Giáo Trình An Toàn Lao Động Dành Cho Các Trường Đào Tạo Nghề

• Trường học: Trường Đại Học Kỹ Thuật
• Chuyên ngành: An Toàn Lao Động
• Đề tài: Giáo Trình An Toàn Lao Động: Tài Liệu Hữu Ích Cho Đào Tạo Nghề
• Loại tài liệu: Giáo Trình
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Hà Nội

• MỞ ĐẦU
• 1. CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ KHOA HỌC BẢO HỘ LAO ĐỘNG
• 1.1. MỘT SỐ KHÁI NIỆM CƠ BẢN
• 1.2. MỤC ĐÍCH, Ý NGHĨA, TÍNH CHẤT CỦA CÔNG TÁC BẢO HỘ LAO ĐỘNG
• 1.2.1. Mục đích - ý nghĩa của công tác bảo hộ lao động
• 1.2.2. Tính chất của công tác bảo hộ lao động
• 1.3. MỘT SỐ VẤN ĐỀ THUỘC PHẠM TRÙ LAO ĐỘNG
• 1.3.1. Lao động, khoa học lao động, vị trí giữa lao động và kĩ thuật
• 1.3.2. Đặc trưng của khoa học lao động
• 1.3.3. Đối tượng nghiên cứu và đối tượng thể hiện trong hệ thống lao động
• 1.3.4. Phương thức kĩ thuật - xã hội
• 1.3.5. Khả năng tạo ra năng suất lao động
• 1.3.6. Điều chỉnh hành động là một đặc thù của hành động của con người
• 1.3.7. Hành động sai, sai trong hành động, độ tin cậy

I. Hướng Dẫn Giáo Trình An Toàn Lao Động Cho Đào Tạo Nghề

Giáo trình An Toàn Lao Động, theo tác giả Nguyễn Thế Đạt, là tài liệu nền tảng, được biên soạn nhằm phục vụ công tác đào tạo tại các trường Trung học chuyên nghiệp và dạy nghề. Mục tiêu cốt lõi của tài liệu này là cung cấp một hệ thống kiến thức khoa học, pháp lý và thực tiễn về bảo hộ lao động, giúp người học và người lao động nhận diện, phòng tránh các rủi ro tiềm ẩn. Nội dung của giáo trình không chỉ dừng lại ở lý thuyết mà còn gắn liền với các vấn đề thực tế trong sản xuất và đời sống, từ đó nâng cao tính ứng dụng. Một giáo trình an toàn lao động chuẩn mực phải bao hàm các biện pháp về khoa học kỹ thuật, tổ chức, kinh tế và xã hội để loại trừ các yếu tố nguy hiểm và có hại, tạo ra điều kiện làm việc thuận lợi, an toàn. Công tác này trực tiếp góp phần bảo vệ và phát triển lực lượng sản xuất, tăng năng suất lao động. Tài liệu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc thống nhất nội dung giảng dạy trên toàn quốc, đồng thời bổ sung nhiều kiến thức mới để đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Các chương mục chính thường bao gồm: những vấn đề chung về khoa học bảo hộ lao động, luật pháp và chính sách, kỹ thuật vệ sinh lao động, an toàn điện, an toàn hóa chất, kỹ thuật an toàn cơ khí, và kỹ thuật phòng chống cháy nổ. Việc trang bị những kiến thức này là yêu cầu bắt buộc để người lao động có thể tự bảo vệ mình, đồng thời giúp doanh nghiệp xây dựng một môi trường làm việc an toàn, bền vững, giảm thiểu tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp.

1.1. Khái niệm cốt lõi về Khoa học Bảo hộ Lao động

Khoa học bảo hộ lao động là một lĩnh vực liên ngành, nghiên cứu các biện pháp nhằm loại trừ yếu tố nguy hiểm và có hại phát sinh trong sản xuất, cải thiện điều kiện lao động. Theo tài liệu gốc, đây là "lĩnh vực tổng hợp và liên ngành, được hình thành và phát triển trên cơ sở kết hợp và sử dụng thành tựu của nhiều ngành khoa học khác nhau". Đối tượng nghiên cứu của nó rất rộng, bao gồm điều kiện lao động, các yếu tố vật lý, hóa học, sinh học, tâm sinh lý và Ecgônômi, nhằm đảm bảo an toàn, bảo vệ sức khỏe và tính mạng cho người lao động.

1.2. Mục đích và ý nghĩa của công tác bảo hộ lao động

Mục đích chính của công tác bảo hộ lao động là "bảo vệ yếu tố năng động nhất của lực lượng sản xuất là người lao động". Cụ thể, công tác này hướng tới việc ngăn ngừa tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp, hạn chế ốm đau và suy giảm sức khỏe. Về mặt ý nghĩa, nó không chỉ mang giá trị kinh tế qua việc tăng năng suất, bảo vệ lực lượng sản xuất, mà còn có ý nghĩa xã hội và nhân đạo sâu sắc, thể hiện sự quan tâm của xã hội đối với con người, mang lại hạnh phúc cho người lao động và gia đình họ.

1.3. Ba tính chất cơ bản của công tác bảo hộ lao động

Tài liệu của Nguyễn Thế Đạt xác định rõ công tác bảo hộ lao động có 3 tính chất cơ bản. Thứ nhất là Tính chất khoa học kỹ thuật, thể hiện qua việc mọi hoạt động đều dựa trên cơ sở khoa học và các biện pháp kỹ thuật tiên tiến. Thứ hai là Tính chất pháp lý, được quy định rõ trong Luật An toàn, vệ sinh lao động, xác định trách nhiệm và quyền lợi của người lao động và người sử dụng lao động. Cuối cùng là Tính chất quần chúng, vì công tác này liên quan đến đông đảo người lao động, đòi hỏi sự tham gia, nhận thức và thực hiện của tất cả mọi người trong xã hội.

II. Yếu Tố Nguy Hiểm Thách Thức Trong An Toàn Lao Động

Trong mọi điều kiện lao động cụ thể, luôn tồn tại các yếu tố vật chất có khả năng ảnh hưởng xấu, nguy hiểm, hoặc có nguy cơ gây ra tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp. Việc nhận diện và đánh giá rủi ro từ các yếu tố này là thách thức lớn nhất trong công tác an toàn vệ sinh lao động. Giáo trình phân loại chi tiết các yếu tố nguy hiểm và có hại này thành nhiều nhóm. Nhóm yếu tố vật lý bao gồm nhiệt độ, độ ẩm, tiếng ồn, rung động, các bức xạ có hại và bụi. Nhóm yếu tố hóa học gồm các chất độc, hơi, khí độc và chất phóng xạ. Ngoài ra, còn có các yếu tố sinh vật, vi sinh vật như vi khuẩn, ký sinh trùng. Các yếu tố bất lợi về tư thế lao động, không gian làm việc chật hẹp, hoặc các yếu tố tâm lý không thuận lợi cũng là những mối đe dọa tiềm tàng. Sự tác động đột ngột của các yếu tố này có thể dẫn đến tai nạn lao động, gây tổn thương hoặc tử vong. Trong khi đó, sự tác động kéo dài, lặp đi lặp lại của các yếu tố có hại sẽ gây ra bệnh nghề nghiệp, làm suy yếu dần sức khỏe của người lao động. Thách thức đặt ra là làm thế nào để xây dựng một kế hoạch an toàn lao động hiệu quả, có khả năng kiểm soát và loại bỏ các rủi ro này ngay từ nguồn phát sinh.

2.1. Phân loại các yếu tố nguy hiểm và có hại tại nơi làm việc

Trong một điều kiện lao động cụ thể, các yếu tố nguy hiểm và có hại được phân thành nhiều nhóm chính. Cụ thể là: Các yếu tố vật lý (nhiệt độ, tiếng ồn, rung động, bức xạ, bụi); Các yếu tố hóa học (chất độc, hơi, khí độc, chất phóng xạ); Các yếu tố sinh vật, vi sinh vật (vi khuẩn, siêu vi khuẩn, côn trùng); và các yếu tố bất lợi về tâm sinh lý lao động, Ecgônômi (tư thế gò bó, không gian chật hẹp, căng thẳng thần kinh).

2.2. Định nghĩa và bản chất của tai nạn lao động

Giáo trình định nghĩa: Tai nạn lao động là tai nạn xảy ra trong quá trình lao động, do tác động đột ngột từ bên ngoài, làm chết người hay làm tổn thương, hoặc phá hủy chức năng hoạt động bình thường của một bộ phận nào đó của cơ thể. Ngay cả trường hợp nhiễm độc đột ngột (nhiễm độc cấp tính) gây tử vong hoặc hủy hoại chức năng cơ thể cũng được xem là một dạng tai nạn lao động. Việc hiểu rõ bản chất này giúp công tác điều tra và sơ cấp cứu tai nạn lao động được thực hiện chính xác.

2.3. Nhận diện và phòng ngừa bệnh nghề nghiệp

Bệnh nghề nghiệp được định nghĩa là sự suy yếu dần sức khỏe của người lao động gây nên bệnh tật do tác động của các yếu tố có hại phát sinh trong quá trình lao động. Không giống như tai nạn lao động xảy ra đột ngột, bệnh nghề nghiệp có quá trình tích lũy lâu dài. Việc phòng ngừa đòi hỏi phải kiểm soát môi trường làm việc, tổ chức khám sức khỏe định kỳ và trang bị đầy đủ thiết bị bảo hộ cá nhân cho người lao động.

III. Hệ Thống Luật Pháp Về Quy Định An Toàn Lao Động Mới Nhất

Một trong những trụ cột quan trọng nhất của công tác bảo hộ lao động là hệ thống pháp luật. Tại Việt Nam, quy định về an toàn lao động được thể chế hóa qua nhiều văn bản, tạo thành một hành lang pháp lý chặt chẽ. Đứng đầu là Hiến pháp, tiếp đó là Luật An toàn, vệ sinh lao động và Bộ luật Lao động. Các văn bản này quy định rõ quyền và nghĩa vụ của người sử dụng lao động và người lao động. Cụ thể, người sử dụng lao động có nghĩa vụ xây dựng kế hoạch, biện pháp an toàn và cải thiện điều kiện làm việc. Giáo trình cũng nhấn mạnh vai trò của các Nghị định hướng dẫn thi hành. Mặc dù tài liệu gốc đề cập Nghị định 06/CP, nhưng văn bản thay thế và cập nhật quan trọng hiện nay là Nghị định 44/2016/NĐ-CP, quy định chi tiết về hoạt động huấn luyện an toàn lao động và kiểm định kỹ thuật an toàn. Bên cạnh đó, hệ thống các thông tư liên tịch giữa Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, Bộ Y tế và Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam hướng dẫn cụ thể việc tổ chức thực hiện, từ việc xây dựng bộ máy, lập kế hoạch, đến thống kê, báo cáo. Toàn bộ hệ thống này nhằm đảm bảo mọi hoạt động sản xuất kinh doanh đều phải tuân thủ tiêu chuẩn an toàn, hướng tới mục tiêu giảm thiểu rủi ro và bảo vệ con người.

3.1. Vai trò của Luật An toàn vệ sinh lao động

Luật An toàn, vệ sinh lao động là văn bản pháp lý cao nhất, quy định toàn diện về công tác này. Luật xác lập các nguyên tắc cơ bản, chính sách của Nhà nước, quyền và nghĩa vụ của các bên liên quan, các biện pháp phòng ngừa tai nạn và bệnh nghề nghiệp. Đây là cơ sở để xây dựng các văn bản dưới luật và là công cụ để các cơ quan quản lý nhà nước thực hiện thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm trong lĩnh vực an toàn vệ sinh lao động.

3.2. Nội dung chính trong Nghị định 44 2016 NĐ CP

Nghị định 44/2016/NĐ-CP là văn bản hướng dẫn chi tiết Luật ATVSLĐ. Nội dung trọng tâm của nghị định này là quy định về công tác huấn luyện an toàn lao động, phân chia đối tượng huấn luyện thành 6 nhóm cụ thể, từ người quản lý đến người lao động trực tiếp. Nghị định cũng quy định về thời gian huấn luyện, nội dung chương trình khung và điều kiện của tổ chức huấn luyện, đảm bảo chất lượng và tính thống nhất trong công tác đào tạo an toàn lao động theo nhóm.

3.3. Tầm quan trọng của Hệ thống Tiêu chuẩn Quy phạm TCVN

Hệ thống Tiêu chuẩn Việt Nam (TCVN) và các quy phạm kỹ thuật là công cụ cụ thể hóa các yêu cầu của luật. Các tiêu chuẩn này quy định chi tiết về các yếu tố nguy hiểm, yêu cầu an toàn đối với thiết bị, quy trình sản xuất và thiết bị bảo hộ cá nhân. Việc tuân thủ TCVN là bắt buộc, giúp doanh nghiệp đảm bảo các điều kiện kỹ thuật an toàn tối thiểu, từ đó ngăn chặn sự cố và tai nạn một cách chủ động.

IV. Các Phương Pháp Kỹ Thuật An Toàn Lao Động Theo Chuyên Ngành

Giáo trình An Toàn Lao Động cung cấp một hệ thống các phương pháp kỹ thuật an toàn áp dụng cho nhiều chuyên ngành khác nhau. Đây là những giải pháp cụ thể nhằm kiểm soát và loại bỏ rủi ro tại nguồn. Đối với ngành điện, kỹ thuật an toàn điện là tối quan trọng, bao gồm các biện pháp như che chắn, nối đất, sử dụng điện áp thấp và các dụng cụ bảo vệ. Trong ngành hóa chất, kỹ thuật an toàn hóa chất tập trung vào việc thay thế hóa chất độc hại, thông gió, bao che thiết bị và trang bị phương tiện bảo vệ cá nhân phù hợp. Lĩnh vực xây dựng và cơ khí đặc biệt chú trọng đến an toàn khi làm việc với thiết bị nâng, thiết bị chịu áp lực và an toàn khi làm việc trên cao. Một nội dung không thể thiếu trong mọi ngành nghề là kỹ thuật phòng chống cháy nổ. Các biện pháp bao gồm việc quản lý nguồn lửa, nguồn nhiệt, cách ly chất cháy và trang bị hệ thống báo cháy, chữa cháy. Bên cạnh các biện pháp đặc thù, kỹ năng sơ cấp cứu tai nạn lao động là yêu cầu chung cho tất cả người lao động. Việc nắm vững các kỹ thuật này không chỉ là tuân thủ pháp luật mà còn là một kỹ năng sống còn, giúp bảo vệ bản thân và đồng nghiệp.

4.1. Biện pháp kỹ thuật đảm bảo an toàn điện trong sản xuất

Kỹ thuật an toàn điện bao gồm một hệ thống các biện pháp phòng ngừa. Biện pháp chủ động gồm đảm bảo cách điện tốt, duy trì khoảng cách an toàn, sử dụng điện áp thấp hoặc máy biến áp cách ly. Biện pháp ngăn ngừa tai nạn khi có sự cố gồm thực hiện nối đất hoặc nối không bảo vệ, sử dụng máy cắt điện an toàn. Tài liệu gốc nhấn mạnh, nguyên nhân chính của tai nạn điện thường do vận hành sai quy cách, do đó, việc tuân thủ quy trình và sử dụng đúng dụng cụ bảo vệ là cực kỳ quan trọng.

4.2. Nguyên tắc và phương pháp phòng chống cháy nổ

Kỹ thuật phòng chống cháy nổ dựa trên nguyên tắc cơ bản là tách rời ba yếu tố gây cháy: chất cháy, chất oxy hóa và nguồn nhiệt. Các biện pháp kỹ thuật bao gồm: hạn chế khối lượng chất cháy, ngăn cách sự tiếp xúc của chất cháy với chất oxy hóa, và kiểm soát chặt chẽ các nguồn nhiệt, nguồn lửa. Các hệ thống báo cháy và chữa cháy tự động, cùng với các phương tiện chữa cháy tại chỗ như bình cứu hỏa, là những trang bị bắt buộc tại các cơ sở sản xuất.

4.3. Quy trình cơ bản về sơ cấp cứu tai nạn lao động

Kỹ năng sơ cấp cứu tai nạn lao động là vô cùng cần thiết để giảm thiểu hậu quả khi tai nạn xảy ra. Quy trình cơ bản bao gồm hai bước chính: (1) Tách nạn nhân ra khỏi nguồn gây tai nạn một cách an toàn (ví dụ: ngắt nguồn điện, di chuyển khỏi vùng nguy hiểm). (2) Thực hiện các biện pháp sơ cứu ban đầu như làm hô hấp nhân tạo, xoa bóp tim ngoài lồng ngực, cầm máu, cố định vết thương trước khi chuyển đến cơ sở y tế. Thời gian là yếu tố quyết định, sơ cứu càng sớm, khả năng cứu sống nạn nhân càng cao.

V. Ứng Dụng Tài Liệu Huấn Luyện An Toàn Lao Động Thực Tế

Việc biến kiến thức từ giáo trình an toàn lao động thành hành động thực tế tại nơi làm việc là mục tiêu cuối cùng của công tác đào tạo. Ứng dụng quan trọng nhất là việc xây dựng và triển khai một kế hoạch an toàn lao động toàn diện cho doanh nghiệp. Kế hoạch này phải bao gồm việc đánh giá rủi ro cho từng vị trí công việc, từ đó đề ra các biện pháp kiểm soát phù hợp. Một phần không thể thiếu của kế hoạch là việc trang bị và hướng dẫn sử dụng thiết bị bảo hộ cá nhân (PPE). PPE là hàng rào phòng thủ cuối cùng, giúp bảo vệ người lao động khỏi những rủi ro không thể loại bỏ hoàn toàn bằng các biện pháp kỹ thuật và tổ chức. Bên cạnh đó, khoa học Ecgônômi (Ergonomics) được ứng dụng để thiết kế nơi làm việc, máy móc, công cụ phù hợp với khả năng của con người, nhằm giảm căng thẳng thể chất và tâm lý, tăng hiệu quả và đảm bảo an toàn. Tác giả Nguyễn Thế Đạt nhấn mạnh: "Ecgônômi tập trung vào sự thích ứng của máy móc, công cụ với người điều khiển nhờ vào việc thiết kế". Việc áp dụng các kiến thức này đòi hỏi sự tham gia của cả người quản lý và người lao động, tạo nên một văn hóa an toàn bền vững.

5.1. Lựa chọn và sử dụng thiết bị bảo hộ cá nhân PPE

Thiết bị bảo hộ cá nhân bao gồm nhiều loại để bảo vệ các bộ phận khác nhau của cơ thể: mũ bảo vệ đầu, kính bảo vệ mắt, mặt nạ phòng độc bảo vệ hô hấp, găng tay, giày bảo hộ... Việc lựa chọn PPE phải dựa trên kết quả đánh giá rủi ro của công việc cụ thể. Người lao động phải được huấn luyện cách sử dụng, bảo quản và kiểm tra PPE đúng cách để đảm bảo hiệu quả bảo vệ cao nhất. Đây là biện pháp hỗ trợ, không thể thay thế các giải pháp kỹ thuật an toàn tại nguồn.

5.2. Các bước xây dựng kế hoạch an toàn lao động hiệu quả

Một kế hoạch an toàn lao động hiệu quả bắt đầu bằng việc cam kết của lãnh đạo. Các bước tiếp theo bao gồm: (1) Thành lập ban an toàn lao động; (2) Thực hiện nhận dạng mối nguy và đánh giá rủi ro; (3) Xây dựng các quy trình, nội quy an toàn cụ thể; (4) Tổ chức huấn luyện an toàn lao động cho toàn bộ nhân viên; (5) Triển khai, giám sát và kiểm tra việc thực hiện; (6) Định kỳ xem xét và cải tiến kế hoạch để phù hợp với thực tế.

5.3. Vai trò của Ecgônômi trong cải thiện điều kiện làm việc

Ecgônômi là môn khoa học nghiên cứu sự tương thích giữa con người và môi trường làm việc. Ứng dụng Ecgônômi giúp thiết kế không gian, vị trí máy móc, công cụ lao động sao cho phù hợp với kích thước, tư thế và chuyển động tự nhiên của cơ thể người. Điều này giúp loại bỏ các tư thế làm việc gò bó, giảm mệt mỏi, căng thẳng cơ bắp, từ đó không chỉ nâng cao năng suất mà còn phòng ngừa các bệnh liên quan đến hệ cơ xương, góp phần đảm bảo sức khỏe lâu dài cho người lao động.

VI. Tầm Quan Trọng Của Chứng Chỉ An Toàn Lao Động Hiện Nay

Hoàn thành một khóa học dựa trên giáo trình an toàn lao động và nhận được chứng chỉ an toàn lao động không chỉ là một thủ tục pháp lý mà còn là minh chứng cho năng lực và ý thức của người lao động. Trong bối cảnh hiện nay, chứng chỉ này ngày càng khẳng định tầm quan trọng. Đối với người lao động, nó là một lợi thế cạnh tranh, cho thấy họ đã được trang bị kiến thức và kỹ năng cần thiết để làm việc an toàn. Đối với doanh nghiệp, việc toàn bộ nhân viên, đặc biệt là các cán bộ an toàn, có chứng chỉ là bằng chứng cho việc tuân thủ quy định về an toàn lao động, giúp giảm thiểu rủi ro pháp lý và xây dựng uy tín. Quá trình đào tạo và cấp chứng chỉ thường được tổ chức theo các nhóm đối tượng cụ thể, từ quản lý đến người lao động trực tiếp, đảm bảo nội dung phù hợp với vai trò và trách nhiệm của từng người. Việc đánh giá cuối khóa học thường thông qua các bài thi trắc nghiệm an toàn lao động, kiểm tra cả kiến thức lý thuyết và khả năng xử lý tình huống. Nhìn về tương lai, khi tự động hóa và công nghệ mới thay đổi môi trường làm việc, việc học tập và cập nhật kiến thức an toàn liên tục sẽ trở thành một yêu cầu tất yếu.

6.1. Quy định về đào tạo an toàn lao động theo nhóm đối tượng

Pháp luật hiện hành, cụ thể là Nghị định 44/2016/NĐ-CP, quy định rõ việc đào tạo an toàn lao động theo nhóm. Có 6 nhóm đối tượng chính, mỗi nhóm có nội dung và thời lượng huấn luyện riêng. Nhóm 1 là người quản lý, nhóm 2 là người làm công tác an toàn, nhóm 3 là người lao động làm công việc có yêu cầu nghiêm ngặt về an toàn, nhóm 4 là người lao động không thuộc nhóm 3, nhóm 5 là người làm công tác y tế, và nhóm 6 là an toàn, vệ sinh viên. Việc phân nhóm này đảm bảo chương trình đào tạo đi vào trọng tâm và hiệu quả.

6.2. Phương pháp đánh giá qua bài thi trắc nghiệm an toàn lao động

Bài thi trắc nghiệm an toàn lao động là hình thức kiểm tra phổ biến sau các khóa huấn luyện. Phương pháp này cho phép đánh giá kiến thức trên diện rộng một cách nhanh chóng và khách quan. Nội dung câu hỏi thường bao quát các phần quan trọng trong bài giảng an toàn lao động, từ chính sách pháp luật, các yếu tố nguy hiểm, biện pháp kỹ thuật an toàn cho đến kỹ năng sơ cấp cứu. Kết quả bài thi là một trong những căn cứ quan trọng để cấp chứng chỉ an toàn lao động.

6.3. Xu hướng phát triển công tác an toàn lao động tương lai

Trong tương lai, công tác an toàn vệ sinh lao động sẽ có nhiều thay đổi. Công nghệ 4.0, trí tuệ nhân tạo (AI) và Internet vạn vật (IoT) sẽ được ứng dụng để giám sát điều kiện làm việc, cảnh báo rủi ro tự động và quản lý an toàn hiệu quả hơn. Các tài liệu huấn luyện an toàn lao động sẽ được số hóa, đào tạo trực tuyến và mô phỏng thực tế ảo sẽ trở nên phổ biến. Người lao động và cán bộ an toàn cần liên tục cập nhật kiến thức để thích ứng với những thay đổi này.