Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông tại Việt Nam, việc vận dụng lý thuyết giáo dục toán thực tiễn (Realistic Mathematics Education - RME) vào dạy học môn Toán ở cấp trung học cơ sở ngày càng được quan tâm. Theo báo cáo của ngành giáo dục, tỷ lệ học sinh lớp 7 có khả năng vận dụng kiến thức toán học vào thực tiễn còn hạn chế, ảnh hưởng đến chất lượng đào tạo và phát triển năng lực toán học. Nghiên cứu này tập trung khảo sát và phân tích việc vận dụng lý thuyết RME trong dạy học môn Toán lớp 7 tại một số trường trung học cơ sở thuộc huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh, trong giai đoạn từ tháng 2 đến tháng 4 năm 2019.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ cơ sở lý luận của RME, đánh giá thực trạng vận dụng lý thuyết này trong dạy học Toán lớp 7, đồng thời đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả vận dụng RME nhằm cải thiện năng lực vận dụng kiến thức toán học của học sinh. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc đổi mới phương pháp dạy học Toán, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông, đáp ứng yêu cầu phát triển giáo dục hiện đại và hội nhập quốc tế.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Lý thuyết giáo dục toán thực tiễn (Realistic Mathematics Education - RME) được phát triển bởi Viện Freudenthal tại Hà Lan, nhấn mạnh việc toán học là hoạt động sống động của con người, gắn liền với thực tiễn và trải nghiệm của học sinh. RME dựa trên sáu nguyên tắc cơ bản: nguyên tắc hoạt động, nguyên tắc thực tiễn, nguyên tắc cấp độ, nguyên tắc mô hình hóa, nguyên tắc đa dạng hóa, và nguyên tắc hướng dẫn.

Ngoài ra, nghiên cứu còn vận dụng mô hình dạy học phát triển năng lực toán học, tập trung vào các khái niệm chính như: vận dụng kiến thức toán học vào giải quyết vấn đề thực tiễn, phát triển tư duy phản biện và sáng tạo, cũng như xây dựng các bài tập toán gắn với thực tế cuộc sống. Các khái niệm này giúp làm rõ vai trò của RME trong việc nâng cao chất lượng dạy học và học tập môn Toán.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập từ 39 giáo viên dạy Toán lớp 7 tại 7 trường trung học cơ sở thuộc huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu thuận tiện dựa trên sự đồng ý tham gia của các trường và giáo viên.

Phương pháp nghiên cứu kết hợp giữa khảo sát định lượng và phân tích định tính. Khảo sát được thực hiện thông qua bảng hỏi đánh giá mức độ hiểu biết và vận dụng lý thuyết RME trong dạy học, cùng với quan sát thực tế các tiết dạy và phân tích các bài tập toán thực tiễn. Dữ liệu được xử lý bằng phần mềm thống kê toán học nhằm kiểm định tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp vận dụng RME. Thời gian nghiên cứu kéo dài trong 3 tháng, từ tháng 2 đến tháng 4 năm 2019.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiểu biết về lý thuyết RME của giáo viên: Khoảng 74,4% giáo viên được khảo sát có nhận thức đúng về lý thuyết RME, trong đó 59% vận dụng lý thuyết này vào thực tiễn dạy học. Tuy nhiên, chỉ có 12,8% giáo viên mô tả được các khái niệm và nguyên tắc của RME một cách đầy đủ và chính xác.

  2. Mức độ vận dụng lý thuyết RME trong dạy học: 53,8% giáo viên ưu tiên sử dụng các dự án dạy học dài hạn theo hướng RME, trong khi 28,2% giáo viên chưa vận dụng hiệu quả các bài tập toán thực tiễn trong giảng dạy. Khoảng 20,5% bài tập toán được thiết kế có nội dung thực tiễn rõ ràng, hỗ trợ học sinh phát triển năng lực vận dụng kiến thức.

  3. Thực trạng bài tập toán thực tiễn: Trong tổng số 148 bài tập toán lớp 7 được khảo sát, chỉ có khoảng 9 bài tập (khoảng 6%) thực sự chứa yếu tố thực tiễn rõ ràng và được học sinh vận dụng hiệu quả. Phần lớn bài tập còn mang tính lý thuyết, thiếu liên hệ với thực tế cuộc sống.

  4. Khó khăn trong vận dụng RME: 60% giáo viên cho biết gặp khó khăn trong việc thiết kế bài tập toán thực tiễn phù hợp với năng lực học sinh và chương trình học. 46,2% giáo viên chưa được đào tạo bài bản về phương pháp RME, dẫn đến việc vận dụng còn hạn chế và chưa đồng bộ.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy, mặc dù giáo viên đã có nhận thức tương đối về lý thuyết RME, nhưng việc vận dụng vào thực tiễn dạy học còn nhiều hạn chế. Nguyên nhân chủ yếu do thiếu tài liệu hướng dẫn cụ thể, thiếu kỹ năng thiết kế bài tập thực tiễn và áp lực chương trình học. So sánh với các nghiên cứu quốc tế, tỷ lệ vận dụng RME hiệu quả tại Việt Nam còn thấp hơn nhiều, do điều kiện đào tạo và cơ sở vật chất chưa đồng đều.

Việc thiết kế bài tập toán thực tiễn theo RME không chỉ giúp học sinh phát triển tư duy toán học mà còn nâng cao khả năng giải quyết vấn đề trong cuộc sống. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố mức độ vận dụng RME của giáo viên và bảng thống kê số lượng bài tập toán thực tiễn theo từng mức độ thực tiễn, giúp minh họa rõ nét hơn về thực trạng hiện nay.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức đào tạo chuyên sâu về RME cho giáo viên: Triển khai các khóa bồi dưỡng kỹ năng thiết kế bài tập toán thực tiễn và vận dụng RME trong dạy học, nhằm nâng cao năng lực chuyên môn. Thời gian thực hiện trong vòng 6 tháng, do Sở Giáo dục và Đào tạo chủ trì.

  2. Xây dựng bộ tài liệu hướng dẫn thiết kế bài tập toán thực tiễn: Phát triển tài liệu tham khảo cụ thể, phù hợp với chương trình lớp 7, giúp giáo viên dễ dàng áp dụng RME. Thời gian hoàn thành dự kiến 3 tháng, do các trường đại học sư phạm phối hợp thực hiện.

  3. Khuyến khích đổi mới phương pháp dạy học: Tạo điều kiện cho giáo viên áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, dự án, thảo luận nhóm gắn với RME nhằm phát huy tính chủ động của học sinh. Thời gian áp dụng liên tục trong năm học, do hiệu trưởng các trường trung học cơ sở chỉ đạo.

  4. Tăng cường kiểm tra, đánh giá bài tập thực tiễn: Xây dựng hệ thống đánh giá hiệu quả vận dụng RME trong dạy học Toán, qua đó điều chỉnh kịp thời phương pháp và nội dung giảng dạy. Thời gian thực hiện hàng học kỳ, do tổ chuyên môn các trường đảm nhiệm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên Toán trung học cơ sở: Nắm bắt kiến thức và phương pháp vận dụng RME để thiết kế bài giảng và bài tập thực tiễn, nâng cao hiệu quả dạy học.

  2. Nhà quản lý giáo dục: Hiểu rõ thực trạng và đề xuất giải pháp đổi mới phương pháp dạy học Toán, từ đó xây dựng chính sách đào tạo và hỗ trợ phù hợp.

  3. Sinh viên sư phạm Toán: Học tập lý thuyết và thực hành vận dụng RME, chuẩn bị kỹ năng sư phạm hiện đại trước khi ra trường.

  4. Các nhà nghiên cứu giáo dục: Tham khảo cơ sở lý luận và kết quả thực nghiệm để phát triển nghiên cứu sâu hơn về đổi mới phương pháp dạy học Toán.

Câu hỏi thường gặp

  1. Lý thuyết RME là gì và tại sao quan trọng trong dạy học Toán?
    RME là lý thuyết giáo dục toán nhấn mạnh việc gắn toán học với thực tiễn và trải nghiệm của học sinh. Nó giúp học sinh phát triển tư duy phản biện và khả năng vận dụng kiến thức vào cuộc sống, nâng cao hiệu quả học tập.

  2. Làm thế nào để thiết kế bài tập toán thực tiễn theo RME?
    Thiết kế bài tập cần dựa trên các tình huống thực tế gần gũi với học sinh, khuyến khích học sinh tự khám phá và giải quyết vấn đề, đồng thời phù hợp với năng lực và chương trình học.

  3. Khó khăn phổ biến khi vận dụng RME trong dạy học là gì?
    Khó khăn gồm thiếu tài liệu hướng dẫn, giáo viên chưa được đào tạo bài bản, áp lực chương trình học và hạn chế về thời gian, cơ sở vật chất.

  4. Làm sao để nâng cao năng lực vận dụng RME của giáo viên?
    Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu, xây dựng tài liệu hướng dẫn cụ thể, tạo môi trường hỗ trợ đổi mới phương pháp dạy học và khuyến khích chia sẻ kinh nghiệm giữa giáo viên.

  5. RME có phù hợp với tất cả các cấp học không?
    RME chủ yếu phát triển cho giáo dục phổ thông, đặc biệt là cấp trung học cơ sở, nhưng các nguyên tắc của nó có thể điều chỉnh để áp dụng ở các cấp học khác nhằm phát triển năng lực toán học thực tiễn.

Kết luận

  • Lý thuyết giáo dục toán thực tiễn (RME) là nền tảng quan trọng để đổi mới phương pháp dạy học Toán lớp 7, giúp học sinh phát triển năng lực vận dụng kiến thức.
  • Thực trạng vận dụng RME tại các trường trung học cơ sở huyện Tiên Du còn hạn chế, với tỷ lệ bài tập toán thực tiễn thấp và giáo viên chưa vận dụng hiệu quả.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp đào tạo, xây dựng tài liệu và đổi mới phương pháp nhằm nâng cao chất lượng dạy học theo hướng RME.
  • Các kết quả nghiên cứu có thể làm cơ sở cho các chính sách đào tạo giáo viên và phát triển chương trình giáo dục Toán phổ thông.
  • Bước tiếp theo là triển khai các biện pháp đề xuất, đồng thời mở rộng nghiên cứu tại các địa phương khác để đánh giá tính khả thi và hiệu quả của RME trong dạy học Toán.

Hành động ngay hôm nay: Giáo viên và nhà quản lý giáo dục nên chủ động tiếp cận và áp dụng lý thuyết RME để nâng cao chất lượng dạy học, góp phần phát triển nền giáo dục hiện đại và thực tiễn.