Tổng quan nghiên cứu

Sản xuất tinh gọn (Lean) đã trở thành một mô hình quản trị sản xuất phổ biến nhằm nâng cao hiệu quả và sức cạnh tranh của doanh nghiệp. Tại Việt Nam, ngành Dệt May đã tiếp cận Lean từ năm 2005 và ghi nhận nhiều thành công như tăng năng suất lao động từ 20% đến 52%, giảm tỷ lệ hàng lỗi từ 8% đến 20%, đồng thời cải thiện thu nhập cho người lao động. Công ty TNHH Việt Thắng Jean (VTJ) bắt đầu triển khai Lean từ năm 2017 với mục tiêu hoàn thiện hệ thống sản xuất tinh gọn vào năm 2019. Tuy nhiên, quá trình triển khai gặp phải sự kháng cự mạnh mẽ từ người lao động, dẫn đến đình công cục bộ và tỷ lệ nghỉ việc tăng cao, ảnh hưởng đến hiệu suất sản xuất.

Mục tiêu nghiên cứu là phân tích thực trạng công tác tạo động lực cho người lao động trong việc triển khai Lean tại VTJ, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao động lực nhằm thúc đẩy sự tham gia tích cực của người lao động. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động tạo động lực tại các phân xưởng may, giặt và hoàn thành của VTJ trong giai đoạn từ tháng 06/2017 đến tháng 09/2018. Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng trong việc hỗ trợ doanh nghiệp cải thiện hiệu quả triển khai Lean, góp phần nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm, đồng thời giảm thiểu sự kháng cự và tăng sự hài lòng của người lao động.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản trị động lực nổi bật, bao gồm:

  • Thuyết cấp bậc nhu cầu của Maslow: Phân loại nhu cầu của con người thành năm cấp độ từ sinh lý đến tự hoàn thiện, nhấn mạnh việc thỏa mãn nhu cầu để tạo động lực làm việc.
  • Thuyết kỳ vọng của Vroom: Động lực làm việc phát sinh khi người lao động nhận thấy sự tương quan giữa nỗ lực, thành quả và giá trị phần thưởng.
  • Thuyết công bằng của Adams: Đề cao sự công bằng trong đánh giá và phần thưởng, tránh sự bất mãn và hành vi tiêu cực.
  • Thuyết dự định hành vi (TPB) của Ajzen: Ý định hành động chịu ảnh hưởng bởi thái độ, chuẩn mực xã hội và khả năng kiểm soát hành vi, từ đó hình thành các hành vi hỗ trợ Lean.
  • Mô hình các yếu tố tạo động lực triển khai Lean của Sim và cộng sự (2015): Bao gồm năm yếu tố chính là cảm nhận về sự trao quyền, sự hỗ trợ của công ty, sự công bằng trong phần thưởng, sự đảm bảo công việc và đào tạo.

Các khái niệm chính được nghiên cứu gồm: Lean behaviours (hành vi Lean), tạo động lực, trao quyền, đào tạo, khen thưởng xứng đáng, sự hỗ trợ của tổ chức và đảm bảo công việc.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu kết hợp phương pháp định tính và định lượng:

  • Phương pháp định tính: Thảo luận nhóm tập trung với 11 người gồm quản lý, người lao động và chuyên viên tư vấn Lean nhằm điều chỉnh thang đo và bảng câu hỏi khảo sát cho phù hợp với thực trạng tại VTJ.
  • Phương pháp định lượng: Khảo sát trực tiếp 150 người lao động và quản lý tại các phân xưởng may, giặt và hoàn thành của VTJ bằng bảng hỏi đóng, thu về 125 mẫu hợp lệ (tỷ lệ 83,33%). Dữ liệu được xử lý bằng phần mềm SPSS 23.0 với các bước: thống kê mô tả, kiểm định độ tin cậy Cronbach’s Alpha và phân tích nhân tố khám phá (EFA).

Phương pháp chọn mẫu thuận tiện được áp dụng, kích thước mẫu đảm bảo theo tiêu chuẩn tối thiểu 5 mẫu/biến quan sát. Thời gian thu thập dữ liệu sơ cấp từ tháng 08 đến tháng 10 năm 2018, dữ liệu thứ cấp từ tháng 06/2017 đến tháng 09/2018.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Đánh giá chung về công tác tạo động lực: Người lao động đánh giá cao công tác đảm bảo công việc (trung bình 3,60/5) và sự hỗ trợ của công ty (3,49/5). Tuy nhiên, các yếu tố đào tạo (2,62/5), trao quyền (2,70/5) và khen thưởng xứng đáng (2,37/5) được đánh giá thấp, cho thấy đây là những điểm yếu cần cải thiện.

  2. Khen thưởng xứng đáng: Điểm trung bình 2,37 với các biến quan sát như "Tôi làm việc chăm chỉ hơn những gì công ty đánh giá" (2,18), "Tôi dành nhiều thời gian và công sức nhưng không được đền đáp" (2,21) phản ánh sự không hài lòng về chế độ khen thưởng. Tỷ lệ tăng lương hàng năm không dựa trên hiệu quả công việc mà chủ yếu theo vị trí và đề xuất quản lý.

  3. Đào tạo: Các khóa đào tạo Lean còn hạn chế về số lượng và tính thực tế, phần lớn tập trung vào quản lý, ít người lao động được đào tạo trực tiếp. Điều này dẫn đến sự thiếu hiểu biết và lo lắng về thay đổi công việc, làm giảm động lực tham gia.

  4. Trao quyền và tự chủ: Người lao động cảm nhận chưa được trao quyền đủ để tham gia đóng góp ý kiến và thực hiện công việc độc lập, làm giảm sự cam kết và tinh thần chủ động trong triển khai Lean.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy sự thiếu đồng bộ trong các hoạt động tạo động lực tại VTJ, đặc biệt là về khen thưởng, đào tạo và trao quyền. Điều này phù hợp với các nghiên cứu trước đây cho rằng những yếu tố này là then chốt để thúc đẩy hành vi Lean behaviours và giảm thiểu sự kháng cự khi triển khai Lean.

Việc khen thưởng không công bằng và thiếu minh bạch làm giảm động lực nỗ lực của người lao động, tương tự như nhận định của thuyết công bằng của Adams. Thiếu đào tạo thực tế khiến người lao động không hiểu rõ Lean, dẫn đến thái độ tiêu cực và lo ngại về thay đổi, phù hợp với mô hình TPB khi thái độ và nhận thức ảnh hưởng đến ý định hành vi. Sự hạn chế trong trao quyền làm giảm khả năng tự chủ và sáng tạo, yếu tố quan trọng trong mô hình tạo động lực của Sim và cộng sự.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột so sánh điểm trung bình các yếu tố tạo động lực, hoặc bảng phân tích chi tiết từng biến quan sát để minh họa mức độ hài lòng và các điểm cần cải thiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Cải thiện hệ thống khen thưởng minh bạch và công bằng

    • Thiết lập khung phần thưởng dựa trên hiệu quả công việc và đóng góp cụ thể trong triển khai Lean.
    • Thưởng nóng cho các ý tưởng cải tiến và thành tích xuất sắc.
    • Thời gian thực hiện: trong 6 tháng tới.
    • Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo và phòng nhân sự.
  2. Tăng cường đào tạo thực tế và liên tục về Lean cho toàn bộ người lao động

    • Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu, kết hợp lý thuyết và thực hành tại chỗ.
    • Mở rộng đối tượng đào tạo từ quản lý đến công nhân trực tiếp sản xuất.
    • Thời gian thực hiện: triển khai ngay trong quý tiếp theo, duy trì thường xuyên.
    • Chủ thể thực hiện: Ban dự án Lean phối hợp với đơn vị tư vấn.
  3. Trao quyền và khuyến khích sự tham gia của người lao động

    • Xây dựng các diễn đàn, nhóm cải tiến để người lao động có thể đóng góp ý kiến và tham gia quyết định.
    • Giao quyền tự chủ trong phạm vi công việc, khuyến khích sáng tạo và tự chịu trách nhiệm.
    • Thời gian thực hiện: trong vòng 3-6 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: Ban quản lý các phân xưởng và phòng nhân sự.
  4. Tăng cường sự hỗ trợ và truyền thông nội bộ về lợi ích của Lean

    • Truyền đạt rõ ràng các mục tiêu, lợi ích và cam kết của công ty trong triển khai Lean qua các kênh nội bộ.
    • Sử dụng các hình thức truyền thông đa dạng như poster, video, họp nhóm để duy trì thông điệp.
    • Thời gian thực hiện: liên tục trong quá trình triển khai Lean.
    • Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo và phòng truyền thông nội bộ.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban lãnh đạo doanh nghiệp sản xuất

    • Lợi ích: Hiểu rõ vai trò của động lực người lao động trong thành công triển khai Lean, từ đó xây dựng chiến lược quản trị phù hợp.
    • Use case: Lập kế hoạch cải tiến sản xuất, nâng cao năng suất và giảm chi phí.
  2. Phòng nhân sự và quản lý nguồn nhân lực

    • Lợi ích: Áp dụng các giải pháp tạo động lực hiệu quả, cải thiện chính sách khen thưởng và đào tạo.
    • Use case: Thiết kế chương trình đào tạo và chính sách lương thưởng phù hợp với mục tiêu Lean.
  3. Chuyên gia tư vấn Lean và cải tiến sản xuất

    • Lợi ích: Nắm bắt các yếu tố ảnh hưởng đến sự thành công của Lean từ góc độ con người, hỗ trợ doanh nghiệp triển khai hiệu quả.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch tư vấn, đào tạo và hỗ trợ doanh nghiệp trong quá trình chuyển đổi.
  4. Người lao động và cán bộ quản lý cấp trung

    • Lợi ích: Hiểu rõ vai trò và trách nhiệm của bản thân trong quá trình triển khai Lean, nâng cao nhận thức và kỹ năng.
    • Use case: Tham gia tích cực vào các hoạt động cải tiến, đề xuất ý tưởng và thực hiện các hành vi Lean behaviours.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao tạo động lực cho người lao động lại quan trọng trong triển khai Lean?
    Tạo động lực giúp người lao động hiểu và chấp nhận thay đổi, tham gia tích cực vào quá trình cải tiến, từ đó nâng cao hiệu quả triển khai Lean. Nghiên cứu cho thấy hơn 70% thất bại trong Lean xuất phát từ sự kháng cự của người lao động.

  2. Các yếu tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến động lực thực hiện Lean?
    Nghiên cứu chỉ ra năm yếu tố chính: sự trao quyền, sự hỗ trợ của công ty, sự công bằng trong phần thưởng, sự đảm bảo công việc và đào tạo. Những yếu tố này tác động trực tiếp đến thái độ và hành vi của người lao động.

  3. Làm thế nào để cải thiện khen thưởng nhằm tăng động lực?
    Cần xây dựng hệ thống khen thưởng minh bạch, công bằng, dựa trên kết quả công việc và đóng góp cụ thể. Thưởng nóng cho các ý tưởng cải tiến và thành tích xuất sắc sẽ kích thích sự sáng tạo và nỗ lực.

  4. Đào tạo có vai trò như thế nào trong việc tạo động lực?
    Đào tạo giúp người lao động hiểu rõ Lean, nâng cao kỹ năng và sự tự tin khi thực hiện thay đổi. Khi được đào tạo đầy đủ, người lao động có xu hướng tích cực hơn và giảm bớt lo lắng về thay đổi.

  5. Làm sao để người lao động cảm thấy được trao quyền và tham gia?
    Doanh nghiệp cần tạo môi trường mở, khuyến khích đóng góp ý kiến, tổ chức các diễn đàn thảo luận và giao quyền tự chủ trong công việc. Điều này giúp người lao động cảm thấy có giá trị và cam kết hơn với mục tiêu chung.

Kết luận

  • Lean là mô hình sản xuất hiệu quả nhưng thành công phụ thuộc lớn vào động lực và thái độ của người lao động.
  • Thực trạng tại VTJ cho thấy các yếu tố khen thưởng, đào tạo và trao quyền chưa được thực hiện tốt, ảnh hưởng tiêu cực đến sự tham gia của người lao động.
  • Nghiên cứu đã đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm cải thiện hệ thống khen thưởng, tăng cường đào tạo, trao quyền và nâng cao sự hỗ trợ từ công ty.
  • Các giải pháp này cần được triển khai trong vòng 6 tháng tới để nâng cao hiệu quả triển khai Lean tại VTJ.
  • Đề nghị các doanh nghiệp sản xuất và chuyên gia quản trị tham khảo để áp dụng phù hợp, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững.

Hãy bắt đầu hành trình cải tiến sản xuất tinh gọn bằng việc tạo động lực cho người lao động ngay hôm nay để gặt hái thành công bền vững trong tương lai!