Giáo Dục và Khoa Cử Nho Học ở Nam Bộ Dưới Triều Nguyễn Giai Đoạn 1802-1867

Nghiên cứu về Giáo dục Nho học Nam Bộ là cần thiết vì vùng đất này có những yếu tố khác biệt về địa lý, lịch sử, văn hóa, kinh tế. Buổi đầu tụ cư, cư dân Nam Bộ ít chịu ảnh hưởng của Nho giáo. Điều kiện tự nhiên thuận lợi khiến cư dân ít quan tâm đến việc học theo lối cử tử. Ở Nam Bộ, người ta không chọn cách thức “học để làm quan” làm mục đích sống. Điều này tạo ra những điểm khác biệt trong giáo dục khoa cử Nho học ở vùng đất này. Nghiên cứu này giúp chúng ta có cái nhìn đúng đắn, khách quan hơn về vương triều nhà Nguyễn - vương triều phong kiến cuối cùng trong lịch sử Việt Nam.

Mục tiêu nghiên cứu là tìm hiểu về giáo dục và Khoa cử Nho học Nam Bộ dưới triều Nguyễn. Nghiên cứu trình bày về các chính sách của nhà Nguyễn đối với giáo dục Nho học ở Nam Bộ, tình hình giáo dục, khoa cử Nho học qua phân tích hoạt động của trường thi Hương Gia Định - An Giang. Từ đó đưa ra các nhận xét về tình hình giáo dục và khoa cử ở vùng đất này, góp phần chỉ ra những nét khác biệt của Nho học trên vùng đất Nam Bộ. Phạm vi nghiên cứu giới hạn từ năm 1802 đến năm 1867, khi cả 6 tỉnh Nam Kỳ đều rơi vào tay thực dân Pháp.

Đến năm 1875, nhà Nguyễn đã lập 158 trường học ở các tỉnh, phủ, huyện, trung bình 2 huyện có 1 trường công, 1 trường công được thành lập cho khoảng 5. Bên cạnh đó là những lớp học do dân lập ra ở khắp các thôn, xã, tuy nhiên, quy mô nhỏ hơn, chủ yếu do các thầy đồ, những người có học tự nguyện đứng ra dạy học trò. Bên cạnh việc bổ nhiệm những học quan phụ trách việc học tập, thi cử ở các cấp, triều đình cũng ban hành những quy chế thưởng phạt rõ ràng đối với đội ngũ học quan nhằm không ngừng nâng cao năng lực của họ đồng thời góp phần thúc đẩy và phát triển giáo dục cho đất nước.

Với học trò, triều đình cũng ban nhiều chính sách động viên, khuyến khích như cấp học bổng, miễn sưu dịch cho những người có thành tích học tập tốt. Bên cạnh đó, triều đình cũng tổ chức các kỳ thi khảo hạch định kỳ để đánh giá trình độ học vấn của học trò và tuyển chọn những người có tài năng vào bộ máy nhà nước. Các chính sách này đã góp phần thúc đẩy phong trào học tập ở Nam Bộ, tạo điều kiện cho nhiều người dân có cơ hội tiếp cận với Nho học và tham gia vào các kỳ thi Khoa cử.

Trường thi Hương Gia Định được thành lập vào năm [Năm thành lập], đánh dấu một bước tiến quan trọng trong việc phát triển giáo dục và khoa cử ở Nam Bộ. Việc thành lập trường thi này không chỉ tạo điều kiện thuận lợi cho sĩ tử Nam Kỳ tham gia các kỳ thi Hương mà còn góp phần nâng cao trình độ học vấn và văn hóa của người dân trong khu vực. Trường thi Gia Định trải qua nhiều giai đoạn phát triển, từ quy mô nhỏ đến quy mô lớn, từ cơ sở vật chất đơn sơ đến khang trang, hiện đại.

Các kỳ thi Hương tại Gia Định được tổ chức theo quy trình chặt chẽ, nghiêm ngặt, đảm bảo tính công bằng, minh bạch. Quy mô của các kỳ thi Hương tại Gia Định ngày càng được mở rộng, thu hút đông đảo sĩ tử từ khắp các tỉnh Nam Kỳ đến tham gia. Nội dung thi cử cũng được cải tiến, đổi mới, phù hợp với yêu cầu của thời đại. Các kỳ thi Hương tại Gia Định không chỉ là nơi tuyển chọn nhân tài mà còn là dịp để các sĩ tử giao lưu, học hỏi, trao đổi kinh nghiệm.

Trường thi Hương Gia Định có ảnh hưởng sâu sắc đến văn hóa, giáo dục của Nam Bộ. Trường thi này góp phần thúc đẩy phong trào học tập, nâng cao trình độ dân trí, bồi dưỡng nhân tài cho đất nước. Nhiều sĩ tử đỗ đạt từ trường thi Gia Định đã trở thành những nhà văn, nhà thơ, nhà giáo, quan lại có đóng góp to lớn cho sự phát triển của Nam Bộ và cả nước. Trường thi Gia Định là một biểu tượng của văn hóa, giáo dục Nam Bộ trong thời kỳ Nho học.

Trường thi Hương An Giang được thành lập vào năm [Năm thành lập], sau trường thi Gia Định. Việc thành lập trường thi này nhằm đáp ứng nhu cầu thi cử của sĩ tử ở các tỉnh miền Tây Nam Bộ. Trường thi An Giang trải qua nhiều giai đoạn phát triển, từ quy mô nhỏ đến quy mô lớn, từ cơ sở vật chất đơn sơ đến khang trang, hiện đại. Tuy nhiên, so với trường thi Gia Định, quy mô và tầm ảnh hưởng của trường thi An Giang có phần hạn chế hơn.

Quy mô của các kỳ thi Hương tại An Giang thường nhỏ hơn so với Gia Định. Số lượng sĩ tử tham gia thi cử cũng ít hơn. Tuy nhiên, quy trình tổ chức thi cử tại hai trường thi đều tuân thủ theo quy định của triều đình, đảm bảo tính công bằng, minh bạch. Nội dung thi cử tại hai trường thi cũng tương đồng, tập trung vào các môn kinh sử, văn chương.

Mặc dù có quy mô nhỏ hơn, nhưng trường thi An Giang vẫn đóng góp quan trọng vào việc phát triển giáo dục và khoa cử ở Nam Bộ. Trường thi này tạo điều kiện cho sĩ tử ở các tỉnh miền Tây có cơ hội tham gia các kỳ thi Hương, nâng cao trình độ học vấn. Nhiều sĩ tử đỗ đạt từ trường thi An Giang đã trở thành những nhà giáo, quan lại có đóng góp cho sự phát triển của địa phương.

Sĩ tử Nam Bộ thường có tư tưởng phóng khoáng, cởi mở, ít bị ràng buộc bởi các quy tắc, lễ nghi truyền thống. Họ coi trọng thực học, thực làm, ít quan tâm đến việc theo đuổi danh lợi. Tinh thần yêu nước, thương dân cũng là một đặc điểm nổi bật của sĩ tử Nam Bộ. Nhiều sĩ tử Nam Bộ đã tham gia vào các phong trào yêu nước chống Pháp, thể hiện tinh thần bất khuất, kiên cường.

Các quan lại Nho học đóng vai trò quan trọng trong bộ máy chính quyền triều Nguyễn ở Nam Bộ. Họ tham gia vào việc quản lý hành chính, giáo dục, văn hóa, xã hội. Các quan lại Nho học thường có trình độ học vấn cao, có kinh nghiệm quản lý, có phẩm chất đạo đức tốt. Tuy nhiên, do ảnh hưởng của chế độ phong kiến, một số quan lại Nho học cũng có những hạn chế, tiêu cực.

Giáo dục Nho học Nam Bộ đã góp phần nâng cao trình độ dân trí, bồi dưỡng nhân tài cho đất nước. Tuy nhiên, do ảnh hưởng của chế độ phong kiến, giáo dục Nho học Nam Bộ còn mang tính hình thức, nặng về lý thuyết, ít chú trọng thực hành. Nội dung giáo dục cũng còn nhiều hạn chế, chưa đáp ứng được yêu cầu của thời đại.

Nghiên cứu về giáo dục Nho học ở Nam Bộ giúp chúng ta rút ra những bài học kinh nghiệm quý báu cho việc phát triển giáo dục trong giai đoạn hiện nay. Cần chú trọng đến việc kết hợp giữa lý thuyết và thực hành, giữa kiến thức và kỹ năng. Cần đổi mới nội dung và phương pháp giáo dục, đáp ứng yêu cầu của thời đại. Cần phát huy tinh thần yêu nước, thương dân, ý thức trách nhiệm xã hội của học sinh, sinh viên.