi thông tin và phối hợp đấu tranh chống tội phạm xuyên quốc gia. Tham gia các tổ chức quốc tế và khu vực về hải quan, ký kết các hiệp định hợp tác song phương và đa phương.

Cần xây dựng nền tảng hải quan số hiện đại, liên thông, dựa trên các công nghệ mới như điện toán đám mây, trí tuệ nhân tạo, internet vạn vật... Nền tảng này cần đảm bảo tính linh hoạt, khả năng mở rộng và khả năng tích hợp với các hệ thống thông tin khác.

Cần ứng dụng kinh tế số trong quản lý hải quan, như sử dụng blockchain để theo dõi chuỗi cung ứng, sử dụng trí tuệ nhân tạo để phân tích rủi ro và phát hiện gian lận, sử dụng internet vạn vật để giám sát hàng hóa trong quá trình vận chuyển.

Cần đào tạo nguồn nhân lực hải quan số chuyên nghiệp, có kiến thức và kỹ năng về công nghệ thông tin, phân tích dữ liệu, quản lý rủi ro và các lĩnh vực liên quan. Đồng thời, cần tạo môi trường làm việc khuyến khích sự sáng tạo và đổi mới.

Cần tham gia sâu rộng vào các tổ chức quốc tế về hải quan, như Tổ chức Hải quan Thế giới (WCO), Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), Diễn đàn Hợp tác Kinh tế Châu Á - Thái Bình Dương (APEC)... Thông qua đó, có thể học hỏi kinh nghiệm, tiếp cận các chuẩn mực và thông lệ quốc tế, đồng thời đóng góp vào việc xây dựng các chính sách và quy định chung.

Cần ký kết các hiệp định hợp tác song phương và đa phương với các nước và khu vực trên thế giới. Các hiệp định này cần tập trung vào các lĩnh vực như trao đổi thông tin, phối hợp đấu tranh chống tội phạm, tạo thuận lợi thương mại và hỗ trợ kỹ thuật.

Cần nâng cao năng lực tham gia đàm phán và thực thi các cam kết quốc tế về hải quan. Đội ngũ cán bộ cần được trang bị kiến thức và kỹ năng về luật pháp quốc tế, thương mại quốc tế và các lĩnh vực liên quan.